Bağımlılığın Önlenmesinde Paydaş Farkındalığı ve Manevi Danışmanlığın Rolü: Nitel Bir Araştırma

Yıl 2025, Sayı: 54, 349 - 379, 31.10.2025

Nihal İşbilen

https://doi.org/10.28949/bilimname.1688333

Öz

Bu çalışma, bağımlılıkların önlenmesi sürecinde paydaşların -ebeveynler, öğretmenler, psikolojik danışmanlar ve manevi danışmanlar- farkındalık düzeylerini incelemeyi ve bu bağlamda manevi danışmanlık hizmetlerinin rolünü değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden fenomenolojik desen çerçevesinde yürütülmüş; amaçlı örnekleme yöntemi kullanılarak her paydaş grubundan en az üçer kişi olmak üzere toplam 16 katılımcı ile derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Veriler yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla toplanmış ve tematik analiz kullanılarak analiz edilmiştir. Bulgular, paydaşların bağımlılıkların önlenmesine ilişkin bilgi düzeylerinin farklılaştığını ancak sürecin etkin yönetimi için bağımlılığın sadece bireysel değil sosyal ve manevi yönlerinin de ele alınarak işbirliği ve manevi danışmanlık hizmetlerinin daha belirgin ve sistematik bir şekilde sürece entegre edilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu doğrultuda manevi danışmanlık hizmetlerinin genç bireyler için daha erişilebilir hale getirilmesi, psikososyal destek mekanizmaları ile bütünleşik bir şekilde yapılandırılması ve bu alanda paydaşların farkındalığını artırmaya yönelik çalışmaların artırılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi , Bağımlılık , Önleme , Manevi Danışmanlık , Paydaş , Farkındalık

The Role of Stakeholder Awareness and Spiritual Counseling in Addiction Prevention: A Qualitative Research

Öz

This study aims to examine the awareness levels of stakeholders— parents, teachers, psychological counselors, and spiritual counselors—in the process of preventing addictions, and to evaluate the role of spiritual counseling services within this context. The research was conducted within the framework of phenomenological design, one of the qualitative research methods; in-depth interviews were conducted with a total of 16 participants, at least three from each stakeholder group, using purposive sampling method. The data were collected through a semi-structured interview form and analyzed using thematic analysis. The findings reveal that the stakeholders' knowledge levels regarding the prevention of addictions differ, but for the effective management of the process, cooperation and spiritual counseling services should be integrated into the process in a more prominent and systematic manner by addressing not only individual but also social and spiritual aspects of addiction. In this direction, it is recommended that spiritual counseling services should be made more accessible to young individuals, structured in an integrated manner with psychosocial support mechanisms, and efforts to raise awareness of stakeholders in this field should be increased

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion , Addiction , Prevention , Spiritual Counseling , Stakeholder , Awareness.

Kaynakça

• Akça, Emrullah - Kızılgeçit, Muhammed. “Denetimli Serbestliğe Tabi Tutulan Madde Kullanıcılarına Yönelik Din/Maneviyat Temelli Bağımlılık Programı Model Önerisi”, Dicle İlahiyat Dergisi 26/1 (2023), 82-116.
• Akkuş, Dilek et. al. "Lise Gençlerinde Akran Eğitimi Programı Madde Bağımlılığını Önlemede Etkili Bir Model Olabilir mi?". Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 7/1 (2016), 34-44.
• Andreassen, Cecilie Schou et al. "Development of A Facebook Addiction Scale". Psychological Reports 110/2 (2012), 501-517.
• Ayas, Selin - Hatipoğlu-Sümer, Zeynep. “Bireysel Psikoloji (Adler Yaklaşımı) Temelli Bağımlılık Önleme Çalışmaları: Okullarda Sosyal İlgi Uygulamalarının Önemi”. Okul Psikolojik Danışmanlığı Dergisi 4/2 (Aralık 2021), 1-22.
• Ayten, Ali. Din ve Sağlık: Kavram, Kuram ve Araştırma, (İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2020). Bağcı-Taylan, Şengal et al. "Sağlıklı Yaşam Seminerine Katılan Öğrencilerin Madde Bağımlılığı ile İlgili Farkındalıkları". Bağımlılık Dergisi 20/4 (2019), 197-205.
• Bandura, Albert. "Self-efficacy: Toward A Unifying Theory of Behavioral Change". Psychological Review 84/2 (1977), 191.
• Botvin, Gilbert J. - Griffin, Kenneth W. "Life Skills Training: Empirical Findings and Future Directions". Journal of Primary Prevention 25/2 (2004), 211-232.
• Bowlby, John. "During the First Third of This Century There Were Two Great Proponents of Developmental Psychiatry–Adolf Meyer and Sigmund Freud. Both Believed That", The American Journal of Psychiatry 145/1 (1988), 1-10.
• Braun, Virginia - Clarke, Victoria. "Using Thematic Analysis in Psychology". Qualitative Research in Psychology 3/2 (2006), 77-101.
• Bronfenbrenner, Urie. The Ecology of Human Development: Experiments by Nature and Design, Boston: Harvard University Press, 1979.
• Caldwell, Linda L. - Faulk, Monique. "Adolescent Leisure from a Developmental and Prevention Perspective". Positive Leisure Science: From Subjective Experience to Social Contexts ed. Teresa Freire, New York: Springer, 2013, 41-60.
• Ceylan, İsa. “Bağımlılıktan Bağlanmaya: Bağımlılığa Dini ve Manevi Yaklaşımlar”. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 3 (2021), 107-134.
• Ceylan, İsa. Bağımlılık Değişim ve Maneviyat, Ankara: Nobel Bilimsel, 2021.
• Çakmak-Karapinar, Derya et al. "Digital Detox Experiences of Generation Z". Turk. J. Addict 11 (2024), 208-216.
• Çiftçi, Serkan et al. "Teknoloji Bağımlılığına İlişkin Öğretmen ve Veli Görüşlerinin İncelenmesi". The Journal of Social Sciences 53/53 (2024), 154-170.
• Çoban, Melih. "Uyuşturucu Madde Bağımlılığı ile Mücadelede Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Uygulamalarının Yeri ve Önemi: İstanbul Örneği". Manevi Danışmanlık ve Rehberlik II. ed. Ali Ayten vd. (İstanbul: Dem Yayınları, 2016.
• Eker, Fatma et. al. "Ergenler İçin Madde Bağımlılığından Korunma Öz-Yeterlik Ölçeği'nin Geliştirilmesi ve Psikometrik Değerlendirilmesi". Psikiyatri Hemsireleri Dernegi 4/1 (2013), 7-12.
• Ertüzün, Ezgi et al. "Boş Zaman Aktivitelerinin Madde Bağımlılığı Sürecindeki Rolüne Ilişkin Nitel Bir Çalışma". Spor Bilimleri Dergisi 27/2 (2016), 49-58.
• Fallot, Roger D. "Spirituality and Religion in Recovery: Some Current Issues". Psychiatric Rehabilitation Journal 30/4 (2007), 261-270.
• Folkman, Susan. "Personal Control and Stress and Coping Processes: A Theoretical Analysis". Journal of Personality and Social Psychology 46/4 (1984), 839.
• Frankl, Viktor E. Man’s Search for Meaning, New York: Washington Square Press, 1985.
• Galanter, Marc. "Spirituality and Addiction: A Research and Clinical Perspective". American Journal on Addictions 15/4 (2006), 286-292.
• Gossop, Michael. Living with Drugs (6th ed.) London: Routledge, 2007.
• Griffiths, Mark. "A ‘Components’ Model of Addiction Within a Biopsychosocial Framework". Journal of Substance Use 10/4 (2005), 191-197.
• Gürsu, Orhan. Bağımlılık ve Din: Nöropsikolojik Bir Yaklaşım, İstanbul: Dem Yayınları, 2018.
• Gürsu, Orhan. “Madde Bağımlılığı ve Din: HİGED Örneği”, Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5/1 (2018), 37–54.
• Gürsu, Orhan –İşbilen, Nihâl. Bağımlılara Yönelik Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Hamarta, Erdal et al. "Ulusal Düzeydeki Problemli İnternet Kullanımını Önleme Programlarının İncelenmesi". Okul Psikolojik Danışmanlığı Dergisi 4/1 (2021), 1-34.
• Hansen, William B. "Program Evaluation Strategies for Substance Abuse Prevention", Journal of Primary Prevention 22/4 (2002), 409-436.
• Hawkins, J. David et al. “Risk and Protective Factors for Alcohol and Other Drug Problems in Adolescence and Early Adulthood: Implications for Substance Abuse Prevention”, Psychological Bulletin, 112/1 (1992), 64–105.
• Henderson, Elizabeth C. Understanding Addiction. Jackson, Mississippi: Univ. Press of Mississippi, 2009. İçişleri Bakanlığı Narkotik Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı (NSMDB), 2024 Türkiye Uyuşturucu Raporu, Ankara: NSMDB Yayınları, 2024.
• İşbilen, Nihal. "Sağlık Kurumlarında Manevi Danışmanlık Hizmetleri". Theosophia 5 (2022), 83-102.
• İşbilen, Nihal. Bağımlılık ve Maneviyat, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2024.
• İşbilen, Nihal-Mehmedoğlu, Ali Ulvi. “Spirituality-Based Addiction Counseling Model Proposal: Theory and Practice”, Spiritual Psychology and Counseling, 7/1 (2022), 75–105.
• İşmen-Gazioğlu, Ayşe Esra – Canel, Azize Nilgün. "Bağımlılıkla Mücadelede Okul Temelli Bir Önleme Modeli: Yaşam Becerileri Eğitimi". Addicta: The Turkish Journal on Addictions 2/2 (2015), 5-44.
• Kenneth I. Pargament, Spiritually Integrated Psychotherapy: Understanding and Addressing the Sacred, New York: Guilford Press, 2007.
• Khantzian, Edward J. "The Self-Medication Hypothesis of Substance Use Disorders: A Reconsideration and Recent Applications". Harvard Review of Psychiatry 4/5 (1997), 231-244.
• Koenig, Harold G. "Religion, Spirituality, and Health: The Research and Clinical Implications". International Scholarly Research Notices 2012/1 (2012), 1-33.
• Koral, Fahriye - Alptekin, Kamil. "Dijital Oyun Bağımlılığı: Bir Derleme Çalışması". Karatay Sosyal Araştırmalar Dergisi 11 (2023), 283-308.
• Kumpfer, Karol L. - Alvarado, Rose. "Family-Strengthening Approaches for The Prevention of Youth Problem Behaviors". American Psychologist 58/6-7 (2003), 457-465.
• Kuss, Daria J. - Griffiths, Mark D. "Social Networking Sites and Addiction: Ten Lessons Learned". International Journal of Environmental Research and Public Health 14/3 (2017), 311.
• Latimore, Amanda D. vd. "Primary, Secondary, and Tertiary Prevention of Substance use Disorders through Socioecological Strategies". NAM Perspectives (2023), 1-35.
• Maslow, Abraham H. "A Theory of Human Motivation", Psychological Review 50/4 (1943), 370.
• Miller, William R. - Thoresen, Carl E. "Spirituality, Religion, and Health: An Emerging Research Field". American Psychologist 58/1 (2003), 24.
• Miller, William R. - Kurtz, Ernest. “Models of Alcoholism Used in Treatment: Contrasting AA and Other Perspectives”, Journal of Studies on Alcohol 55/2 (1994), 159–166.
• Müezzin, Emre. “Lise Öğrencilerinde İnternet Bağımlılığının Yoksunluk, Kontrol Güçlüğü, İşlevsellikte Bozulma Ve Sosyal İzolasyon Bağlamında İncelenmesi”. Sakarya University Journal of Education 7/3 (December 2017), 541-551.
• Narkotik Suçlarla Mücadele Başkanlığı, “Türkiye Uyuşturucu Raporu 2024” (Erişim 12 Ocak 2025).https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/icisleri.gov.tr/duyurular(1)/2024_uyus_raporu.pdf Nation, Maury et al. “What Works in Prevention: Principles of Effective Prevention Programs”, American Psychologist, 58/6-7, (2003), 449–456.
• National Institute on Drug Abuse (NIDA), “Principles of Drug Addiction Treatment: A Research-Based Guide (3rd Ed.). U.S. Department of Health and Human Services, National Institutes of Health”. Erişim 10 Aralık 2024. https://nida.nih.gov/sites/default/files/podat-3rdEd-508.pdf
• Nikken, Peter - Jansz, Jeroen. "Developing Scales to Measure Parental Mediation of Young Children's Internet Use". Learning, Media and Technology 39/2 (2014), 250-266.
• Oyemade, Ura Jean – Brandon-Monye, Deloris. “The Role of Mass Media and Education in Drug Abuse Prevention”. African Journal of Drug and Alcohol Studies 1/1 (1990), 33–41.
• Ögel, Kültegin et al. "Madde Bağımlılığını Önlemede Öğretmen ve Ebeveyn Eğitimlerinin Etkinliğinin Değerlendirilmesi". Anadolu Psikiyatri Dergisi 5/4 (2004), 213-221.
• Özcan, Kemal – Balcı-Çelik, Seher. "Motivasyonel Görüşme Tekniğine Dayalı Psiko-Eğitim Programının Lise Öğrencilerinin Çevrimiçi Oyun Bağımlılığı Düzeylerine Etkisi", Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty 40/1 (2021), 257-274.
• Pardini, Dustin A. et al., "Religious Faith and Spirituality in Substance Abuse Recovery: Determining the Mental Health Benefits". Journal of Substance Abuse Treatment 19/4 (2000), 347-354.
• Pargament, Kenneth I. The Psychology of Religion and Coping: Theory, Research, Practice, New York: Guilford Press, 1997.
• Rogers, Carl. “Perceptual Reorganization in Client-Centered Therapy”, Perception: An approach to Personality, Ed. Robert R. Blake - Glenn V. Ramsey, New York: Ronald Press Company, 1951, 307–327.
• Ryan, Richard M. - Deci, Edward L. "The Darker and Brighter Sides of Human Existence: Basic Psychological Needs as A Unifying Concept". Psychological Inquiry 11/4 (2000), 319-338.
• Sinha, Rajita. "Chronic Stress, Drug Use, and Vulnerability to Addiction". Annals of the New York Academy of Sciences 1141/1 (2008), 105-130.
• Stacy, Alan W. et al., "An Implicit Cognition Assessment Approach to Relapse, Secondary Prevention, And Media Effects". Cognitive and Behavioral Practice 11/2 (2004), 139-149.
• Sussman, Steve - Ames, Susan L. Drug Abuse: Concepts, Prevention, and Cessation. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), “Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2023” (Erişim 13 Ocak 2025).
• United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC), World Drug Report 2022. Erişim 28 Şubat 2025.https://www.unodc.org/unodc/en/data-and-analysis/world-drug-report-2022.html?utm_source
• Uslu, Mustafa. “Türkiye’de Sosyal Medya Bağımlılığı ve Kullanımı Araştırması”. Turkish Academic Research Review, 6/2 (2021), 370-396.
• Uzun, Sultan - Kelleci, Meral. "Lise Öğrencilerinde Madde Bağımlılığı: Madde Bağımlılığından Korunma Konusundaki Öz Yeterlikleri ve İlişkili Faktörler". Düşünen Adam 31/4 (2018), 356-363.
• Vieten, Cassandra - Lukoff, David. "Spiritual and Religious Competencies in Psychology". American Psychologist 77/1 (2022), 26-38.
• Volkow, Nora et al., “Neurobiologic Advances from The Brain Disease Model of Addiction”. The New England Journal of Medicine 374/4 (2016), 363-371. DOI: 10.1056/NEJMra1511480
• Wartella, Ellen et al. "Teens, Health and Technology: A National Survey", Media and Communication 4/3 (2016), 13-23.
• Windle, Michael - Zucker, Robert A. "Reducing Underage and Young Adult Drinking: How to Address Critical Drinking Problems During This Developmental Period". Alcohol Research & Health 33/1-2 (2010), 29-44.
• Wing Sue, Derald - Sue, David. Counseling the Culturally Diverse: Theory and Practice, New Jersey: John Wiley & Sons, Inc., 2008.
• World Health Organization (WHO), World Drug Report 2022. United Nations Office on Drugs and Crime. Erişim 10 Ocak 2025.
• World Health Organization (WHO), “International Standards on Drug Use Prevention: Second Updated Edition. United Nations Office on Drugs and Crime” Erişim 3 Ocak 2025.
• World Health Organization (WHO), “International Standards on Drug Use Prevention: Second Updated Edition. United Nations Office on Drugs and Crime”.
• Yıldız, Muhammed ve Lut Tamam. “Bağımlılıkta Psikoterapi Kuramları”. Bağımlılık Dergisi 26/2 (2025), 247-263.