Azerbaycan’da Örnek Bir Kadın Lider Xurşidbanu Natevan

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 3, 19 - 33, 21.09.2018

Esra Banu Sipahi , Bahar Özsoy , Murad Khasimov

Öz

Kadınların siyasi, ekonomik,
toplumsal ve hukuksal eşitlik talepleri ile 18. yüzyılda gelişmeye başlayan
kadın hareketi, 19. yüzyılda nispeten başarı sağlamış ve dünyanın birçok
bölgesinde kadınlar bir takım hakları elde edebilmişlerdir. Bu yüzyılda kadın
görünürlüğünün arttığı ülkelerden olan Azerbaycan’da sözü edilen öncü ve lider
kadınlardan biri olarak Natevan öne çıkmaktadır. Karabağ hanlığının son varisi
olarak başladığı hayat yolculuğunda almış olduğu eğitimin ve sanatsal
yeteneğinin katkısıyla, gerek siyasi gerekse de kültürel alanda büyük bir
birikime sahip olan Natevan, yaşamış olduğu çeşitli zorluklara karşın
Azerbaycan’da “güçlü kadın imgesi”nin sembolü olarak kabul edilmektedir.

Çalışma’nın temel amacı
Azerbaycan’da şair, yazar, anne ve hayırsever olma özellikleri ile tanınan
Natevan’ın dünyadaki “lider kadınlar”dan biri olarak tanıtılmasına katkıda
bulunmaktır.  Bu kapsamda Türkçe,
Azerbaycan dili ve Rusça literatür taranmış; ilgili çalışmalarda genel olarak
şairin edebi yönü üzerinde durulmasına karşın, liderlik ve öncü kadın
özelliklerine vurgu yapılmadığı gözlemlenmiştir. Çalışma bu eksikliği gidermek
suretiyle ilgili literatüre katkı sağlamayı hedeflemektedir. Bu bağlamda
çalışmanın ilk bölümünde 19. yüzyılda kadın haklarının durumuna ve Natevan’ın
sanatsal kişiliğinin gelişmesinde etkisi olduğu düşünülen Şuşa kentine yer
verilmiştir. İkinci bölümde ise hayatı kişisel, siyasi ve sanatsal yönleri ile
ele alınan Natevan’ın bir kadın olarak yapmış olduğu çalışmalar ve içinde
yaşadığı toplumun kadınlarına olan katkısı değerlendirilmiştir.  

Anahtar Kelimeler

Natevan, Liderlik, Azerbaycan

Kaynakça

• “‘Natəvan bir qadının başına gələn ən böyük…’”, VirtualKarabakh.az http://baymedia.az-/news.php?id=50132#.WmpRSKhl_IU (03.02.2018)“Azərbaycanın ilk maarifçi qadın cəmiyyətləri”, Azadlıq, 21. 09.2012, https://news.milli.az/-culture/139768.html (04.02.2018)Ağamalı, Fəzail. XVIII əsrin II Yarısı-XIX əsrin Əvvəllərində Quzey Azərbaycan Xanlıqlarında Sosial-İqtisadi Münasibətlər, Dərs Vəsaiti, Bakı Universiteti Nəşriyyatı, Bakı, 2007.Axundov, M.X. Ömürdən Səhifələr, Yazıçı, Bakı, 1992.Caferova, Sugra. Azerbaycan Tarihinde Kadın (XVI-XVIII. Yüzyıl), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi, Sakarya, 2016.Çiçek, Atıl Cem, Selçuk Aydın, Bülent Yağcı. “Modernleşme Sürecinde Kadın: Osmanlı Dönemi Üzerine Bir İnceleme”, Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 8, 2015, ss. 269-284. Çingizoğlu Ənvər ve Rizvan Qarabağlı. Qarabağda Sənət və Sənətkarlar, Elm və Təhsil, Bakı, 2011.Əlabbas, Müznib. Natəvan Xurşidbanu, Elm və Təhsil, Bakı, 2012.Əlioğlu, Məsud. Darıxan Adamlar, Təhsil, Bakı, 2009.Əsgərli, Zaman. “Dir Daha Natəvan Haqqında” http://www.azyb.net/cgi-bin/jurn/main.cgi?id=247 (03.02.2018). Haqverdiyeva, Kəmalə. “Azərbaycan’da Gender Bərabərliyinin Təmin Edilməsi və Qadın Hərəkatı”, Tarix və Onun Probləmləri, Sayı: 4, 2009, ss. 196-206.İbrahimova, Gülzar. XIX-XX əsrlərdə Azərbaycanda Qadın Siyasəti, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), AMEA İnsan Hüquqları Elmi Tədqiqat İnstutu, Bakı, 2010.Mahmudov, Yaqub ve Camal Mustafayev. Şuşa Pənahabad, Təhsil, Bakı, 2012.Mehmetov, İsmail. Türk Kafkası’nda Siyasi ve Etnik Yapı: Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, Ötüken, İstanbul, 2009.Məmmədli, Ruhiyyə ve Sevil Əhmədova. Tək İnci Kimi Parlayan Xan Qızı Xurşidbanu Natəvan (Red. Səməd Məlikzadə). F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası, Bakı, 2017.Məmmədli, Ruhiyyə. Tariximizin fəxri: Qadın hökmdarımız Natəvan, Xurşidbanu Natəvanın anadan olmasının 180 illiyi münasibəti ilə, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi F. Köçərli Adına Respublika Uşaq Kitabxanası Elmi-Metodika Şöbəsi, Bakı, 2012.Məmmədov, Bəylər. Natəvan Xurşidbanu. Əsərləri, "Lider nəşriyyat", Bakı, 2004.Mustafayev, Camal. “Qarabağ Xanlığı”. Resmi Azerbaycan Gazetesi, 17.02.2015 http://www.-azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=62361 (05.02.2018).Nuriyeva Təkləli, Minəxanım. “Nigarinin ideya-məslək ortağı Xasay xan Usmiyevin XIX əsr Qafqaz-Azərbaycan ədəbi-mədəni mühitində yeri”, III Beynəlxalq Həmzə Nigari Türk Dünyası Mədəni İrsi Simpoziumu Materialları (Ed. Fariz Xəlilli ve Metin Hakverdioğlu), Şamaxı/Azerbaycan, 2017, ss. 65-72.Özsoy, Emre. Bolşevik İhtilali’nden Sonra Azerbaycan’da Kadın ve Eğitim (1917-1953), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi, Kayseri, 2016.Qarabağlı, Aydın. Azərbaycanın Qarqar Uruqları və Amazonlar, Mütercim, Bakı, 2015.Reyhan Yakışan, “19. Yüzyıl Azerbaycan Kadınının Sosyal Durumunun Yenileşmesinde Hacı Zeynelabidin Tagiyev’in Etkileri”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, 2017, ss. 92-111.Savalan, Fərəcov. “Mədəni Maarifçilik tariximizdə Azərbaycan qadını”, Mədəniyyət, 13.04.2011 http://medeniyyet.az/page/news/-19013/Medenimaarifcilik-tariximizde-Azerbaycan-qadini.html (03.02.2018).Sipahi, Esra Banu ve Bahar Özsoy. “Kafkaslarda Bir Kentkırım Örneği Olarak Şuşa”. Qafqazşünasların Birinci Beynəlxalq Forumu Bildiriler Kitabı, Milli İlimler Akademisi, Bakü, 17-18.04.2017, ss. 235-242.Sipahi, Esra Banu ve Bahar Özsoy. Kadın Dostu Kent İmgesi, Sorunları ve Beklentileri Bağlamında Gaziantepli Kadınlar Üzerine Bir Araştırm, Aktaş Ofset Matbaacılık, Ankara, 2016.Tağıyev, Cəmil. Xan Qızı, Şur, Bakı, 2011.Xəlilzadə, Flora. “Ədəbi abidələr”, Mədəniyyət Qəzəti, 23.11.2012 http://medeniyyet.az/page/-news/887/Edebi-abideler.html. s. 13 (08.02.2018).Xurşidbanu Natəvan. Əsərləri, Lider nəşriyyat, Bakı, 2004, s. 11 http://www.ebooks.az/book_-ruW4mv3l.html (04.02.2018).Yeşilorman, Mehtap. “Toplumsal Eşitsizlikte Kör Nokta: Kadın Eşitsizliğine Genel Bir Bakış”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 11 sayı: 2, 2001, ss. 269-280.Zengin, Eyüp, Hezi Eynalov, Uğur Arif Bölek, Berrin Bölek. “Azerbaycan’da Kadın ve İş Hayatı”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi, Metodoloji ve Sosyoloji Araştırmalar Merkezi, Sosyoloji Konferansları; Otuzdördüncü Kitap, İstanbul, 2006, ss. 29-65.Ибраhимов, З. Азəрбайчан Гадынларынын Гəhрəман Кəчмишиндəн, Азəрнəшр, Бакы, 1943.