Historical Building of İspir with Wooden Decorations: Başyurt Mosque

Yıl 2023, , 297 - 334, 31.12.2023

Burak Muhammet Gökler

https://doi.org/10.51553/bozifder.1367746

Cited By: 1

Öz

Başyurt Mosque and Madrasah, where is in Başyurt in Çamlıkaya Neighborhood of Ispir, which connects Erzurum to the Black Sea Region with its historical, cultural assets and geography, and stands out with its decorations and architecture, constitutes the basis of the study. It is understood from the inscriptions and information on the historical building that Başyurt Mosque and Madrasah are the first mosque and madrasah of the region and has not been recorded until today, which was built by Mahmut Aga and his family in 1833-1834. The madrasah, which comprises of the lower floor of the mosque and consists of two rooms, demonstrates a simple understanding. In addition to this, wooden ornament compositions starting from the entrance door wings of the mosque show themselves on the minbar, gallery, balustrade, wooden columns and ceiling. In addition, the mihrab design and the motifs used in the decorations reveal the characteristic features of the mosque. By evaluating the building's fawqānī (heightened) design, the architectural elements in madrasah and prayer hall, as well as the motifs used in the ornamentation, it is aimed to determine from which region and culture the work is influenced and to register the work as cultural heritage. When the architecture and ornamental compositions of the building are compared with the mosques in both Erzurum and the Eastern Black Sea Region, it is seen that it has a similar characteristic with the Black Sea mosques. This makes İspir a cultural bridge between the two regions.

Anahtar Kelimeler

İspir, Erzurum, Başyurt Mosque, Wood Decoration, Turkish-Islamic Art History

İSPİR’İN AHŞAP SÜSLEMELİ TARİHÎ YAPISI: BAŞYURT CAMİİ VE MEDRESESİ

Öz

Tarihî, kültürel varlıkları ve coğrafyası ile Erzurum’u Karadeniz bölgesine bağlayan İspir’in Çamlıkaya Mahallesi’ne bağlı Başyurt’ta bulunan, süslemeleri ve mimarisi ile ön plana çıkan Başyurt Camii ve Medresesi çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bölgenin ilk cami ve medresesi olması özelliğini sergileyen ve bugüne kadar kayıtlara geçmeyen cami ve medresenin tarihî yapı üzerindeki yazıtlardan ve bilgilerden 1833-1834’te Mahmut Ağa ve ailesi tarafından inşa edildiği anlaşılmaktadır. Caminin alt katını oluşturan ve iki odadan müteşekkil medrese sade bir anlayış sergilemektedir. Bununla birlikte caminin giriş kapı kanatlarından başlayan ahşap süsleme kompozisyonları; minber, mahfil, korkuluk, ahşap sütun ve tavan üzerinde kendini göstermektedir. Ayrıca mihrap tasarımı ve bezemelerde kullanılan motifler caminin karakteristik özelliklerini ortaya çıkartmaktadır. Yapının fevkani tasarımı, medresesi ve harimdeki mimari ögelerle birlikte tezyinatta kullanılan motifler değerlendirilerek eserin hangi bölgeden ve kültürden beslendiğinin tespiti ile birlikte eserin kültürel mirası olarak kayıt altına alınması amaçlanmıştır. Yapının mimarisi ve süsleme kompozisyonları hem Erzurum hem de Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki camiler ile karşılaştırıldığında, Karadeniz camileri ile yakın bir özellik ortaya koyduğu görülmektedir. Bu da İspir’i iki bölge arasındaki kültürel bir köprü konumuna getirmektedir.

Anahtar Kelimeler

İspir, Erzurum, Başyurt Camii, Ahşap Bezeme, Türk-İslam Sanatları Tarihi

Kaynakça

• Aktemur, Ali Murat –Kukaracı, İshak Umut. Kültür Varlıkları ile İspir. Erzurum: Ofset Matbaacılık, 2004.
• Anabasis, Ksenophon. Onbinlerin Yürüyüşü. çev. Tanju Gökçöl. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1974.
• Aytekin, Osman. Artvin’deki Mimari Eserler. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Baramidze, Ruslan. İslami Dini Yapılar Artvin İli. Batum: y.y., 2017. Bayhan, Ahmet Ali. “Ordu/İkizce’den Bir Ahşap Camii: Laleli (Eski) Camii”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 14 (Mart 2005), 1-22.
• Bayhan, Ahmet Ali. Geçmişten Günümüze Ordu’nun Geleneksel Ahşap Camileri. Ordu: Kültür Yayınları, 2019.
• BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Âsafî Âmedî Kalemi [A.AMD]. No. 8, Gömlek No. 63, 1.
• BOA, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal [Y.(PRK).A]. No. 1, Gömlek No. 8, 1.
• Çağlayan, Mustafa Yılmaz. Şu Bizim İspir. İstanbul: Turizm Kültür ve Kalkındırma Derneği, 1987.
• Çiğdem, Süleyman vd. Tarihi ve Kültürel Varlıklarıyla Bayburt. Erzurum: Bakütam, 2020.
• GE, Google Earth, “Google Labs”, Erişim 25 Ağustos 2023. https://earth.google.com
• Gökler, Burak Muhammet - Doğan, Muhammed Emin. “Arşiv Belgelerine Dayanarak Narman Güvenlik Köyü Camii Üzerine Bir Değerlendirme”. Art Sanat 16 (Temmuz 2021), 181-219. 10.26650/artsanat.2021.16.0007
• Gökler, Burak Muhammet. “Karadeniz Geleneğinde Erzurum/Ilıca Aşağı Canören Köyü Camii”. Sanat Tarihi Yıllığı 32 (Haziran 2023), 249-274. https://doi.org/10.26650/sty.2023.1234084
• Gökler, Burak Muhammet. Rize’de Osmanlı Dönemi Camileri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Heredot Tarihi. çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Remzi Kitapevi, 1973.
• İK, İspir Kaymakamlığı, “Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı”, Erişim 25 Ağustos 2023. http://www.ispir.gov.tr/
• Kaya, Mustafa. Acara (Gürcistan) Bölgesi’nde Osmanlı Dönemi ve Sonrası Geleneksel Ahşap Cami Mimarisi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Kırzıoğlu, M. Fahrettin. Osmanlılar’ın Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998.
• KKE, Karadeniz Kültür Envanteri, “Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı”, Erişim 02 Ağustos 2023. http://karadeniz.gov.tr/kusluca-camii/
• KKE, Karadeniz Kültür Envanteri, “Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı” Erişim 06 Eylül 2023. https://karadeniz.gov.tr/asagi-cami/#prettyPhoto
• KKE, Karadeniz Kültür Envanteri, “Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı”, Erişim 02 Eylül 2023. https://karadeniz.gov.tr/esenkiyi-koyu-camii/
• KKE, Karadeniz Kültür Envanteri, “Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı”, Erişim 02 Eylül 2023. https://karadeniz.gov.tr/oruclu-koyu-camii/#prettyPhoto
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi. İstanbul: Ercan Matbaası, 1960.
• Küçük, Ogün. Trabzon’un Çaykara, Dernekpazarı, Hayrat ve Of İlçelerindeki Osmanlı Dönemine Ait Bazı Ahşap Camiler (18-19. Yy.). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Naza Dönmez, E. E. Wooden Mosqeus of the Samsun Region, Turkey. Oxfordshire /England: Bar International Series, 2008.
• Nefes, Eyüp. “Giresun’da Yeni Tespit Edilen Bir Ahşap Camii; Çaldağ Beldesi Melikli Mahallesi Tahtalı Camii”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/2 (Mart 2009), 187-210.
• OİKTM, Ordu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, “Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı”. (Erişim 10 Eylül 2023. https://ordu.ktb.gov.tr/TR-130723/laleli-cami-ikizceordu.html
• Önal, Raziye Çiğdem. Trabzon Mihrapları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Özger, Yunus. “XIX. Yüzyıl Ortalarında İspir Kazasında Vakıflar (Evkâf Nezâreti Defterlerine Göre)”. Karadeniz Araştırmalar 6/21 (Ocak 2009), 31-47.
• Özger, Yunus. “XIX. Yüzyılın İlk Yarısında İspir ve Köylerinin Nüfusu”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırma Enstitüsü Dergisi 34 (Şubat 2007), 275-294.
• Özkan, Haldun. “Bayburt Dağçatı Köyü Camii ve Çeşmesi”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 31 (Mayıs 2013), 119-135.
• Sarı, Yavuz. Trabzon ve İlçelerinde Camiler. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, İslam Tarihi ve Sanatları, Doktora Tezi, 2021.
• Taşkan, Demet. Trabzon İli Camilerinde Ahşap Minberler. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• TKGM, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, “Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı” Erişim 25 Ağustos 2023. https://parselsorgu.tkgm.gov.tr/
• Ünsal, Veli. Eskiçağ’da İspir ve Çevresi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Yavuz, Mehmet. Çaykara ve Dernekpazarı’nda Geleneksel Köy Camileri. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Yıldız, Şenler (ed.) Samsun Ahşap Camileri. Ankara: Sincan Matbaası, 2011.
• Yurttaş, Hüseyin - Gökler, Burak Muhammet. “Bir Minare İki Usta”. Doğu Esintileri Dergisi 13 (Ağustos 2020), 117-158.