İslam Öncesi “Ortadoğu” İnançlarında Göğe Yükseliş Anlatıları ve İslâm’da Mi’rac: İslâm Geleneğindeki Mi’rac Anlatısının Özgünlüğü Meselesi

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 3, 353 - 372, 31.12.2021

Mehmet Bozkurt

https://doi.org/10.31456/beytulmakdis.973239

Cited By: 1

Öz

Kur’an’da detaylarına temas edilmeden anılan İsrâ olayı dışında Hz. Muhammed (S.A.V.)’in fiziken göğe yükseltildiğini gösteren açık bir ifade bulunmamaktadır. Ancak rivayet literatürüne göre Hz. Peygamber aynı gece fizikî bedeniyle göğe de yükseltilerek olağanüstü bir yolculuk yapmıştır. Rivayetlere dayalı geleneksel anlatının bu kısımları İslâm öncesi çeşitli Ortadoğu inançlarında geniş bir yer tutan göğe yükseliş anlatılarıyla bazı benzerlikler göstermektedir. Çalışmamızın esas amacı geleneksel anlatımdaki Mi’rac hadisesinin İslâm öncesi bu miras karşısındaki özgünlüğü hakkında bir değerlendirmede bulunmaktır. Bir başka ifade ile bir adaptasyon sürecinin söz konusu olup olmadığını tartışmaktır. Ulaştığımız netice, İsrâ hadisesi etrafında olayın özgün bir yönü varsa da Hz. Peygamber’in fizikî bedeniyle göğe yükseltilmesi ve bu yükseliş esnasında kullandığı vasıtalar hakkındaki detaylarda İslâm öncesi göğe yükseliş anlatılarından bazı unsurların anlatıya adapte edilmiş olabileceğidir. Çalışma kapsamında öncelikle Kur’an’da, hadislerde ve tefsirler ile tarih kitapları gibi çeşitli klasik kaynaklarda olayın nasıl yer aldığını aktarmaya çalıştık. İkinci bölümde Ortadoğu coğrafyası öncelenerek İslâm öncesi farklı dini sistemlerdeki göğe yükseliş tasavvurları hakkında genel bir tablo çizmeye gayret ettik. Üçüncü bölümde ise İslâm öncesi kültürel mirasın Müslüman kültüre karışmasını ifade eden İsrâiliyat meselesi üzerinde durduktan sonra tüm bunlara dayanarak İslâm geleneğindeki Mi’rac hadisesinin özgünlüğü hakkında bir değerlendirme denemesinde bulunduk.

Anahtar Kelimeler

İsrâ, Miraç, Göğe Yükseliş Motifi, Hz. Muhammed, İsrâiliyat, Etkileşim

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK 2211/E-Doğrudan Yurt İçi Doktora Burs Programı bursiyeriyim

المعراج في الإسلام ومرويات العروج في معتقدات المنطقة قبل البعثة المحمدية: أصالة سردية المعراج في الرواية الإسلامية

Öz

يذكر القرآن بشكل واضح رحلة الإسراء من مكة لبيت المقدس، لكنه لم يورد بشكل صريح معراج النبي ورفعه جسديًا إلى السماوات. بالمقابل وفقًا لروايات الحديث المتعددة، فقد عرج بالنبي صلى الله عليه وسلم بجسده في نفس الليلة برحلة غير اعتادية. يظهر في روايات هذا الجزء من الرحلة بعض أوجه التشابه مع سرديات العروج التي كان لها مكانة مهمة في مختلف معتقدات المنطقة قبل البعثة المحمدية. وتهدف هذه الدراسة لتقييم ودراسة أصالة حادثة المعراج ومقارنتها في مرويات التراث الجاهلي. تظهر الاستنتاجات التي تم التوصل إليها أنه على الرغم من أن الحدث ينطوي على جوانب فريدة من حادثة الإسراء، إلا أن بعض عناصر روايات العروج قبل الإسلام ربما تم تكييفها مع السردية من حيث تفاصيل معراج رسول الله بجسده إلى السماوات والوسيلة التب استخدمها خلال المعراج. تبدأ الورقة بذكر كيفية وقوع هذه الحادثة من القرآن والحديث والمصادر المبكرة المختلفة ككتب التفسير وكتب التاريخ. أما الجزء الثاني فيحاول رسم صورة عامة حول مفاهيم العروج في مختلف الثقافات والأديان السائدة قبل الإسلام من خلال إعطاء الأولوية لجغرافية منطقة "الشرق الأوسط". ويركز الجزء الثالث على الإسرائيليات التي تظهر اختلاط التراث الثقافي الجاهلي بالثقافة الإسلامية. وتختم المقالة بمحاولة تقييم أصالة سردية المعراج ضمن التراث الإسلامي.

Anahtar Kelimeler

الإسراء, المعراج, فكرة الصعود, رسول الله, التأثيرالمتبادل, الإسرائيليات

Miraj in Islam and Narratives of Ascension in pre-Islamic “Middle Eastern” Beliefs: The Question of the Authenticity of the Islamic Tradition of Miraj

Öz

ABSTRACT: The Qur’an is clear in its narration of the Night Journey, al-Isra, however, no explicit mention of the physical ascent to the heavens is made. Conversely, according to the hadith narrative, the Prophet made a second extraordinary journey — ascending with his physical body to the heavens on the same night. This part of the tradition show some similarities with the ascension narratives that had a significant place in various pre-Islamic “Middle Eastern” beliefs. The main purpose of this study is to evaluate the originality of the Miraj (Ascension) event in the hadith narrative against this pre-Islamic heritage. In other words, the paper will discuss whether or not there has been a process of adaptation. The conclusions reached show that although the event involves unique aspects to the Isra incident, some elements from the pre-Islamic ascension narratives may have been adapted to the narrative in terms of its details of the Prophet’s ascension to the sky with his physical body and the means he used during this ascension. The paper initially attempts to convey how the event took place in the Qur'an, hadiths and various classical sources such as tafsir (exegesis), and books of history. The second part will draw a general picture about the conceptions of ascension in different pre-Islamic religious systems by prioritizing the geography of the “Middle East”. The third part focuses on the Israʼiliyyat traditions, which show the mixing of the pre-Islamic cultural heritage with the Muslim culture, and then attempts to evaluate the authenticity of the episode of Miraj within the Islamic tradition.

Anahtar Kelimeler

Isrâ, Miraj, Ascension, Prophet Muhammad, Isrâiliyat, Interaction

Kaynakça

• Ağırakça, Ahmet (2014). "Kaynaklar Işığında İsrâ ve Mi’rac Olayı", Artuklu Akademi. Cilt 1, Sayı 1, ss.1-30.
• Ateş, Süleyman (1995). Kur’an-ı Kerim Tefsiri. Cilt 5, Yeni Ufuklar Neşriyat.
• el-A’zamî, Muhammed Mustafa (1992). “Buhârî, Muhammed b. İsmâil”, TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 6, İstanbul: TDV Yayınları, ss.368-372.
• Azimli, Mehmet (2009). “İsra ve Mi’rac Olayı Üzerine Bazı Mülahazalar”, Bilimname. Cilt 16, Sayı 1, ss. 43-58.
• Bernard, J.H. (1951). “Assumption and Ascension”, Encyclopedia of Religion and Ethics, Cilt 2, ed: James Hastings, New York: Charles Scribner’s Sons, 1951, ss.151-157.
• Beydâvî (2013). Envâru’t-Tenzil ve Esrâru’t-Te’vil. Cilt 3, çev. Abdülvehhab Öztürk, İstanbul: Kahraman Yayınları.
• Böwering, Gerhard (1987). “Mi’raj”, The Encyclopedia of Religion. Cilt 9, ed. Mircea Eliade, New York: Macmillan Publishing Company, ss. 552-556.
• Buhari (2009). Sahih-i Buhari Tercüme ve Şerhi. Cilt 1,5,6, çev. Harun Yıldırım, İstanbul: Sağlam Yayınevi.
• Cerrahoğlu, İsmail (1988). Tefsir Tarihi. Cilt 1, Ankara: DİB Yayınları.
• Culianu, Ioan Petru (1987). “Ascension”, The Encyclopedia of Religion. Cilt 1, ed. Mircea Eliade, New York: Macmillan Publishing Company, ss. 435-441.
• Demir, Mahmut, Mehmet Emin Özafşar (2012). “Vehb b. Münebbih”, TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 42, İstanbul: TDV Yayınları, ss.608-610.
• Eliade, Mircea (1958). Patterns in Comparative Religion. çev. Rosemâry Sheed, New York: Sheed & Ward.
• Eliade, Mircea (1984). The Quest: History and Meaning in Religion. Chicago: The University of Chicago Press.
• Eliade, Mircea (1988). A History of Religious İdeas: From Muhammad to the Age of Reforms. Cilt 3, çev. Alf Hiltebeitel ve Diana Apostolos-Cappadona, Chicago: The University of Chicago Press.
• Eliade, Mircea (1990). Dinin Anlamı ve Sosyal Fonksiyonu. çev. Mehmet Aydın, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eliade, Mircea (2003). Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Eliade, Mircea (2005). Dinler Tarihi: İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. çev. Mustafa Ünal, Konya: Serhat Kitabevi.
• Firestone, Reuven (1990). Journeys in Holy Lands: The Evolution of the Abraham-Ishmael Legends in Islamic Exegesis. Albany: State University of New York Press.
• Graves, Robert-Raphael Patai (2013). İbrani Mitleri Tekvin-Yaratılış Kitabı. çev. Uğur Akpur, İstanbul: Say Yayınları, 2013.
• Gündüz, Şinasi, Yavuz Ünal, Ekrem Sarıkçıoğlu (1996). Dinlerde Yükseliş Motifleri ve İslam’da Mi’rac, Ankara: Vadi Yayınları.
• Gündüz, Şinasi (2014). Pavlus Hristiyanlığın Mimarı, Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Gündüz, Şinasi (2015). Kur’an’ı Anlamak: İlahi Vahyin Tarihe Açılımı. İstanbul: Mana Yayınları.
• Hamidullah, Muhammed (1991). İslam Peygamberi. Cilt 1, çev. Salih Tuğ, İstanbul: İrfan Yayımcılık.
• Hamidullah, Muhammed (2016). Kur’an-ı Kerim Tarihi. çev. Abdülaziz Hatip, Mahmud Kanık, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Hatiboğlu, İbrahim (2001). “İsrâiliyat”, TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 23, İstanbul: TDV Yayınları, ss.195-199.
• Horovitz, J. (1979). “Mi’rac”, MEB İslam Ansiklopedisi. Cilt 8, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ss. 344-347
• İbnü’l-Esir (2008). el-Kâmil fi’t-Târih. Cilt 2, çev. Ahmet Ağırakça, Beşir Eryarsoy, Zülfikar Tüccar, Abdulkerim Özaydın, Yunus Apaydın, Abdullah Köşe, İstanbul: Hikmet Neşriyat
• İbn Haldun (2013). Mukaddime. Cilt 2, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İbn Kesir (1991). Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm (Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri). Cilt 9, çev. Bekir Karlıağa, Bedrettin Çetiner, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn Kesir (1994). el-Bidâye ve’n-Nihâye. Cilt 3, çev. Mehmet Keskin, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Kandemir, Yaşar (2001). “Kâ’b el-Ahbâr”, TDV İslam Ansiklopedisi. Cilt 24, İstanbul: TDV Yayınları, ss.1-3.
• Karadaş, Cağfer (2019). "İsrâ-Mi’rac Hadisesi: Mahiyeti ve Gerçekliği", Kisbu İlahiyat Dergisi. Cilt 1, Sayı 1, ss. 55-73.
• Kingsley, Peter (2017). In the Dark Places of Wisdom. California: The Golden Sufi Center. Kitab-ı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit (2015). İstanbul: Kitab-ı Mukaddes Şirketi.
• Mensching, Gustav (2012). Din Sosyolojisi: Din, Kültür ve Toplum İlişkileri. çev. Mehmet Aydın, Konya: Literatürk.
• el-Mevdudi, Ebu’l A’la (1986). Tefhimu’l-Kur’an. Cilt 3, İstanbul: İnsan Yayınları, 1986. The Nag Hammadi Library in English (1990). ed. James Robinson, New York: HarperSanFrancisco.
• Nor, Mohammed Roslan (2006). “Islamicjerusalem: The Land of the Journey and Ascension”, Journal of Islamicjerusalem Studies. Cilt 7, ss.3-54.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2009). “İslâm’ın Temel İnançları Etrafındaki ‘Mitolojik’ Kültür: ‘İslâm Mitolojisi’ Yahut İslâm İlahiyatının İhmal Edilmiş Önemli Bir Sorunsalı (Bir ‘mise-enquestion’denemesi)”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi. Cilt 6, Sayı 1, ss. 137-163
• er-Râzî, Fahruddîn (1992). Mefatihu’l-Gayb, Cilt 14,15, çev. Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç, Sadık Doğru, Ankara: Akçağ Yayınları
• Schrieke, B. (ty.). “İsrâ”, MEB İslam Ansiklopedisi. Cilt 5/2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ss. 1126-1127
• Schrieke, B., J. Horovitz (1993). “Mi’radj”, The Encyclopedia of Islam New Edition. Cilt 7, ed. by C.E.
• Bosworth, E. Van Donzel, W. P. Heinrichs ve CH. Pellat, Leiden: E.J. Brill, ss. 97-100 et-Taberi (1996). Camiu’l-Beyan fi Tefsiru’l-Kur’an. Cilt 8, çev. Hasan Karakaya, Kerim Aytekin, İstanbul: Hisar Yayınları.
• Tatlı, Bekir (2000). “Kütüb-i Sitte’de İsrâ ve Mi’rac Hadisleri”, Marmara Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Touati, Houari (2016). Ortaçağ’da İslam ve Seyahat: Bir Âlim Uğraşının Tarihi ve Antropolojisi. çev. Ali Berktay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Vaux, B. Carra De (1979). “Burak”, MEB İslam Ansiklopedisi, Cilt 2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ss. 804
• Wensick, A.J. (1979). “Mescid-i Aksa”, MEB İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, ss. 118-119
• Widengren, Geo (1950). The Ascension of the Apostle and the Heavenly Book (King and Saviour III). Uppsala: Almqvist & Wiksells Boktryckeri AB.
• Yavuz, Salih Sabri (2005). “Mi’rac”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 30, İstanbul: TDV Yayınları, ss. 132-135
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi (2011). Hak Dini Kur’an Dili. Cilt 7, İstanbul: Aziz Dağıtım.
• ez-Zehebi (1994). Târîhü’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm. Cilt 1, tahkik, terceme ve talik Muzaffer Can, İstanbul: Cantaş Yayınevi.
• Zehebi, Muhammed Hüseyin (2011). Tefsir ve Hadiste İsrâiliyyat. çev. Enbiya Yıldırım, İstanbul: Rağbet Yayınları
• Zemahşerî (2017). Keşşâf Tefsiri (El-Keşşâf ‘An Hakā’ikı Ğavâmidı’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekāvîl Fî Vucûhi’t-Te’vîl). çev. Muhammed Coşkun, Adil Bebek, Abdülaziz Hatip, Murat Sülün, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.