Hâkim Sosyal Bilimler Literatüründeki Din Anlayışına Dair Eleştirel Bir Analiz: Modern ve Geç Modern Dönem Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2014, Cilt: 4 Sayı: 1, 45 - 60, 25.07.2014

Ruhi Can Alkın

https://doi.org/10.18491/bijop.88989

Öz

This study aims at investigating some of the major interpretations on the status of religion in social sciences literature. As the main rationale for this investigation, it will be claimed that the dominant religious discourse in modern and late modern periods has difficulty in understanding this notion in its own uniqueness. In the light of the problem summarized above, the first section of the study will be based on some meta-narratives regarding the process of secularization and retreat of religion from socio-political life in post-Enlightenment period. At this point, dynamics and diversity of secularization among Western World will shortly be looked over. On the following section, globalization discourse and the view on religious phenomena in late modern period will be discussed in the light of some arguments such as de-secularization, return to religion, multiculturalism, etc. After that, the criticisms on the similar meta-narratives on religion maintained by thinkers in late modern period will be given. Some arguments such as ‘religion as a commercialization process’, ‘post-emotional religion’, etc. will represent the main subjects of this section.

Anahtar Kelimeler

Religion, modernity, secularization, late modern period, post-emotional religion.

A Critical Analysis on the Concept of Religion in Dominant Social Sciences Literature: An Investigation on Modern and Late Modern Period

Öz

Bu çalışma, din olgusunun sosyal bilimlerdeki yerine ilişkin bazı temel yorumları eleştirel olarak inceleme çabasındadır. Bu çabaya temel bir gerekçe olarak, modern ve geç modern dönemdeki hâkim din söyleminin, dini kendi özgünlüğünde anlatmada yetersiz kalışı gösterilebilir. Bu noktadan hareketle, çalışmanın ilk bölümünde, Aydınlanma sonrasında ortaya çıkan mutlak sekülerleşme söylemi ve bunun bir meta-anlatı olarak sosyal bilimlerde geldiği nokta tartışılacaktır. Mutlak sekülerleşme söylemine karşın, Modern Batı Avrupa toplumlarında 20. Yüzyılda dahi dinin devlet aygıtının bir konusu ya da uğraşı alanı olması gerçeği, bazı argümanlar ışığında incelenecektir. Ardından, geç modern olarak adlandırılan ve sosyal bilimlerde sekülerleşme söyleminin sorgulandığı çalışmaların ortaya çıktığı bir dönemde, din olgusunun sosyal bilim literatürdeki yerine tekrar dönülecektir. Bir problem olarak; tıpkı modern dönemin meta-anlatılarında olduğu gibi, dine dair geç modern dönemdeki algının da benzer kalıplaşmış kavramlar (duygu ötesi din, metalaşma olarak din, vb.) ışığında oluştuğu, dinin kendi özgün içeriğinin ve toplumsal yaşamdaki belirleyici rolünün göz ardı edildiği, örnekler ışığında tartışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Din, modernite, sekülerleşme, geç modern dönem, duygu ötesi din.

Kaynakça

• Adogame, A. (2010). Pentecostal and Charismatic Movements in a Global Perspective. The New Blackwell Companion to the Sociology of Religion (ed. B. S. Turner). Oxford: Blackwell Publishing, 498-517.
• Aldridge, A. (2007). Religion in the Contemporary World. Cambridge: Polity Press.
• Aktay, Y. (1998). Postmodern Dünyada Din: Bir Anlatı mı, Tanrı'nın İntikamı mı? Din Sosyolojisi (der. Y. Aktay & M. E. Köktaş). Ankara: Vadi Yayınları, 299-313.
• Bataille, G. (1992). Theory of Religion. New York: Zone.
• Bauman, Z. (1998). Globalization: The Human Consequences. Cambridge: Polity Press.
• Beaman, L. (2003). The Myth of Pluralism, Diversity, and Vigor: The Constitutional Privilege of Protestantism in the United States and Canada. Journal for the Scientific Study of Religion, 42 (3), 311-325.
• Carrette, J. (2004). Religion and Mestrovic's Postemotional Society: The Manufacturing of Religious Emotion. Religion, 34 (4), 271-289.
• Casanova, J. (1994). Public Religions in the Modern World. Chicago: University of Chicago Press.
• Davie, G. (2007). The Sociology of Religion. London: Sage.
• Davie, G. (2010). Resacralisation. The New Blackwell Companion to the Sociology of Religion (ed. B. S. Turner). Oxford: Blackwell Publishing, 160-178.
• Dobbelaere, K. (1981). Secularization: A Multi-dimensional Concept: Trend Report. London: Sage.
• Evans, M. & Evans, J. (2010). Arguing against Darwinism: Religion, Science, and Public Morality. The New Blackwell Companion to the Sociology of Religion (ed. B. S. Turner). Oxford: Blackwell Publishing, 286-307.
• Giddens, A. (1990). The Consequences of Modernity. Cambridge: Polity Press.
• Habermas, J. (2006). Religion in the Public Sphere. European Journal of Philosophy, 14 (1), 1-25.
• Jenkins, P. (2002). The Next Christendom: The Coming of Global Christianity. New York: Oxford University Press. 59 Juergensmeyer, M. (2005). Religion in Global Civil Society. Oxford: Oxford University Press.
• Kant, I. (2010). An Answer to the Question: What Is Enlightenment? (trans. B. Nisbet). New York: Penguin.
• Kurien, P. (2006). Multiculturalism and ‘American’ Religion: The Case of Hindu Indian Americans. Social Forces, 85 (2), 723-741.
• Mardin, S. (2006). Religion, Society and Modernity in Turkey. New York: Syracuse University Press.
• McKinnon, A. (2010). The Sociology of Religion: The Foundations. The New Blackwell Companion to the Sociology of Religion (ed. B. S. Turner). Oxford: Blackwell Publishing, 33-51.
• Mestrovic, S. (1997). Postemotional Society. London: Sage.
• Nielsen, D. (1999). Three Faces of God: Society, Religion, and the Categories of Totality in the Philosophy of Émile Durkheim. New York: State University of New York Press.
• Nietzsche, F. (2009). Thus Spoke Zarathustra (trans. T. Common). Blacksbug, VA: Wilder Publications.
• Obadia, L. (2010). Globalization and the Sociology of Religion. The New Blackwell Companion to the Sociology of Religion (ed. B. S. Turner). Oxford: Blackwell Publishing, 477-496.
• Possamai, A. (2009). Sociology of Religion for Generations X and Y. London: Equinox.
• Rampley, M. (2000). Nietzsche, Aesthetics and Modernity. Cambridge: Cambridge University Press.
• Rippin, A. (2005). Muslims: Their Religious Beliefs and Practices. London: Routledge.
• Rodrigues, H. & Harding, J. (2009). Introduction to the Study of Religion. New York: Routledge.
• Roof, W. C. (2009). Spiritual Market Place: Baby Boomers and the Remaking of American Religion. Princeton: Princeton University Press.
• Turner, B. S. (2010). Religion in a Post-secular Society. The New Blackwell Companion to the Sociology of Religion (ed. B. S. Turner). Oxford: Blackwell Publishing, 649-666.
• Wernick, A. (2010). The Future of Religion. The New Blackwell Companion to the 60 Sociology of Religion (ed. B. S. Turner). Oxford: Blackwell Publishing, 629-647. Wilson, B. (1998). The Secularization Thesis: Criticisms and Rebuttals. Secularization and Social Integration: Papers in Honour of Karel Dobbelaere (eds. R. Laermans & B. Wilson). Leuven: Leuven University Press, 45Wood, M. (2010). The Sociology of Spirituality: Reflections on a Problematic Endeavour. The New Blackwell Companion to the Sociology of Religion (ed. B. S. Turner). Oxford: Blackwell Publishing, 267-285. Zubrzycki, G. (2010). Religion and Nationalism: A Critical Re-examination. The New Blackwell Companion to the Sociology of Religion (ed. B. S. Turner). Oxford: Blackwell Publishing, 606-662. Öz: Bu çalışma, din olgusunun sosyal bilimlerdeki yerine ilişkin bazı temel yorumları eleştirel olarak inceleme çabasındadır. Bu çabaya temel bir gerekçe olarak, modern ve geç modern dönemdeki hâkim din söyleminin, dini kendi özgünlüğünde anlatmada yetersiz kalışı gösterilebilir. Bu noktadan hareketle, çalışmanın ilk bölümünde, Aydınlanma sonrasında ortaya çıkan mutlak sekülerleşme söylemi ve bunun bir meta-anlatı olarak sosyal bilimlerde geldiği nokta tartışılacaktır. Mutlak sekülerleşme söylemine karşın, Modern Batı Avrupa toplumlarında 20. Yüzyılda dahi dinin devlet aygıtının bir konusu ya da uğraşı alanı olması gerçeği, bazı argümanlar ışığında incelenecektir. Ardından, geç modern olarak adlandırılan ve sosyal bilimlerde sekülerleşme söyleminin sorgulandığı çalışmaların ortaya çıktığı bir dönemde, din olgusunun sosyal bilim literatürdeki yerine tekrar dönülecektir. Bir problem olarak; tıpkı modern dönemin meta-anlatılarında olduğu gibi, dine dair geç modern dönemdeki algının da benzer kalıplaşmış kavramlar (duygu ötesi din, metalaşma olarak din, vb.) ışığında oluştuğu, dinin kendi özgün içeriğinin ve toplumsal yaşamdaki belirleyici rolünün göz ardı edildiği, örnekler ışığında tartışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Din, modernite, sekülerleşme, geç modern dönem, duygu ötesi din.