Geleneksel Ula Evlerinde Çıkma

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 4, 282 - 297, 30.12.2022

Gökben Ayhan

Öz

Türk kültüründe özellikle ailenin mahremiyet anlayışı doğrultusunda sokağı seyretmek için kullanılan çıkmalar, geleneksel evleri güzelleştiren mimari elemanlardan olmuştur. Evlerin sokağa bakan cephesinde inşa edilerek sokak siluetine ahenk getirmiştir. İklime, doğaya ve geleneklere göre şekillenen çıkmalar, sokağın karakter kazanmasında önemli rol oynamıştır. Evin en sevilen köşesini oluşturan çıkmalar, içerisindeki sedirlerde dinlenilip sohbetler edilerek günün yorgunluğunun giderildiği alanlardan olmuştur. Günümüzde yaklaşık iki yüzü aşkın evin bulunduğu Ula’da söz konusu yapılar arasında toplam dört evde olmak üzere sınırlı sayıda çıkma kullanımına rastlanmıştır. İlçede Bekir Ağa (Muammer Ağa), Meşrure Özbay (Suna Hanım), Gökalp Gündüz ve Varol Eroğlu (Yüzbaşıların) Ev’inde çıkmaya yer verilmekle birlikte bu yapılar cepheleriyle göz doldurur. Ula’daki tüm örnekler, dikdörtgen formda çıkmalı yapılmaları ve evin örtüsünün bu kısımda da devam ettirilmesi bakımından ortak özellik gösterir. Evlerin düzgün parseller üzerinde yer almaları, yapıların cephelerindeki simetriye yansımıştır. Çoğunlukla çıkmalar, Ula’daki evlerin üst katında sofanın sokağa bakan cephesinin ortasına konumlandırılmıştır. Genel olarak Ula evlerinin karakteristiğine uygun olarak çıkmalar sade tutulmuştur. İlk kez bu çalışmada, Ula evlerindeki bu mimari eleman detaylı olarak ele alınarak örneklerin kendi içerisinde ve Türk sanatındaki yeri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ula, geleneksel ev, Muğla, çıkma, sedir, konsol

Kaynakça

• Akok, M. (1951), Ankara’nın Eski Evleri. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Aladağ, E. (1991), Muğla Evi (Muğla’daki Geleneksel Konutların Sıhhileştirilmesi Ve Yeniden Değerlendirilmesi Konusunda Bir Araştırma). Muğla: Hamle Matbaacılık.
• Arseven, C. E. (1975), “Çıkma Maddesi”, Sanat Ansiklopedisi, 1, 393.
• Arseven, C. E. (1975), “Cumba Maddesi”, Sanat Ansiklopedisi, 1, 349-350.
• Ayhan, G. (2021), “Mimar Nail Çakırhan’ın Babası Ali Efendi’nin Geleneksel Ula Evi”, Turkish Studies, 16 (7), 19-43.
• Ayhan, G. (2022), Dört Mevsim Kültür Rotamız Ula. Muğla.
• Barboros, Y. (2019), Cephe Özellikleri Açısından İzmir Konutlarında Cumba Ve Çıkma, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi Sanat Tarihi Anabilim Dalı Sanat Tarihi Disiplini Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bektaş, C. (2019), Türk Evi. İstanbul: Yem Yayın, 6. Baskı.
• Benedict, P. (1974), Ula: An Anatolian Town (Social, Economic And Political Studies of the Middle East. XII, E.J. Brill.
• Bozer, R. (1988), Kula’da Türk Mimarisi. T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Bozkurt, S. G. (2013), “19. yy.’de Osmanlı Konut Mimarisinde İç Mekan Kurgusunun Safranbolu Evleri Örneğinde İrdelenmesi”, Journal of the Faculty of Forestry, Istanbul University, 62 (2): 37-70.
• Çal, H. (1988), Tokat Evleri. T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çetin, Y. (2006), Geleneksel Türk Evlerinde Cumba. Sanat Tarihi Dergisi, 15 (2), 18-27.
• Dağlı, Y. Kahraman, S. A. ve Dankoff, R., (2005), Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: IX. Kitap İstanbul, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Değer, G. (2012), Muğla Kent Merkezi Geleneksel Dokusunun Araştırılması: MuğlaMerkez, Ula Ve Yeşilyurt Evlerinin Karşılaştırmalı Değerlendirilmesi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Disiplini Yüksek Lisans Tezi.
• Eldem, S. H. (1968), Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları, 2. Baskı.
• Eroğlu, Z. (2011), Muğla Tarihi. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ersoy, B. (1994), Osmanlı Şehir-İçi Hanları: Plan Tasarımı İle Cephe Ve Malzeme Özellikleri, Sanat Tarihi Dergisi, 7 (7), 75-97.
• Evren, M. (1959), Türk Mimarisinde Çıkma. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Günay, R. (1999), Türk Ev Geleneği ve Safranblu Evleri. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, 2. Baskı.
• İlter, A. (1998), Milas Evleri, 3. Cilt Kent Dokusu, Muğla: Milas Belediyesi Kültür Yayınları. Kıntak Kozak, T. (2014), Ula ve Ula Evleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kuban, D. (2016), Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Yem Yayınları, 2. Baskı.
• Kuban, D. (2020), Türk Ahşap Konut Mimarisi 17.-19. Yüzyıllar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Baskı.
• Kunduracı, O. (2007), Muğla-Yatağan Çevresindeki Türk Devri Mimarisi ve El Sanatları, Muğla: Muğla Valiliği Kültür Yayını.
• Küçükerman, Ö. & Güner, Ş. (1995), Anadolu Mirasında Türk Evleri. T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özel, Y. (2019), Türk Evinde Sokağa Uzanan İç Mekânlar: Çıkmalar, International Journal of Social and Humanities Sciences (IJSHS), 3(1), 143-160.
• Özüdoğru, Ş. & Ertuğrul, Z. K. & Manaz, S. (2005), Eskişehir Odunpazarı ve Sivrihisar Evlerinin Cephe Örnekleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Şenyurt, O. (2016), İnşa Kuralları, Mimari Algı ve Mekân Kullanımı Bağlamında Osmanlı Toplumunda “Cumba” / “Şahnişin”, Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 1(1), 87-103.
• Uykucu, E. (1983), İlçeleriyle Birlikte Muğla Tarihi (Coğrafi ve Sosyal Yapı). İstanbul: As Matbaası.
• Ünal, R. H. & Kiel, M. & Kuyulu, İ. & Demiralp, Y. & Çakmak, Ş. & Daş, E. (2001), Birgi (Tarihi, Tarihi Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları). Yay. Haz. R. H. Ünal, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.