KARACA-KIRICI RELİGİOUS DEVOTİON SCALE

Yıl 2025, Sayı: 54, 57 - 77, 31.10.2025

Faruk Karaca , Enes Hamza Kırıcı

https://doi.org/10.28949/bilimname.1693376

Öz

Religious devotion is the religious person's shaping his/her life on the axis of religion, living for his/her religion, and risking all kinds of sacrifices and altruism on behalf of his/her religious belief. In this study, it was tried to determine what religious devotion is and what its dimensions are and in this direction, it was aimed to develop a measurement tool to measure religious devotion. In the scale development process, a question pool of 30 items was created and applied to a population of 30 people by taking expert opinion and the statements that were difficult to understand were edited. The scale was administered to people aged 40 years and above who characterized themselves as “religious” and “very religious” with reference to subjective perception of religiosity and minimum age of religious maturity. In order to determine the construct validity of the scale, exploratory factor analysis was conducted with 250 participants, and as a result of this analysis, a three-dimensional structure consisting of 17 items was obtained. The dimensions were named as “religious consciousness”, “action-sacrifice” and “religious fanaticism” respectively. In order to confirm the structure formed as a result of the exploratory factor analysis, a different application was carried out with 350 participants. The results of the confirmatory factor analysis applied to the data obtained supported the three-factor structure of the scale. When the psychometric data produced about the scale were evaluated, it was concluded that this scale developed to measure ''religious devotion'' is a sufficiently valid and reliable measurement tool.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion , Devotion , Religious Consciousness , Action , Sacrifice.

Karaca-Kırıcı Dinî Adanmışlık Ölçeği

Öz

Dindarlık, dinî açıdan bağlılık ifade eden eylemlerle başlayan ve ömür boyu devam eden bir süreçtir. Dindarlık sürecinin gelişim serüveninde bireysel farklılıklar önemli birer faktör olduğu gibi dine atfedilen önem ve değerin düzeyi, yaşamda dinin müdahalesi için açılan alanın genişliği, inanç-eylem bütünlüğünün derecesi gibi etkenler de belirleyici unsurlardır. Bu bağlamda dinî adanmışlık, dindarın yaşamını din ekseninde şekillendirmesi, dini için yaşaması, dinî inancı adına her türlü fedakârlık ve diğerkâmlığı göze almasıdır. Bu araştırmada dinî adanmışlığın ne olduğu ve boyutlarının neler olduğu tespit edilmeye çalışılmış ve bu doğrultuda dinî adanmışlığı ölçmeye yönelik bir ölçme aracı geliştirilmesi hedeflenmiştir. Ölçek geliştirme sürecinde 30 maddelik bir soru havuzu oluşturularak uzman görüşü alınmıştır. 30 kişilik bir popülasyona uygulanan taslak formun anlaşılma güçlüğü olan ifadeleri yeniden düzenlenmiştir. Demografik değişkenlerle ilgili soruların eklenmesiyle son şeklini alan ölçek, öznel dindarlık algısı ve asgari dinî olgunluk yaşı referans alınarak kendilerini ‘’dindar’’ ve ‘’çok dindar’’ olarak niteleyen 40 yaş ve üzeri kişilerle gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin yapı geçerliliğini tespit etmek amacıyla 250 katılımcıyla açımlayıcı faktör analizi gerçekleştirilmiş, bu analiz sonucunda 17 maddeden oluşan üç boyutlu bir yapı elde edilmiştir. Boyutlar sırasıyla ‘’dinî bilinç’’, ‘’aksiyon-fedakârlık’’ ve ‘’dinî fanatizm’’ şeklinde isimlendirilmiştir. Açımlayıcı faktör analizi sonucunda oluşan yapıyı doğrulamak amacıyla 350 katılımcılık farklı bir uygulama gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verilere uygulanan doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarının ölçeğin üç faktörlü yapısını büyük ölçüde desteklediği görülmüştür. Ölçeğin güvenirliğini gösteren Cronbach alpha katsayısı α=.84 olarak hesaplanmıştır. Ölçekle ilgili üretilen psikometrik veriler bütüncül değerlendirildiğinde ‘’dinî adanmışlığı’’ ölçmek için geliştirilen bu ölçeğin yeterli düzeyde geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi , Adanmışlık , Dinî Bilinç , Aksiyon , Fedakârlık.

Kaynakça

• Allport, G. (2016). Birey ve dini (B. Sambur, Çev.). Elis Yayınları.
• Allport, G. W., & Ross, J. M. (1967). Personal religious orientation and prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 5(4), 432-443. https://doi.org/10.1037/h0021212
• Bailey, C., Madden, A., Alfes, K., & Fletcher, L. (2017). The meaning, antecedents and outcomes of employee engagement: A narrative synthesis. International Journal of Management Reviews, 19(1), 31-53. https://doi.org/10.1111/ijmr.12077
• Bakırcıoğlu, R. (2012). Ansiklopedik eğitim ve psikoloji sözlüğü. Anı Yayıncılık.
• Bakker, A. B., Schaufeli, W. B., Leiter, M. P., & Taris, T. W. (2008). Work engagement: An emerging concept in occupational health psychology. Work & Stress, 22(3), 187-200. https://doi.org/10.1080/02678370802393649
• Bardakoğlu, A. (2019). İ̇slam’ı doğru anlıyor muyuz? KURAMER Yayınları.
• Başcı, V. (2010). Bağnazlık kavramı üzerine. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 163-170.
• Bélanger, J. J., Schumpe, B. M., Menon, B., Ng, J., Nociti, N., Zeigler-Hill, V., & Shackelford, T. K. (2018). Self-sacrifice for a cause: A review and an integrative model. V. Zeigler-Hill & TK Shackelford, The sage handbook of personality and individual differences, 465-485.
• Bozkurt, V. (2013). Değişen dünyada sosyoloji. Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Browne, M. W., & Cudeck, R. (1992). Alternative ways of assessing model fit. Sociological Methods & Research, 21(2), 230-258. https://doi.org/10.1177/0049124192021002005
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö., & Şekercioğlu, G. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik: SPSS ve LISREL uygulamaları (C. 2). Pegem Akademi.
• Byrnes, J. P. (2008). Piaget’s cognitive-developmental theory. Encyclopedia of infant and early childhood development, 87, 543-552.
• Carlucci, L., Geertz, A. W., Picconi, L., & Balsamo, M. (2021). Religious fundamentalism between traits and values. The Open Psychology Journal, 14(1), 24-32.
• Cevizci, A. (1999). Felsefe sözlüğü (3. Baskı). Paradigma Yayınları.
• Colman, A. M. (2008). A dictionary of psychology (3. Baskı). Oxford University Press.
• Di Marzio, R. (2025). Fanaticism: Psychosociological roots and social consequences. EMUNA.
• Dugas, M., Bélanger, J. J., Moyano, M., Schumpe, B. M., Kruglanski, A. W., Gelfand, M. J., Touchton-Leonard, K., & Nociti, N. (2016). The quest for significance motivates self-sacrifice. Motivation Science, 2(1), 15-32. https://doi.org/10.1037/mot0000030
• Erkorkmaz, Ü., Etikan, İ., Demir, O., Özdamar, K., & Sanisoğlu, S. Y. (2013). Doğrulayıcı faktör analizi ve uyum indeksleri. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 33(1), 210-223.
• Festinger, L. (1962). Cognitive dissonance. Scientific American, 207(4), 93-106.
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecduddin Muhammed. (2005). el-Kamûsu’l-muhît (thk. Muhammed naîm el-araksûsî). Müessesetü’r-Risâle.
• Fowler, J. W. (1995). Stages of faith. HarperCollins.
• Frager, R. (1999). Heart, self, and soul: The Sufi psychology of growth, balance, and harmony. Quest Books.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (2005). İ̇hyâü ulûmi’d-dîn. Dâru İbn Hazm.
• Glock, C. Y., & Stark, R. (1965). Religion and society in tension. Rand McNally. https://ixtheo.de/Record/1322157898
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Hill, P. C., & Williamson, W. P. (2005). The psychology of religious fundamentalism. Guilford Press.
• Holm, N. G. (2018). Din psikolojisine giriş (A. Bahadır, Çev.; 3. Baskı). İnsan yayınları.
• James, W. (2017). Dinsel deneyimin çeşitleri (İ. H. Yılmaz, Çev.). Pinhan Yayıncılık.
• Jung, C. G. (1933). Modern man in search of a soul.  : K. Paul, Trench, Trubner & Co.
• Kahn, W. A. (1990). Psychological conditions of personal engagement and disengagement at work. Academy of Management Journal, 33(4), 692-724. https://doi.org/10.2307/256287
• Kalın, M. F. (2017). İnancın geli̇şi̇mi̇ ve di̇nî bi̇li̇nç üzeri̇ne Rudolf Otto’nun düşünceleri̇. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 481-495.
• Karaca, F. (2007). Dini Gelişim Teorileri. Dem Yayınları.
• Karaca, F. (2016). Dinî gelişim psikolojisi. Eser Ofset Matbaacılık.
• Karaca, F. (2017). Din psikolojisi (3. Baskı). Eser Ofset Matbaacılık.
• Karaca, F., & Hacıkeleşoğlu, H. (2020). Allah tahayyülleri ölçeği. İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 54, 67-83.
• Karacoşkun, M. D. (2004). Dini inanç-dini davranış ilişkisine sosyo-psikolojik yaklaşımlar. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 4(3), 23-36.
• Kayıklık, H. (2019). Din psikolojisi. Karahan Kitabevi.
• Koç, E. (2010). Gabriel Marcel’e göre fanatizm. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2010(22), 127-138.
• Kongar, E. (2002). Küresel terör ve Türkiye. Remzi Kitabevi.
• Landweer, H. (2022). Affective Dynamics in Fanaticism: Positive Emotions, Indignation, Contempt, and Hatred. İçinde The Philosophy of Fanaticism (ss. 130-156). Routledge.
• Leonhardt, N. D., Fahmi, S., Stellar, J. E., & Impett, E. A. (2023). Turning toward or away from God: COVID-19 and changes in religious devotion. PLoS One, 18(3), 1-23.
• Maraz, H. (2018). Fanatizm olgusu ve dinî kült yapılarda eleştirisizliğin eleştirisi. Kader, 16(2), 404-432.
• Matsumoto, D. (Ed.). (2009). The Cambridge dictionary of psychology (ss. xviii, 587). Cambridge University Press.
• Meadow, M. J., & Kahoe, R. D. (1984). Psychology of religion: Religion in individual lives. Harper & Row.
• Meyer, J. P., & Allen, N. J. (2001). Organizational commitment. Personnel psychology and human resource management: A reader for students and practitioners, 289, 342.
• Monroe, K. R. (1994). A fat lady in a corset: Altruism and social theory. American journal of political science, 861-893.
• Mowday, R. T., Steers, R. M., & Porter, L. W. (1979). The measurement of organizational commitment. Journal of vocational behavior, 14(2), 224-247.
• Mustafa, İ., Ez-Zeyât, A. H., & En-Neccâr, M. A. (2004). El-Mu‘cemu’l-vasît (4. Baskı, Vols. 1-2). Mektebetü’ş-Şurûki’d-Düveliyye.
• Overvold, M. C. (1980). Self-interest and the concept of self-sacrifice. Canadian Journal of Philosophy, 10(1), 105-118.
• Öner, N. (1995). Felsefe Yolunda Düşünceler. MEB Yayınları.
• Özdamar, K. (2017). Ölçek ve test geliştirme yapısal eşitlik modellemesi. Nisan Kitabevi.
• Paloutzian, R. F., & Park, C. L. (2014). Handbook of the psychology of religion and spirituality. Guilford Publications.
• Payot, J. (2020). İrade Terbiyesi (H. Alp, Çev.). Ediz Yayınevi.
• Pazarlı, O. (1982). Din psikolojisi (3. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Peker, H. (2011). Din psikolojisi (7. Baskı). Çamlıca Yayınları.
• Poyraz, H. (1999). Ahlaki Özgürleşmenin Önündeki Bir Engel Olarak Fanatizim. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 40(2-3), 177-188.
• Qizi Abdullaeva, D. Z. (2020). Analysis of socio-psychological aspects of the phenomenon of religious fanaticism. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 8(9).
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer. (1981). Mefâtîhu’l-ġayb (Vols. 1-32). Dâru’l-Fikr.
• Roberts, D. R., & Davenport, T. O. (2002). Job engagement: Why it’s important and how to improve it. Employment Relations Today, 29(3), 21. https://doi.org/10.1002/ert.10048
• Salmons, D. B. (1995). Toward a fuller understanding of religious exercise: Recognizing the identity-generative and expressive nature of religious devotion. The University of Chicago Law Review, 62(3), 1243-1274.
• Saroglou, V., Clobert, M., Cohen, A. B., Johnson, K. A., Ladd, K. L., Brandt, P.-Y., Murken, S., Muñoz-García, A., Adamovova, L., & Blogowska, J. (2022). Fundamentalism as dogmatic belief, moral rigorism, and strong groupness across cultures: Dimensionality, underlying components, and related interreligious prejudice. Psychology of Religion and Spirituality, 14(4), 558-571.
• Schaufeli, W. B., Enzmann, D., Janssen, P., & Rozeman, A. (1998). Dimensionality and validity of the Burnout Measure. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 71(4), 331-351.
• Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., & Müller, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models: Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of psychological research online, 8(2), 23-74.
• Spiegel, J. S. (2013). Open-mindedness and religious devotion. Sophia, 52(1), 143-158. https://doi.org/10.1007/s11841-012-0305-5
• Stack, T. (2014). A higher ground: The secular knowledge of objects of religious devotion. İçinde Religion and the Secular (ss. 59-82). Routledge.
• Sümer, N. (2000). Yapısal Eşitlik Modelleri: Temel Kavramlar ve Örnek Uygulamalar. Türk Psikoloji Yazıları.
• Szanto, T. (2022). Sacralizing hostility: Fanaticism as a group-based affective mechanism. İçinde The Philosophy of Fanaticism (ss. 184-212). Routledge.
• Taplamacıoğlu, M. (1963). Din sosyolojisi. Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Tietjen, R. R. (2023). Fear, fanaticism, and fragile identities. The Journal of Ethics, 27(2), 211-230. https://doi.org/10.1007/s10892-023-09418-9
• Timuçin, A. (2004). Felsefe sözlüğü (5. Baskı). Bulut Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük (11. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ulu, M. (2019). Önyargı ve din. Çamlıca Yayınları.
• VandenBos, G. R. (2007). APA dictionary of psychology. American Psychological Association.
• Vergote, A. (1997). Religion, belief and unbelief: A psychological study (C. 5). Leuven University Press.
• Yapıcı, A. (2002). Dini yaşayışın farklı görüntüleri ve dogmatik dindarlık. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD), 2(2), 75.
• Yapıcı, A. (2004). Din Kimlik ve Ön Yargı (Biz ve Onlar). Karahan Kitabevi.
• Yapıcı, A., & Albayrak, K. (2002). Ötekini algılama bağlamında dini gruplar arası ilişkiler. Dini Araştırmalar, 5(14).
• Yılmaz, V., Çelik, H. E., & Yağızer, C. (2009). Çevresel duyarlılık ve çevresel davranışın ekolojik ürün satın alma davranışına etkilerinin yapısal eşitlik modeliyle araştırılması. 9(2), 1-14.
• Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Mahmûd b. Ömer el-Hârizmî. (2009). El-Keşşâf. Dâru’l-Mâ’rife.