Nedîm’in Gazelleri Örnekleminde Alışılmamış Bağdaştırmalar

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 53 - 69, 28.06.2021

Nilüfer Karadavut

Öz

18. yüzyılın büyük şairi Nedîm, Klâsik Türk şiirinde Nedîmâne üslûbuyla tanınır. Bulduğu yeni imajlar, hayalleri ve şairlik yeteneğiyle edebiyatımızda ayrı bir yere sahiptir. Şiirlerinde günlük hayatla birlikte mahallî unsurlara da yer veren şair, Türkçenin ince nüanslarından faydalanarak söyleyişine renk katmak için, dilbilim araştırmalarının anlam çözümlemeleri içinde yer alan alışılmamış bağdaştırmalardan da yararlanır. Şairler sözü daha etkili kılmak amacıyla şiirde alışılmamış bağdaştırmalara sıkça yer verirler. Bu söyleyişler akla ve mantığa aykırı olduğu için gündelik dilde çok karşılaşılmayan ancak şiire zenginlik katan birleştirmelerdir. Nedîm de şiirlerinin pek çoğunda alışılmamış bağdaştırmaları estetik bir şekilde ve günlük dile has sözcüklerle gerçekleştirir. Klâsik Türk şiirine getirdiği yenilikler bağlamında söyleyişine kattığı alışılmamış bağdaştırmalar Nedîm’i etkili ve özgün bir şair konumuna yükseltmiştir.
Bu makalede, dilbilimsel bir yaklaşımla Nedîm’in gazellerinden seçilen beyitler örnekleminde anlamsal sapma olarak da kabul edilen alışılmamış bağdaştırmalar üzerinde durularak bu yapıların genelde Klâsik Türk şiirine, özelde ise Nedîm’in şiirlerine katkısı incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nedîm, gazel, dilbilim, anlamsal sapma, alışılmamış bağdaştırmalar

Unusual Projections in the Sample of Nedîm’s Ghazals

Öz

The great poet of the 18th century, Nedim is known with his Nedîmâne (Nedim like) style in the Classical Turkish poetry. He has a special place in our literature with the new images he found, his dreams and his talent in poetry. In order to colour his utterance by taking the advantage of nuances of Turkish, the poet, who also gives place to local elements along with daily life in his poems, makes use of unusual projections that take place in semantic analysis of linguistic studies. Poets often make use of unusual projections in the poetry so as to make their speech more effective. As these utterances are against wisdom and reason, they are not instances encountered in daily language but just combinations that enrich poetry. Likewise, Nedim puts these unusual projections in practice in many of his poems in an aesthetic way and with words unique to daily language. Unusual projections he included in his speech within the frame of the novelties he brought into Classical Turkish poetry promoted Nedim to the position of an influential and unique poet. In this article in the sample of the selected couplets from Nedim’s ghazals, the unusual projections, which are also accepted as semantic deviations and the contributions of these structures to the Classical Turkish poetry in general and to Nedim’s poems in a more specific sense will be examined with a linguistic approach.

Anahtar Kelimeler

Nedim, ghazal, linguistics, semantic deviation, unusual projections

Kaynakça

• Abiç, Taylan (2020), “Nazım Hikmet’in ‘835 Satır’ Kitabında Alışılmamış Bağdaştırmalar Üzerine Bir İnceleme”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 28, s. 147-162.
• Ahmet Refik (1988), Hicri XII. Asırda İstanbul Hayatı (1100-1200), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Aksan, Doğan (1974), “Dilbilim Açısından Şiir”, Türk Dili Dergisi, S. 271, Ankara, s. 558-573.
• ______ (1987), Türkçenin Gücü, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• ______ (1998), Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yay.
• ______ (2009), Her Yönüyle Dil- Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ______ (2013), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aktaş, Şerif (1993), Edebiyatta Üslûp ve Problemleri, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çakıcı, M. Emre (2018), Nedîm Dîvânı’nda Renkler, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi.
• Devellioğlu, Ferit (2008), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dinçer, Aslıhan (2004), “Âşık Veysel’in Şiirlerinde Alışılmamış Bağdaştırmalar”, Türklük Bilimi Araştırmaları-XV, Ankara, s. 231-242.
• İpek, Abdulmuttalip (2013), Nedîm’in Sanatı Üzerine Bir Tahlil Denemesi, Doktora Tezi, Elâzığ, Fırat Üniversitesi.
• Karaduman, Ruken (2020), “Neşâtî Divânı’nda Bir Anlamsal Sapma Çeşidi Olarak Alışılmamış Bağdaştırmalar”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö8 (Kasım), s. 291-306.
• Keklik, Murat (2013), “Dilbilimsel Açıdan Şiir Dili ve Bu Bağlamda Baki’nin Gazellerinde Alışılmamış Bağdaştırmalar Duygu Değeri ve Uzak Çağrışımlar” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S. 8/9, Ankara, s. 1801-1818.
• Kul, Erdoğan (2008), “Şiir Dilinde Sapmalar ve Bir Uygulama”, E-Jurnal of New World Sciences Academy, S. 3, (3), s. 373- 389.
• Kurnaz, Cemal (1996), Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlili, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. Macit, Muhsin (2016), Nedîm. Hayatı, Eserleri ve Sanatı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ______ (2017), Nedîm Dîvânı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. E-kitap, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.
• Özünlü, Ünsal (2001), Edebiyatta Dil Kullanımları, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Pala, İskender (2004), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Saussure F. De. (1998), Genel Dilbilim Dersleri (çev. Berke Vardar), İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Toklu, M. Osman (2003), “Alışılmamış Bağdaştırmaların Anlam Yapısı”, II. Dil, Yazın ve Deyişbilim Sempozyumu Bildirileri, Çukurova Üniversitesi Yayınevi, Adana, s. 144-153.