An Overview of Selected Jurisprudential Agreements Between Abu Dawud and Tirmidhi in the Context of Their Sunan Works

Yıl 2025, Sayı: 13, 135 - 156, 15.06.2025

Mustafa Akgöz

Öz

In the 3rd century AH, Abu Dawud and Tirmidhi emerged as two prominent scholars in the field of hadith, making notable contributions across various branches of Islamic sciences. Their sunan collections were highly esteemed both in their own time and in later generations, becoming foundational texts in hadith literature. In addition to their expertise in hadith, both scholars were also jurists who integrated legal perspectives into their compilations. While staying faithful to the core structure and purpose of the sunan genre, they occasionally included jurisprudential commentary, reflecting their scholarly insight without transforming their works into legal treatises. This study aims to examine a selection of the legal views upon which Abu Dawud and Tirmidhi agreed, as presented in their sunan, and to explore the methodology they employed in expressing these views. By doing so, the study sheds light on the legal reasoning approach of the ahl al-hadith tradition. Due to the scope of this article, only a limited number of these shared views will be discussed. Nevertheless, this work may be considered a pioneering effort in systematically bringing together the jurisprudential agreements found in the sunan works of these two widely studied hadith scholars.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law , Figh , Hadith , Abu Dawud , Tirmidhi , Sunan

Sünen Eserleri Bağlamında Ebû Dâvûd ve Tirmizî’nin İttifak Ettikleri Fıkhî Görüşlerin Bir Kısmına Genel Bakış

Öz

Hicri III. yüzyılda hadis ilminin önemli isimlerinden olan Ebû Dâvûd ve Tirmizî, İslâmî ilimlerin birçok dalında temayüz etmiş alimler olarak öne çıkar. Bilhassa telif ettikleri sünenleri hem kendi dönemlerinde hem de sonraki dönemlerde kıymetli birer hadis eseri olarak dikkatleri çekmiştir. Bu iki musannif, hadis alanındaki ilmi birikimlerinin yanı sıra fıkıh ilmiyle de ön plana çıkan fakîh muhaddislerden oldukları söylenebilir. Yaşadıkları asrın önemli simalarından olan bu muhaddisler, telif ettikleri sünenlerinde sadece hadisleri toplayıp bir araya getirmekle kalmamışlar, yeri geldikçe ilmi birikimlerinin neticesi olarak fıkhî görüşlerini belli şartlar çerçevesinde eserlerine yansıtmaya çalışmışlardır. Tabii ki bu fıkhî görüşlerini ortaya koyarken de eserlerini tamamen görüşleriyle doldurmaktan kaçınarak sünen türünün aslına sadık kalmaya çalıştıkları görülmektedir. Çalışmada bu iki muhaddisin ilmî birikimlerinin neticesi olarak eserlerinde ittifak ettikleri fıkhî görüşlerin neler olduğu ve hangi usulle görüşlerini ortaya koydukları belirlendikten sonra bu görüşlerinin değerlendirilmesi yapılarak bir nevi ehl-i hadisin yapısal özellikleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Ancak çalışmada -makalenin sınırlılıklarından dolayı- bu iki muhaddisin ittifak ettikleri fıkhî görüşlerin bir kısmına değinilmek zorunda kalınacağı bilinmelidir. Makale, geçmişten günümüze sünenleri üzerine çokça çalışmalar yapılan bu iki muhaddisin ittifak ettikleri fıkhî görüşleri yan yana getirmesi açısından bir ilk olma özelliği taşıdığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , Fıkıh , Hadis , Ebû Dâvûd , Tirmizî , Sünen

Kaynakça

• Ağırakça, Ahmet - Kızılırmak, Sait. “Ebu Dâvud”. Şâmil İslâm Ansiklopedisi. ed. Duran Kömürcü. İstanbul: Şamil Yayınevi, 2000.
• Akgöz, Mustafa. Ebû Dâvûd’un Sünen’indeki Fıkhî Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2024.
• Aydınlı, Abdullah. “Ehl-i Hadîs (Hadis)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/507-508. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Ebü’l-Münzir Halid b. İbrahim. 1-7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Baskı., 1420/1999.
• Bağcı, H. Musa. Hadis Tarihi (H. İlk Üç Asır). Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Baskı., 2009.
• Çakan, İsmail Lütfi. “el-Câmiu’s-Sahîh (Tirmizî)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/129-132. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: M.Ü.İ.F.V. Yayınları, 12. Baskı., 2013.
• Dihlevi, Abdülaziz b. Şah Veliyyullah. Hüccetullahi’l-Bâliğa. thk. Seyyid Sabık. 1-2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ceyl, 1. Baskı., 1426.
• Dinçoğlu, Mehmet. Ebû Dâvûd’un Sünen’i -Kaynakları ve Tasnif Metodu-. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2. Baskı., 2020.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Yasir Hasan vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Baskı., 1436/2015.
• Ebü’l-Yümn, Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdirrahmân el-Uleymî el-Makdisî el-Hanbelî. el-Menhecü’l-Ahmed fî Terâcimi Ashâbi’l-İmâm Ahmed. thk. Abdülkâdir el-Arnaût. 1-6 Cilt. Beyrut: Dârü Sâder, 1. Baskı., 1997.
• Ertaş, Hikmetullah. Fıkıh Mezhepleriyle Karşılaştırmalı Olarak Tirmizi’nin Hukukçuluğu. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış) Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Görmez, Mehmet. “Fıkhü’l-Hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/547-549. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Hatîb el-Bağdadi, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit. Târîhu Bağdât ev Medineti’s-Selam. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 1-17 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Baskı., 1422/2001.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed. Meʿâlimü’s-Sünen. thk. Muhammed Râgıb et-Tabbâh. 1-4 Cilt. Haleb: Matbaatü’l-İlmiyye, 1. Baskı., 1351.
• Itr, Nureddin. el-İmâmü’t-Tirmizî ve’l-Müvâzenetü beyne Câmiihî ve beyne’s-Sahîhayn. y.y.: Matbaatü Lecne et-Te’lîf, 1. Baskı., 1390/1970.
• İbn Ebû Ya‘lâ, Ebü’l-Hüseyn Muhammed İbn Ebî Ya’lâ el-Bağdâdî. Tabakâtü’l-Hanâbile. thk. Muhammed Hâmid el-Fıkī. 1-2 Cilt. Kahire: Matbaatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, 1371/1952.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemsüddin Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. Vefayâtü’l-A’yân ve Enbau ebnâi’z-Zaman. thk. İhsan Abbas. 1-7 Cilt. Beyrut: Darü Sadr, 1972.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muhallâ bi’l-Âsâr fî Şerhi’l-Mücellâ bi’l-İhtisâr. thk. Abdülğaffâr Süleyman. 1-12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, t.y.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 1-15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 3. Baskı., 1417/1997.
• İbn Reslân, Şihâbüddîn Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Hüseyn. Şerhu Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Hâlid er-Ribât. 1-20 Cilt. Mısır: Dârü’l-Felâh, 1. Baskı., 1437/2016.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1434/2013.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Mecmûu Fetâvâ. 1-37 Cilt. Suudi Arabistan: y.y., 1425/2004.
• İmamoğlu, Lütfü. Ebû Dâvud ve Süneni. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Kandemir, M. Yaşar. “Ebû Dâvûd es-Sicistânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Câmiu’s-Sahîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/114-123. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kandemir, M. Yaşar. “Tirmizî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/202-204. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. İstanbul: Ensar Neşriyat, 4. Baskı., 2010.
• Koçyiğit, Talat. Hadîs Tarihi. Ankara: A.Ü.İ.F. Yayınları, 1977.
• Kuzudişli, Bekir. Hadis Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 3. Baskı., 2019.
• Küçük, Raşit. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/154-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Tehzîbü’l-Esmâ ve’l-Lüğât. 1-4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Öğüt, Salim. “Ehl-i Hadîs (Fıkıh)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/508-512. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Pusmaz, Durak. “Ebû Dâvûd ve Sünen’i”. Diyanet ilmi Dergi 22/1 (1986), 21-37.
• Sabbağ, Muhammed b. Lutfi . “Ebû Dâvûd Hayatühü ve Sünenühü”. Mecelletü’l-Bühûsi’l-İslamiye 1/1 (1394), 261-340.
• Sehârenpûrî, Halîl b. Ahmed b. Mecîd. Bezlü’l-Mechûd fî Halli Ebî Dâvûd. thk. Takıyyüddîn en-Nedvî. 1-14 Cilt. Hindistan: Merkez eş-Şeyh Ebü’l-Hasen en-Nedvî, 1. Baskı., 1427/2006.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 1-30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, t.y.
• Sevgili, Hamit. İmâm Buhârî’nin Fıkıh Anlayışı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-Kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 1-10 Cilt. y.y.: Hicr li’t-Tabâ’ati ve’n-Neşr, 2. Baskı., 1413/1992.
• Sübkî, Mahmûd Muhammed Hattâb. el-Menhelü’l-ʿAzbü’l-Mevrûd. 1-10 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-İstikâme, 1. Baskı., 1351.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. Tabakâtü’l-Fukahâ. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru’r-Râid el-Arabî, 1. Baskı., 1970.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʿu’s-Sahîh. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 1-6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mağribi’l-İslâmî, 1. Baskı., 1996.
• Uğur, Mücteba. Hadis İlimleri Edebiyatı. Ankara: TDV Yayınları, 1. Baskı., 1996.
• Yardım, Ali. Hadîs. 1-2 Cilt. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı., 1984.
• Yıldız, Oğuzhan. Tirmizî’nin Cami’inde Fıkhü’l-Hadis ve Fakih Muhaddisler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ. thk. Şuayb el-Arnaûd, vd. 1-25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 9. Baskı., 1413/1993.
• Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiratü’l-Huffâz. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 1-4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1.Baskı., 1419/1998.