ULUSLARARASI GÖÇ TEORİLERİNDE YAŞANAN DÖNÜŞÜM VE 1980 SONRASI TÜRKİYE’YE YÖNELEN KİTLESEL GÖÇ HAREKETLERİ ÜZERİNE BİR ANALİZ

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 2, 432 - 464, 17.10.2023

Serdar Oluğ

Öz

Bu çalışmada öncelikle coğrafya, ekonomi ve sosyoloji disiplini altında gruplandırılan uluslararası göç teorileri incelenmiş ve bu teorilerde göç hareketlerinin tek bir boyutunun, teorinin bulunduğu disiplin çerçevesinde analiz edildiği görülmüştür. Daha sonra uluslararası göç teorilerinde yaşanan dönüşümle birlikte göçün çok boyutlu ve disiplinlerarası incelenmesi gerektiği düşüncesinin ön plana çıktığı gözlemlenmiştir. Çalışmada, göç hareketlerinin süreç olarak incelenmesi gerektiği ve analizinin sürece yönelik sorularla yapılması gerektiği düşüncesi benimsenmiştir. Ayrıca 1980 sonrası Türkiye'ye yönelik üç kitlesel göç hareketini analiz etmek amacıyla, kitlesel göçün kaynak ülkede yaşanan hangi gelişmeler neticesinde gerçekleştiği, Türkiye’nin neden tercih edildiği, Türkiye’nin göç hareketlerine karşı nasıl bir politika geliştirdiği ve bu politikaları şekillendiren etmenlerin neler olduğu sorularına cevap aranmıştır. Bu bağlamda 1980 sonrası Türkiye’ye yönelen üç kitlesel göç hareketiyle ilgili literatür taraması yapılmış ve politika belgeleri incelenmiştir. Üç örnek olayın analizinden elde edilen sonuçlar, uluslararası göç hareketlerinin gelişiminin kaynak ve ev sahibi/hedef ülkeden bağımsız olmadığı; göçe verilen tepkide tek bir unsurun belirleyici olmadığı; ekonomi, güvenlik, sosyo-kültürel yapı, siyaset, konjonktür gibi birçok unsurun ve aktörün göçe karşı geliştirilen politikada etkili olduğu ve göç hareketlerinin dinamik bir süreç olarak geriye doğru da gerçekleşebileceği şeklindedir. Ayrıca kaynak ve ev sahibi/hedef ülkelerde oluşan koşulların göçün devamının hangi yönde gerçekleşeceğinde belirleyici olduğu sonucuna da ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Uluslararası Göç, Kitlesel Göç, Bulgaristan, Irak, Suriye

An Analysis on The Transformation in International Migration Theories and Three Mass Migration Movements Towards Turkey After 1980

Öz

Anahtar Kelimeler

Internationl Migration, Mass Migration, Bulgaria, Iraq, Syria

Kaynakça

• Abadan-Unat, N. (2006) Bitmeyen Göç: Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• al-Jabbar, F. A. (1992). Why The Uprisings Failed. Middle East Report, 176, 2–14.
• Aljazeera. (2011, 29 Nisan). Scores Killed on Syria’s ‘Day of Rage’. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://www.aljazeera.com/news/2011/4/29/scores-killed-on-syrias-day-of-rage.
• Avrupa Komisyonu (2012). Türkiye 2012 Yılı İlerleme Raporu. SEC (2012) 336. Brüksel.
• BBC. (2019, 14 Ocak). Syria Profile - Timeline. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-14703995.
• BBC Türkçe. (2012, 20 Ağustos). Türkiye'deki Suriyeli Mülteci Sayısı 70 Bine Yaklaştı. Erişim tarihi: 25.10.2022. https://www.bbc.com/turkce/haberler/2012/08/120820_turkey_syria.
• Bijak, J. (2006) Forecasting International Migration: Selected Theories, Models and Methods, Central European Forum for Migration Research.
• BMGK. (1990a). The Situation Between Iraq And Kuwaıt: Resolution 660 and 661. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://digitallibrary.un.org/record/94220#record-files-collapse-header.
• BMGK. (1990b). Resolution 678. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://digitallibrary.un.org/record/102245?ln=en.
• BMGK. (1991a). Resolution 687. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://digitallibrary.un.org/record/110709?ln=en.
• BMGK. (1991b). Resolution 688. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://digitallibrary.un.org/record/110659?ln=en.
• Bostancı, M. (2017). 11 Eylül’den Günümüze Ortadoğu ve Suriye: Suriyeli Sığınmacı Sorunu ve Basına Yansımalar. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Brettell, C. & Hollifield, J.. (2015a). Introduction. Migration Theory: Taking Accross Disciplines (ss. 1-36). (Ed. C. Brettell & J. Hollifield), New York: Routledge.
• Brettell, C. & Hollifield, J.. (2015b). Preface. Migration Theory: Taking Accross Disciplines (ss. XI-XII). (Ed. C. Brettell & J. Hollifield), New York: Routledge.
• Castles, S. & Miller, M. J. (2008). Göçler Çağı: Modern Dünyada Uluslararası Göç Hareketleri, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Cockburn, P. (2015). Askeri birliklerin ateş açmasıyla protestolar Suriye’de hızla yayılıyor: 26 Mart 2011. Suriye Cehenneme Düşüş: 2011-2014 (ss. 21-25). (Ed. R. Fisk, P. Cockburn & K. Sengupta). İstanbul: Matbuat Yayın.
• CNN Türk. (2013, 26 Ekim). Davutoğlu: "Sığınmacılar Konusunda Kırmızı Çizgi Aşıldı". Erişim tarihi: 26.10.2013. https://www.cnnturk.com/2013/dunya/10/26/davutoglu-siginmacilar-konusunda-kirmizi-cizgi-asildi/728654.0/index.html.
• Cumhuriyet. (1988, 30 Ağustos). Irak Sınırında Dram. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1988-08-30/0.
• Cumhuriyet. (1988, 31 Ağustos). Binlerce Iraklı Kürt Sığındı. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1988-08-31/0.
• Cumhuriyet. (1988, 1 Eylül). Sığınmalar Sürüyor. Erişim tarihi: 25.12.2022, https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1988-09-01/0.
• Cumhuriyet. (1988, 7 Eylül). Irak’tan Kürtlere Af ve Çağrı. Erişim tarihi: 25.12.2022, https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1988-09-07/0.
• Cumhuriyet. (1989, 25 Mayıs). Bulgaristan’dan Sınırdışı. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1989-05-25/0.
• Cumhuriyet. (1989, 26 Mayıs). Sofya’dan Zorunlu Göç. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1989-05-26/0.
• Cumhuriyet. (1989, 27 Mayıs). Buruk Sevinç. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1989-05-27/0.
• Cumhuriyet. (1989, 30 Mayıs). Jivkov: Türkiye Sınırlarını Açsın. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1989-05-30/0.
• Cumhuriyet. (1989, 3 Haziran). Yine Zorunlu Göç. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1989-06-03/0.
• Cumhuriyet. (1989, 8 Haziran). Bulgar Sınırına Göçmen Kampı. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1989-06-08/0.
• Cumhuriyet. (1990, 16 Ocak). Soydaş Hakkına Onay. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1990-01-16/0.
• Cumhuriyet. (1991, 3 Nisan). Yüzbinler Sınırda Sıkıştı. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1991-04-03/0.
• Cumhuriyet. (1991, 6 Nisan). 250 Bin Kürt Sınırı Geçti. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1991-04-06/0.
• Cumhuriyet. (1991, 7 Nisan). 1 Milyon Kürt Sınırda. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1991-04-07/0.
• Cumhuriyet. (1991, 8 Nisan). Kürtlere Irakta Çadırkent. Erişim tarihi: 25.12.2022. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1991-04-08/0.
• Dayıoğlu, A. (2005). Toplama Kampından Meclis'e: Bulgaristan'da Türk ve Müslüman Azınlığı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Dinçer, O. B., Federici, V., Ferris, E., Karaca, S., Kirişci, K. & Özmenek Çarmıklı, E. (2013). Suriyeli Mülteciler Krizi ve Türkiye: Sonu Gelmeyen Misafirlik. Ankara: Brookings Enstitüsü ve Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK).
• Duygu, G. (2021). 1989 Bulgaristan Türklerinin Göçü ve Bu Göçün Trakya Bölgesine Olan Etkileri. Journal of International Relations and Political Science Studies, (2), 60-79.
• Erdoğan, M. M: (2015). Kitlesel Göçlerde Son ve Dev Dalga: Suriyeliler. Türkiye’nin Göç Tarihi: 14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türkiye’ye Göçler (ss. 315-347). (Ed. M. M. Erdoğan & A. Kaya), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ersoy-Hacısalihoğlu, N. & Hacısalihoğlu, M. (2012). 89 Göçü: Bulgaristan'da 1984-89 Azınlık Politikaları ve Türkiye'ye Zorunlu Göç. İstanbul: BALKAR & BALMED.
• Fırat, M. & Kürkçüoğlu, Ö. (2010). Irak ve Suriye’yle sorunlu ilişkiler. Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular Belgeler, Yorumlar (ss. 129-148). (Ed. B. Oran). Cilt 2. Baskı 12, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Geçici Koruma Yönetmeliği (2014, 22 Ekim). Resmi Gazete (Sayı: 29153).
• Göç İdaresi Başkanlığı (t.y. a). Geçici Koruma. Erişim tarihi: 16.03.2023. https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638.
• Göç İdaresi Başkanlığı (t.y. b). Türkiye’de Geçici Koruma. Erişim tarihi: 21.10.2022. https://www.goc.gov.tr/turkiye-de-gecici-koruma.
• Gündoğar, S. S. & Orhan, O. (2015). Suriyeli Sığınmacıların Türkiye’ye Etkileri. ORSAM. Rapor No: 195.
• Hupchick, D. P. (2002). The Balkans: from Constantinople to Communism. United States of America: Palgrave.
• Ihlamur-Öner, S. G. (2013). Turkey’s Refugee Regime Stretched to the Limit? the Case of Iraqi and Syrian Refugee Flows. PERCEPTIONS: Journal of International Affairs, 18 (3), 191-228.
• İskan Kanunu (1934, 21 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 2733).
• Kaynak, M., Yinanç, R., Şahin, C., Tomanbay, M., Safran, M., Süzal, N., Aldan, M., Özkiper A. H. & Aytaç, F. (1992). Iraklı Sığınmacılar ve Türkiye: 1988-1991. Ankara: Tanmak Yayınları.
• Kirişçi, K. (1991), Refugee Movements and Turkey. International Migration, 29(4), 545-560.
• Kirişçi, K. (2000) Disaggregating Turkish Citizenship and İmmigration Practices. Middle Eastern Studies, 36 (3), 1-22.
• Kirişçi, K. (2014), Misafirliğin ötesine geçerken: Türkiye’nin “Suriyeli mülteciler” sınavı. Brookıngs Enstitüsü & Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK),
• Kirişçi, K. & Karaca, S. (2015). Hoşgörü ve Çelişkiler: 1989, 1991 ve 2011’de Türkiye’ye Yönelen Kitlesel Mülteci Akınları. Türkiye’nin Göç Tarihi: 14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türkiye’ye Göç (ss. 295-314). (Ed. M. M. Erdoğan & A. Kaya). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kümbetoğlu, B. (1997). Göçmen ve Sığınmacı Gruplardan Bir Kesit: Bulgaristan Göçmenleri ve Bosnalı Sığınmacılar. Yeni Balkanlar-Eski Sorunlar (ss. 227-259). (Ed. K. Saybaşlı & G. Özcan). İstanbul: Bağlam Yayınları. Lee, E. S. (1966) A Theory Of Migration. Demography, 3: 47.57.
• Milliyet. (1992, 28 Nisan). Göç Eden Soydaşlar Çıkmazda. Erişim tarihi: 25.12.2022, http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Arsiv/1992/04/28.
• NTV. (2011, 9 Haziran). Davutoğlu: Suriye’den Göçe Hazırız. Erişim tarihi: 30.08.2020. https://www.ntv.com.tr/turkiye/davutoglu-suriyeden-goce-haziriz,p1_gfz99xU2U2Npr8QvSKw.
• Oran, B. (1995). Uluslararası ve İç Hukukta Çekiç Güç'ün Yasal Dayanakları Sorunu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 50 (03), 257-270.
• Ravenstein, E. G. (1885) The Laws of Migration, Journal of the Statistical Society of London, 48 (2): 167-235.
• Ravenstein, E. G. (1889) The Laws of Migration, Wiley for the Royal Statistical Society, 52 (2): 241-305.
• Reuters. (2012, 14 Mart). Türkiye'deki Suriyeli Mülteci Sayısı 70 Bine Yaklaştı. Erişim tarihi: 20.08.2022, https://www.reuters.com/article/syria-unrest-idAFL5E8EE3WX20120314.
• SYRIAHR. (2023, 1 Mayıs). SOHR’s 17th Anniversary: The Syrian Observatory for Human Rights: Inseparable Principles and Insistence on Bringing Freedom to Syrian People and Achieving Justice, Despite Obstacles and Challenges, Erişim tarihi: 10.05.2023 https://www.syriahr.com/en/297542/.
• Sjaastad, L. A. (1962) The Costs and Returns of Human Migration, The Journal of Political Economy, 70 (5): 80-93. Stark, O. & Bloom, D. E (1985) The New Economics of Labor Migration. The American Economic Review, 75 (2): 173-178.
• Sürgevil, S. & Özgün, C. (2012). Balkanlar II. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Şimşir, B. N. (1986). Bulgaristan Türkleri: 1978-1985. İstanbul. Bilgi Yayınevi.
• TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu (2012) Ülkemize Sığınan Suriye Vatandaşlarının Barındıkları Çadırkentler Hakkında İnceleme Raporu, 24. Dönem 2. Yasama Yılı, Kabul Tarihi 15.02.2012.
• The Assosiated Press. (2016, 28 Nisan). A Look at Key Events in Syria since March 2011. Erişim tarihi: 10.05.2023. https://apnews.com/article/2fe325ca5bcb4b848094d6eb6bb39ee.
• Toğrol, B. (1989). 112 Yıllık Göç (1878–1989): 1989 Yazındaki Üç Aylık Gücün Tarifi Perspektif İçinde Psikolojik İncelemesi. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Matbaası.
• Uluslararası Göç Örgütü (2009). Göç Terimleri Sözlüğü. İsviçre: IOM.
• Ulutaş, U., Kanat, K. B. & Acun, C.. (2015). Sınırları Aşan Kriz: Suriye, SETA, Analiz, Sayı 120.
• UNHCR. (t.y. a). IDPs Population in Syria. Erişim tarihi: 10.05.2023. https://data.unhcr.org/en/situations/syria
• UNHCR. (t.y. b). Total Registered Syrian Refugees. Erişim tarihi: 10.05.2023.
• https://data.unhcr.org/en/situations/syria
• Uzgel, İ. (2010). ABD ve NATO’yla İlişkiler. Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşında Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (ss. 243-325). (Ed. B. Oran). Cilt 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Uzgel, İ. (2010). Balkanlarla ilişkiler. Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşında Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (ss. 167-181). (Ed. B. Oran). Cilt 2. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Vaksberg, T. & Andreev, A., (2014, 24 Aralık), Assimilation by Force, Erişim tarihi: 25.11.2022, https://www.dw.com/en/recalling-the-fate-of-bulgarias-turkish-minority/a-18149416
• Vatan. (2012, 23 Haziran). Suriye, Türk Savaş Uçağını Düşürdü!. Erişim tarihi: 10.04.2023. https://www.gazetevatan.com/gundem/suriye-turk-savas-ucagini-dusurdu-459720.
• Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (2013, 11 Nisan). Resmi Gazete (Sayı: 28615).