II. Abdülhamid Devrinde Nesep ve Sebep Asabiyyesinin İhyası ya da Geleneğin İcadı

Yıl 2021, Cilt: 1 Sayı: 1, 95 - 118, 28.06.2021

Yunus İnce

Öz

II. Abdülhamid dönemi Osmanlı Devleti’nin altı
asırdan fazla olan ömrünün son devirlerine
tekabül eder. II. Abdülhamid’in, devrinde devletin
ömrünü uzatabilmek için çok çaba sarf ettiği
görülür. Nitekim bu amaçla Panislamizm
politikasını Osmanlı İmparatorluğu topraklarında
gözü olan emperyal güçlere karşı bir araç olarak
kullandığı bilinmektedir. Ayrıca kendi döneminde
Türk kimliğini vurgulayan, nesep ve sebep
asabiyyesini öne çıkaran, bazı girişimleri olduğu
da görülmektedir. Ertuğrul Bey’in türbesinin
onarımı, hiçbir Osmanlı kaynağında adına dahi
rastlanılmayan Hayme Ana’nın türbesinin
yaptırılması, Osmanlı Devleti’nin kuruluşunun
kutlanması, Karakeçili aşiretinin ön plana
çıkarılması gibi icraatları II. Abdülhamid
döneminde nesep ve sebep asabiyyesini ihya
etmek ya da geleneği icat etmek adına yürütülmüş
bir dizi faaliyetten bazılarıdır. Bu çalışmada;
genelde panislamizm ile özdeş politikaların
yürütüldüğü bir dönem olarak görülen II.
Abdülhamid döneminde nesep asabiyyesinin
ihyasına ya da bir soy geleneğinin icadına yönelik
çabaların nedenleri üzerinde durulacaktır. Ayrıca
söz konusu icraatların devletin yıkılışa doğru
gidişte bir kurtuluş reçetesi olarak sunulan,
Panislamizm, Batıcılık, Turancılık/Türkçülük gibi
fikir akımları içerisinde nerede bulunduğu
sorusuna cevap vermek amaçlanmaktadır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, II. Abdülhamid, panislamizim, nesep asabiyyesi, gelenek

The Revival of Lineage and Reason Adherence During the Reign of Abdülhamid II or Invention of the Tradition

Öz

The reign of Abdülhamid II corresponds to the last years of the Ottoman State, which had a life span of more than six centuries. It is seen that Abdülhamid II made substantial efforts during his reign to prolong the life span of the state. It is known that to this end he used the policy of Pan-Turkism as a leverage against imperial powers that had designs on the territories of the Ottoman Empire. In addition, it is also seen that he engaged in some initiatives during his reign that highlighted lineage adherence by emphasizing Turkish identity. Activities such as renovation of the tomb of Ertuğrul Bey, construction of a tomb for Hayme Ana, whose name is not even encountered in any Ottoman sources, celebration of the foundation of the Ottoman State and bringing the Karakeçili tribe forward are among a series of the practices that Abdülhamid II performed during his reign in the name of reviving adherence to lineage or inventing the tradition. This paper will dwell on the reasons for the revival of lineage adherence or invention of a lineage tradition during the era of Abdülhamid II, which is seen as a period when policies that are generally identified with Pan-Islamism were pursued. Moreover, the paper will also seek answers to the question of where these activities fit in among intellectual movements such as Pan-Islamism, Westernism and Pan-Turanism/Turkism, which were proposed as remedies to prevent the state from destruction.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Abdülhamid II, Pan-Islamism, lineage adherence, tradition

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (2018), Târîh-i Cevdet, I, haz. Mehmet İpşirli, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Akça, Gürsoy ve İnce, Yunus (2015), Klasik Osmanlı Çağında Tarih Meşruiyet ve Rüya, Konya: Palet Yayınları.
• Assman, Jan (2015), Kültürel Bellek, Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, çev. Ayşe Tekin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cem Sultan (2013), Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, haz. İ. Halil Ersoylu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Connerton, Paul (2000), Toplumlar Nasıl Anımsar?, çev. Alaeddin Şenel, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çay, Abdulhaluk (1989), “Ertuğrul Gazi, Karakeçililer ve Söğüt “Yörük Bayramı”, III. Osmanlı Sempozyumu, (Söğüt 1988), Ankara, s. 5-9.
• Dede Korkut Kitabı, (2008), I, Giriş-Metin-Faksimile, haz. Muharrem Ergin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Deringil, Selim (2014), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), çev. Gül Çağla Güven, İstanbul: Doğan Kitap.
• Engin, Vahdettin ve Vurgun, Ahmet (2014), “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Osmanlıcılık Türkçülük Algısı 19. Yüzyıl Başlarında Modernleşme Çabası”, Türkler: Uzun Bir Serüvenden Kısa Notlar, ed. Reha Bilge, İstanbul: Arvana Yayınları, s. 177-215.
• Ersoy, Ahmet (2018), “Sultan and His Tribe Documanting Ottoman Roots in The Abdulhamid II Photographic Albums”, Ottoman Arcadia, Hamidian Expedition to Land of Tribial Roots, Ömer M. Koç Collection, İstanbul: Koç University Research Center For Anatolian Civilizations (Anamed) Press, pp. 31-64.
• Georgeon, François (2012), Sultan Abdülhamid, çev. Ali Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Halbwachs, Maurice (2017), Kollektif Hafıza, çev. Banu Barış, Ankara: Heretik Yayınları.
• Harîmî (2020), Harîmî [Şehzade Korkud] Divânı, (Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), haz. Emine Atmaca, Konya: Palet Yayınları.
• Hasan Rumlu (2006), Ahsenü’t-Tevârîh, çev. Mürsel Öztürk, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hobsbawn, Eric (2006), “Gelenekleri İcat Etmek”, Geleneğin İcadı, der. Eric Hobsbawn-Terence Ranger, çev. Mehmet Murat Şahin, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• İbn Haldun (2015a.), Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldun, I, çev. Pirizâde Mehmed Sâhib, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
• İbn Haldun (2015b.), Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldun, II, III, çev. Ahmed Cevdet Paşa, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
• İbn Haldun (2018), Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İnalcık, Halil (2015), Osmanlı Tarihinde Efsaneler ve Gerçekler, İstanbul: NTV Yayınları.
• İnce, Erdal (2012), “Karakeçili Aşiretinde Şifalı Pilav Kültürü ve Ertuğrul Gazi’nin Kabrinde Düzenlenen Pilav Şenliklerinin Tarihsel Gelişimi”, I. Türk Mutfak Sempozyumu (Osmanlı Mutfak Kültürü), 14-15 Ekim 2010/Bilecik, haz. Arif Bilgin-Özge Samancı, Bilecik, s. 117-134.
• İnce, Yunus (2018), “II. Murad Dönemi’nde Osmanlı Tarih Yazıcılığının Başlamasında Timurlular'ın Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 43, Konya, s. 459-470. Karakeçili Aşireti (1321), İstanbul.
• Kuruluşun Anası Hayme Ana, Devlet Ana (2017), Kütahya: Kütahya Valiliği Yayınları.
• Laurent, Beatrice St. (2018), “Reflection in Images of Hüdâvendigâr Province and The Genesis of Modern Neo-Ottoman in The Late Nineteenth Century”, Ottoman Arcadia, Hamidian Expedition to Land of Tribial Roots, Ömer M. Koç Collection, İstanbul: Koç University Research Center For Anatolian Civilizations (Anamed) Press, pp. 91-105.
• Levine, Rorbert (2020), Zamanın Coğrafyası, Kültürlerin Zaman Algısı Üzerine, çev. Özgür Umut Hoşafçı, İstanbul: Maya Kitap.
• Mintzuri, Hagop (1998), İstanbul Anıları 1897-1940, çev. Silva Kuyumcuyan, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Muhibbî (2016), Muhibbî Divânı, Bütün Şiirleri II, haz. Kemal Yavuz-Orhan Yavuz, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
• Nora, Pierre (2006), Hafıza Mekânları, çev. Mehmet Emin Özcan, Ankara: Dost Kitabevi.
• Ortaylı, İlber (2002), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Osmanoğlu, Ayşe (2013), Babam Sultan Abdülhamid, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Soykut, İ. Hilmi (1968), Açıklamalarıyla XII. Asırdan XX. Asra Kadar Türk Şiirinde Tasavvuf Hikmet ve Felsefeyle Dolu Mısralar, İstanbul: Sönmez Neşriyat.
• Şükrullah (2013), Behcetü’t-Tevârîh-Tarihin Aydınlığında, çev. Hasan Almaz, İstanbul: Mostar Yayınları.
• Tahsin Paşa (2008), Abdülhamit[d]-Yıldız Hatıraları, haz. Kudret Emiroğlu, Ankara: İmge Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihat (2005), Fuzulî Divânı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Timur, Taner (2000), “Kurucu Efsaneler ve Devlet”, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Efsaneler ve Gerçekler, Tartışma, Panel Bildirileri, Ankara 1999, Ankara: İmge Kitabevi, s. 31-41.
• Türker, Deniz (2018), “Every Image is a Thought: Nineteenth-Century Gift Albums and The Hamidian Visual Archieve”, Ottoman Arcadia, Hamidian Expedition to Land of Tribial Roots, Ömer M. Koç Collection, İstanbul: Koç University Research Center For Anatolian Civilizations (Anamed) Press, pp. 65-84.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2016), Osmanlı Tarihi, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yazıcızâde Ali (2009), Tevârih-i Âl-i Selçuk [Selçuklu Tarihi], haz. Abdullah Bakır, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.