Cizre’de Bajari Olmak: Üstünlük mü? Farklılık mı?

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 2, 254 - 276, 30.12.2022

İrfan Yıldırım

https://doi.org/10.47130/bitlissos.1140671

Öz

Farklı coğrafyalarda, bir takım merkezi yerleşim yerleri ile yakın çevreleri arasında sosyal, kültürel ve ekonomik ayrışmalar yaşanmıştır. Birbirleriyle ilişkileri ise genellikle merkezin çevreyi şekillendirdiği şekilde olmuştur. Merkezi yerlerde yaşayanlar, özellikle ekonomik yönden avantajlara ve kültürel kazanımlara sahip olmuş, çevrede bulunanlardan daha iyi şartlarda yaşamıştır. İleri düzeydeki yaşam koşulları nedeniyle kendilerini üstün gören merkezdeki kesim ile çevreden gelenler arasında yaşanan gerginlikler veya çatışmalar bazı yerlerde önemli ölçüde izler bırakmıştır. Özellikle 1980’li yıllarla birlikte Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde baş gösteren güvenlik olayları, çevre yerleşim yerlerinde yaşayanların şehir merkezlerine göç etmelerini doğurmuş ve bu göçler önemli oranda toplumsal sorunlara yol açmıştır. Bu çalışmanın amacı, farklı türden avantajlara ve belirgin bir kültürel algıya sahip olan Cizre merkezinde yaşayanlar ile çevredeki yerleşim yerlerinden göçle gelen köylü ve göçerler arasında yaşanan ilişkisel sorunlara sosyolojik bir yaklaşımla odaklanmaktır. Çalışmanın konusunu merkezde yaşayan ve kendilerini bajari (şehirli) olarak gören ve diğer kesimlerden bariz şekilde üstün/farklı gören kesimin yakın çevreden gelenlere karşı yaklaşımları, aralarındaki ilişkilerin seyri oluşturmaktadır. Nitel araştırma yöntemiyle ve derinlemesine görüşme yoluyla elde edilen bulgular, bajari kesimin dışarıdan gelenlere yönelik üstenci ve alay edici bir yaklaşımı başından beri sergilediği, ilk dönemlere göre bu tutumlarından uzaklaştıkları, üstünlük içeren algının ise son dönemlerde giderek yok olmaya başladığı yönündedir.

Anahtar Kelimeler

Bajari, Köylü, Koçer, Cizre, Merkez-çevre

Being a Bajari İn Cizre: Superiority? Is İt Difference?

Öz

In different geographies, there have been social, cultural and economic disintegrations between some central settlements and their immediate surroundings. Their relations with each other were generally in the way that the center shaped the periphery. Tensions or conflicts between the people in the center, who consider themselves superior due to their advanced living conditions, and those coming from the periphery have left significant traces in some places. The aim of this study is to focus on the relational problems between the people living in the center of Cizre, which has different kinds of advantages and a distinct cultural perception, and the villagers and nomads who migrated from the surrounding settlements, with a sociological approach. The subject of the study is the approach of the people living in the center, who see themselves as bajari (urban) and clearly superior/different from other sections, towards those coming from the close circle, and the course of the relations between them. The findings obtained through qualitative research method and in-depth interviews show that the bajari section has always exhibited an envious and cynical approach towards outsiders, and the perception of superiority has begun to disappear in recent years.

Anahtar Kelimeler

Bajari, Villager, Koçer, Cizre, Center-periphery

Kaynakça

• Aksoy, E. B. (2013). Cizre örneğinde etnisite içi karşılaşma biçimleri [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Hacettepe Üniversitesi.
• Aytaçlı, B. (2012). Durum çalışmasına ayrıntılı bir bakış. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 3(1), 1-9.
• Baluken, Y. (2021). Aşiretten mîrliğe buxtiler. International Journal of Kurdiname, 4, 46-65.
• Bottomore, T. & Nispet, R. (1997). Sosyolojik çözümlemenin tarihi. Ayraç Yayınevi.
• Boyraz, Y. (2000). Cizre ilçesinin sosyo-kültürel Yapısı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Bruinessen, M. V. (1992), Ağa, şeyh, devlet (Banu Yalkut, Çev.). İletişim Yayınları.
• Creswell, J. W. (2015). Nitel araştırma yöntemleri. Siyasal Kitabevi.
• Çakır, S. (2011). Türkiye’de göç, kentleşme/gecekondu sorunu ve üretilen politikalar. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (23), 209-222.
• Çalışkan Akçetin, N. (2017). İbn-i Haldun’un tarih, devlet ve toplum anlayışının günümüz açısından değerlendirilmesi. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 24, 353-375.
• Dereli Özkumova, E. (2016). Merkez-çevre teorileri. https://www.academia.edu/37188923/Merkez_%C3%87evre_Teorileri_docx
• Doğan, C. (2010a). 1843–1846 Nasturi olayları ve Bedirhan Bey. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, 1-18.
• Doğan, C. (2010b). Cizre ve bohtan emiri Bedirhan Bey (1802-1869) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Gül, İ. (2014).Tarihi ve beşeri coğrafya bağlamında Cizre ilçesinde sosyal yapıda toplumsal değişme ve modernleşme [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Gülener, S. (2007). Türk siyaseti’nde merkez-çevre ilişkilerinin seyri ve 27 mayıs 1960 darbesi. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 36-66.
• Harvey, D. (2013). Sosyal adalet ve şehir, Metis Yayınları.
• İbn-i Haldun. (2015). Mukaddime (S. Uludağ, Çev.). Dergah Yayınları.
• Karademir, D. (2019). Cizre şehrinin kuruluş ve gelişimi. Rating Academy (Journal of Awareness), 4(4), 433-454.
• Mardin, Ş. (2003). Türk siyasasını açıklayabilecek bir anahtar: merkez-çevre ilişkileri. Türköne, M. & Önder, T. (Derleyenler), Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1). (ss. 35-77). İletişim Yayınları.
• Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma ( S. Turan, Çev.). Nobel Yayınları.
• Morsümbül, Ş. (2015). Merkez-çevre perspektifinde Türk toplum yapısında gözlemlenen problem alanlarına yönelik sosyolojik bir değerlendirme. Turkish Studies, 10(2), 679-696.
• Neuman, W. L. (2009). Toplumsal araştırma yöntemleri I (S. Özge, Çev.). Yayınodası Yayınları.
• Özdemir, M. (2010). Nitel veri analizi: Sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323-343.
• Öztürk, M. & Ertürk, D. (2013). Merkez-çevre yaklaşımı bağlamında 1980 sonrası Mardin siyasetinde öne çıkan ana eğilimler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(1), 207-228.
• Özsan, G. (2016). Türkiye’nin sosyal dokusunda değişen ve değişmeyen unsurlar: Eşraf aileleri ve eğitim. Sunar, L. (Editör), Türkiye’de Toplumsal Tabakalaşma ve Eşitsizlik. (ss. 385-416). Matbu Kitap.
• Pardos-Prado, S. & Sagarzazu, I. (2019). Economic performance and center-periphery conflicts in party competition. Sage Journals, 25(1), 50-62. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1354068818816978.
• Pekasil, T. (2012, 14-15 Nisan). Toplumsal statü göstergesi olarak dini otorite tipleri: Cizre örneğinde şeyh, molla ve seyyidler. [Sempozyum sunumu tam metin]. Uluslararası Bilim Düşünce Sanatta Cizre Sempozyumu, Cizre, Türkiye.
• Pylypenko, I. (2013). Center-periphery relations and connectıons: Regional Dimension https://www.researchgate.net/publication/340737814_CENTER-PERIPHERY_RELATIONS_AND_CONNECTIONS_REGIONAL_DIMENSION.
• Polat, S. & Aktaş Polat, S. (2016). Bedevi ümrandan hazeri ümrana geçiş: boş zaman kültürüne bir bakış. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12, 572-583.
• Shils, E. (2002), Merkez ve çevre (Y. Z. Çelikkaya, Çev.). Türkiye Günlüğü, (70), 86-96.
• Shils, E. (1975), Center and periphery essays in macrosociology. University of Chicago Press.
• Slatery, M. (2007). Sosyolojide temel fikirler. Sentez Yayıncılık.
• Subaşı, M. & Okumuş, K. (2017). Bir Araştırma Yöntemi Olarak Durum Çalışması. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(2), 419-426.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, İ. (2022a, 09-10 Mart). Cizre merkezinde bulunan kadim ailelerin kökenleri üzerine bir araştırma. [Konferans sunumu tam metin]. 7. Uluslararası Erciyes Bilimsel Araştırmalar Kongresi, Kayseri, Türkiye.
• Yıldırım, İ. (2022b). Bajari kültürü üzerine nitel bir araştırma. Sosyolojik Bağlam Dergisi, 3(2), 104-122.
• Yıldız, M. Z., Haykır, M. & Erdem, E. (2010, 14-16 Mayıs). Cizre’nin kentsel gelişim süreci. [Sempozyum sunumu tam metin]. Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu, Şırnak, Türkiye.
• Zeren, A. (2019). Kimlik oluşumu; Cizre’de bajariler (1960-1990) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Arel Üniversitesi.