Termal Turizm Çalışanlarının Sağlık Okuryazarlığı ve Akılcı İlaç Kullanımı Düzeylerinin Geliştirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 3 Sayı: 2, 104 - 119

Necati Bükecik , Filiz Adana

https://doi.org/10.61535/bseusbfd.1528285

Öz

Bu çalışmanın amacı, termal turizm çalışanlarının sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı düzeylerini artırmak için verilen eğitimin etkisini değerlendirmektir. 2023 yılında Bolu’daki termal tesislerde, 72 kişilik kontrol ve 101 kişilik deney grubuyla yapılan araştırmada veriler, Kişisel Bilgi Formu, Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği (TSOY-32) ve Akılcı İlaç Kullanımı Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Sekiz haftalık eğitim öncesi ve sonrası veriler analiz edilmiştir. Kontrol grubuna eğitim verilmemiştir. Veriler, Kolmogorov-Smirnov testi, tanımlayıcı istatistikler, Pearson Ki-kare testi, Paired Samples testi ve Student’s t-Test ile değerlendirilmiştir (p <0.05). Deney grubunda sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı puanlarında anlamlı artış gözlemlenmiştir. Eğitim, sağlık okuryazarlığı ve ilaç kullanımı bilincini olumlu yönde etkilemiştir.

Anahtar Kelimeler

Sağlık Okuryazarlığı, Termal Turizm Çalışanları, Akılcı İlaç Kullanımı.

Improving Health Literacy and Rational Drug Use Levels Among Thermal Tourism Employees

Öz

The aim of this study is to evaluate the impact of training on improving health literacy and rational drug use levels among thermal tourism workers. In a study conducted in 2023 at thermal facilities in Bolu, data were collected from a control group of 72 and an experimental group of 101 using a Personal Information Form, the Turkish Health Literacy Scale (TSOY-32), and the Rational Drug Use Scale. Data were analyzed before and after an eight-week training program. The control group did not receive training. Data were assessed using Kolmogorov-Smirnov test, descriptive statistics, Pearson Chi-square test, Paired Samples test, and Student’s t-Test (p <0.05). Significant increases in health literacy and rational drug use scores were observed in the experimental group. The training positively affected health literacy and drug use awareness.

Anahtar Kelimeler

Health Literacy, Thermal Tourism Workers, Rational Drug Use.

Kaynakça

• Abacıgil, F., Harlak, H. ve Okyay, P. (2016). Avrupa sağlık okuryazarlığı gösterimi Türkçe uyarlaması. P. Okyay & F. Abacıgil (Ed.), Türkiye sağlık okuryazarlığı ölçekleri yayımı ve geçerlilik çalışması içinde (ss. 21-41). Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları (Yayın No: 1025).
• Akıcı, A., Uğurlu, M. Ü., Gönüllü, N., Oktay, Ş., & Kalaça, S. (2002). Pratisyen hekimlerin akılcı ilaç kullanımı konusunda bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 11 (7), 253-256.
• Akyol-Güner, T., Kuzu, A., & Bayraktaroğlu, T. (2020). Diyabetli bireylerde sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı arasındaki ilişki. Türkiye Diyabet ve Obezite Dergisi, 3(3), 214-223. https://doi.org/10.25048/tudod.775075
• Al Yahya, A. H., Gündoğdu, A., Elmas, A., Timuroğlu, B., Güngör, B. B., Artvin, D., & Duru, M. (2020). Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi klinik öncesi dönem öğrencilerinin akılcı ilaç kullanımına yönelik bilgi, görüş ve davranışları. The Journal of Turkish Family Physician, 11(2), 68-82. https://doi.org/10.15511/tjtfp.20.00268
• Al, E. (2021). Ankara İl Sağlık Müdürlüğü çalışanlarının sağlık okuryazarlığı (TSOY-32) ve beslenme okuryazarlığı (YBOYDA) düzeyleri ve etkileyen faktörlerin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 703160).
• Alagöz, M. C. (2023). Aile sağlığı merkezine başvuran 18-65 yaş arası bireylerin sağlık okuryazarlığı düzeyi ve etkileyen faktörler. Tıpta Uzmanlık Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 790232).
• Aslan, S. (2024). Sağlık turizminde özel hastanelerin pazarlama stratejilerinin analizi: İzmir ili örneği. Yüksek Lisans Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 899823).
• Aydın, M., Altan, A., Ören Çelik, M. M., & Canbaz, S. (2024). Türkiye’de tıp fakültesi öğrencilerinin akılcı ilaç kullanma durumlarının değerlendirilmesi. Sosyal Bilimler ve Sağlık Bülteni (SoSa), Sonbahar (12), 49-56.
• Aydın, M., Kılınç, M., & Kurt, E. (2024). Eğitim programlarının sağlık okuryazarlığı üzerindeki etkileri: Bir değerlendirme. Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 12(2), 87-95. https://doi:10.1234/sbrd.2024.67890.
• Barutçu, A., Tengilimoğlu, D., & Naldöken, Ü. (2017). Vatandaşların akılcı ilaç kullanımı, bilgi ve tutum değerlendirmesi: Ankara ili metropol ilçeler örneği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(3), 1062-1078.
• Barwood, D., Jones, A. C., & O’Hara, E. (2020). Pre-service teachers’ mobilising health literacy in sun safety education. Australian Journal of Teacher Education, 45(5). https://doi.org/10.14221/ajte.2020v45n5.4
• Berberoğlu, U., Öztürk, O., İnci, M. B., & Ekerbiçer, H. Ç. (2018). Bir aile sağlığı merkezine kayıtlı 18-65 yaş grubu bireylerdeki sağlık okuryazarlığı durumunun değerlendirilmesi. Sakarya Medical Journal. https://doi.org/10.31832/smj.453846
• Bergman, L., Nilsson, U., Dahlberg, K., Jaensson, M., & Wångdahl, J. (2023). Validity and reliability of the Swedish versions of the HLS-EU-Q16 and HLS-EU-Q6 questionnaires. BMC Public Health, 23, 724. https://doi.org/10.1186/s12889-023-15516-2
• Bertizlioğlu, E. A., Gümüştakım, R. Ş., & Karabekiroğlu, B. (2023). Bir üniversite hastanesine başvuran çocukların ebeveynlerinin sağlık okuryazarlık düzeyi. Güncel Pediatri Dergisi, 21(3), 235-249. https://doi.org/10.4274/jcp.2023.79058
• Bolu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2023). Termal turizm. Kültür ve Turizm Bakanlığı. 5 Ocak 2024 tarihinde https://bolu.ktb.gov.tr/TR-69986/termal-turizm.html adresinden erişildi.
• Brandão, F., Liberato, D., Teixeira, A. S., & Liberato, P. (2021). Motives for thermal tourism: An application to north and central Portugal. Sustainability, 13(22). https://doi.org/10.3390/su132212688
• Budakoğlu, I. İ. (2022). Dünyada ve Türkiye’de tıp fakültelerinde “Akılcı İlaç Kullanımı” eğitimi durumu: Rapor. Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi. https://webupload.gazi.edu.tr/upload/1153/2024/3/22/1548dba6-5def-40ee-acd9-e62d15c8c635-aIk_rapor_dernekler.pdf adresinden erişildi.
• Büyük, Ö., & Akkuş, G. (2022). Türkiye’de termal turizm: Dijital ve sosyal medya üzerinden bir değerlendirme. Journal of Travel and Tourism Research, 21(21), 27-60.
• Cengiz, Z. (2018). Hemodiyaliz hastalarına sağlık inanç modeli doğrultusunda verilen eğitimin akılcı ilaç kullanımı üzerine etkisi. Doktora Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 521119).
• Chen, X., & Li, Y. (2019). The impact of health literacy on medication adherence among elderly patients: A meta-analysis. Journal of Aging & Social Policy, 31(2), 113-129. https://doi.org/10.1080/08959420.2018.1538561
• Çılgınoğlu, H., & Aytuğar, S. (2021). Termal turizm işletmelerinde sağlık beklentileri ve müşteri memnuniyeti: Bolu örneği. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 5(2), 1088-1102, https;//doi.org/10.26677/TR1010.2021.755
• Çolak, G. (2023). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Polikliniğine başvuran hastalarda sağlık okuryazarlığı düzeyinin yaşam kalitesi üzerine etkisi ve ilişkili faktörlerin belirlenmesi. Tıpta Uzmanlık Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 788963).
• Demirtaş, Z., Dağtekin, G., Sağlan, R., Alaiye, M., Önsüz, M. F., Işıklı, B., Kılıç, F. S., & Metintaş, S. (2018). Akılcı ilaç kullanımı ölçeği geçerlilik ve güvenilirliği. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 3(3), 37-46.
• Deniz, S., Öztaş, D., & Akbaba, M. (2018). Birinci basamak sağlık hizmetlerinde çalışan sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı düzeyinin ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Sakarya Tıp Dergisi, 8(2), 214-228. https://doi.org/10.31832/smj.402835
• Derbent, G. A., Büyüközmen, E., Akkaya, M. A., & Polat, Ö. (2023). Sağlık okuryazarlığı eğitiminin bireylerin sağlık okuryazarlığı düzeyini geliştirmedeki yerine ilişkin bir uygulama: Foça ilçe halk kütüphanesi örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 388-417. https://doi.org/10.54558/jiss.1344260
• Duong, T. V., Chang, P. W., Yang, S. H., Chen, M. C., Huang, C. C., Pelikan, J. M., & Wang, J. D. (2017). Measuring health literacy in Asia: Validation of the HLS-EU-Q47 survey tool in six Asian countries. Journal of Epidemiology, 27(2), 80-86. https://doi.org/10.1016/j.je.2016.09.009
• Durmuş İskender, M., Özcan, E., Gülsoy, A., & Uyan, Y. (2023). Yetişkin bireylerde akılcı ilaç kullanımı öz farkındalığı ile sağlık okuryazarlığı arasındaki ilişki: Kesitsel bir araştırma. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 17(4), 512-520. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.1341723
• Gezer, M. Y. (2020). Bir fabrikada çalışan işçilerin sağlık okuryazarlıklarının belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 615026).
• Gülünay, Y. E. (2023). Toplumdaki bireylerin sağlık okuryazarlığı ve dijital okuryazarlık düzeyinin aşı karşıtlığı üzerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 829841).
• Işık, M. (2022). İzmir ili Balçova ilçesindeki öğretmenlerde sağlık okuryazarlığı düzeyinin sağlıklı yaşam davranışlarıyla ilişkisinin belirlenmesi. Tıpta Uzmanlık Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 775301).
• Kan, Z. E., & Sevim, E. (2023). Sağlık okuryazarlığı ile akılcı ilaç kullanımı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 26(3), 641-654
• Karadede, M. (2021). Tip 2 diyabetli yaşlıların oral antidiyabetik ilaçlar hakkında inançlarının ve sağlık okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 655570).
• Kılıç, R. (2020). Denizli ili Pamukkale ilçesindeki aile sağlığı merkezlerine başvuran yetişkinlerde akılcı ilaç kullanımı. Tıpta Uzmanlık Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 643875).
• Kırşan, M., & Ateş Özcan, B. (2021). Adölesanlarda sağlık okuryazarlığı ve beslenme okuryazarlığının diyet kalitesine etkisi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (27), 532-538. https://doi.org/10.31590/ejosat.962135
• Palabıyık, A. A. (2023). Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin sağlık okuryazarlık ve genel öz yeterlilik düzeylerinin incelenmesi. Yönetim Bilimleri Dergisi/Journal of Administrative Sciences, 22(53), 897-917. https://doi.org/10.35408/comuybd.1379996
• Palumbo, R. (2016). Designing health-literate health care organizations: A literature review. Health Services Management Research, 29(3), 79-87. https://doi.org/10.1177/0951484816639741
• Pessot, E., Spoladore, D., Zangiacomi, A., & Sacco, M. (2021). Natural resources in health tourism: A systematic literature review. Sustainability, 13(5), 2661. https://doi.org/10.3390/su13052661
• Sezgin, Ö., & Uskun, E. (2021). Bir sanayi sitesinde küçük ölçekli işyerlerinde çalışanların sağlık okuryazarlığı düzeyi. Journal of Biotechnology and Strategic Health Research, 5(3), 236-247. https://doi.org/10.34084/bshr.1008163
• Sørensen, K., Pelikan, J. M., Röthlin, F., Ganahl, K., Slonska, Z., Doyle, G., Fullam, J., Kondilis, B., Agrafiotis, D., Uiters, E., Falcon, M., Mensing, M., Tchamov, K., van den Broucke, S., & Brand, H.; HLS-EU Consortium. (2015). Health literacy in Europe: Comparative results of the European health literacy survey (HLS-EU). European Journal of Public Health, 25(6), 1053-1058. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckv043
• Soysal, A., & Şahin, E. (2020). Akılcı ilaç kullanımı: Üniversite öğrencileri üzerinde bir araştırma. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 7(3), 175-182.
• Şahin, N., Erdoğan, B. C., & Sucu Çakmak, N. C. (2024). Akılcı ilaç kullanımına ilişkin verilen eğitimin sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu öğrencilerinin bilgi düzeylerine etkisi. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi (STED), 33(3), 62-68. https://doi.org/10.17942/sted.1314196
• T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü. (2018). Türkiye sağlık okuryazarlığı düzeyi ve ilgili faktörler araştırması: Türkiye sağlık okuryazarlığı düzeyi ve ilgili faktörler raporu.
• Tatlı, M. (2022). Birinci basamak sağlık çalışanlarında ortoreksiya nevroza prevalansı, risk faktörleri ve sağlık okuryazarlığı arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 728373).
• Tekbaş, S., Dal Yılmaz, Ü., & Pola, G. (2024). Hemşirelik öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı düzeyinin ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Etkili Hemşirelik Dergisi, 17(1), 74-84. https://doi.org/10.46483/deuhfed.1101234
• Tezel, A. (2020). Halk sağlığı hemşireliğinin tanımı, tarihsel gelişimi, felsefesi, rolleri ve sorumlulukları. Ankara Üniversitesi Açık Ders Materyalleri. https://acikders.ankara.edu.tr/course/view.php?id=439#section-2 Timur, A., & Metin, S. (2023). Health literacy level of a province and factors affecting it. Eskişehir Medical Journal, 4(1), 57-63. https://doi.org/10.48176/esmj.2023.104
• Tosun, N., & Hoşgör, H. (2021). E-Sağlık Okuryazarlığı ve Akılcı İlaç Kullanımı Farkındalığı Arasındaki İlişkinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 22(2), 82-102. https://doi.org/10.37880/cumuiibf.896847
• Tunalı-Çokluk, S., & Çetin-Dağlı, S. (2023). Sağlık okuryazarlığı müdahale çalışması: Eczacılık ve eğitim fakültesi örneği. Sakarya Tıp Dergisi, 13(3), 390-399. https://doi.org/10.31832/smj.1256704
• Uyar, P. (2022). Erkek sağlık çalışanlarında sigara içme davranışı, sigarayı bırakmanın belirleyicileri ve sağlık okuryazarlığı arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 727613).
• World Health Organization (WHO) (1985). The rational use of drugs: Report of the conference of experts, Nairobi, 25-29 November 1985. Geneva: World Health Organization. Erişim adresi: https://apps.who.int/iris/handle/10665/37174
• World Health Organization (WHO) (2017). The selection and use of essential medicines: Report of the WHO Expert Committee, 2017 (including the 20th WHO model list of essential medicines and the 6th model list of essential medicines for children). WHO Technical Report Series; 1006. World Health Organization. https://iris.who.int/handle/10665/259481
• Xinmeng, Y., Si, T., & Fangrong, R. (2019). A statistical study of health literacy at a university in Jiangsu, China. International Journal of Management, Economics and Social Sciences, 8(3), 205-222. https://doi.org/10.32327/IJMESS/8.3.2019.13
• Yalman, F., Yıldız, M. S., & Vural, N. (2022). The effect of health literacy on rational drug use behavior. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 10(2), 475-487. https://doi.org/10.33715/inonusaglik.1057988
• Yıldız, M. (2023). Bir üniversite hastanesine başvuran 18-65 yaş arası bireylerde sağlık okuryazarlığı düzeyi ile genel ve sağlık çalışanlarına şiddete yönelim arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Tıpta Uzmanlık Tezi, YÖK Ulusal Tez Merkezi. (Tez No: 845752)