II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE TÜRK KADINI

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 56 - 76, 30.06.2018

Serap İlkhan

Öz

II. Meşrutiyet Dönemi, Türk modernleşmesinin en önemli aşamalarından biridir. Türk Demokrasi tarihinde önemli bir dönüm noktası olan bu dönem Cumhuriyetin hazırlık safhası olarak değerlendirilmiştir. Meşrutiyetle gelen demokrasi havası içinde feminizm kavramı da toplum yaşantısında etkisini göstermeye başlamıştır. İttihat ve Terakki Partisi kadın meseleleriyle yakından ilgilenmiş, politikalarını da aile kurumu üzerine geliştirmiştir. Aile meseleleri İttihatçıların önderliğinde bir sosyal ve hukuki politika konusu olarak, hükümetin kontrolü altına alınmaya çalışılmıştır.

İttihatçılar, Avrupa aile yapısının model alınmasına karşı çıkarak Ziya Gökalp’ın mimarı olduğu “milli aile” fikrini uygulamaya çalışmışlardır. Bu sistemle evlilik, yalnızca dinî olmaktan çıkarılmıştır. İttihatçıların bunun için uğraş vermelerinin en öncelikli nedeni değişimin başarılı olmasının yolunun aileden geçtiği düşüncesidir. II. Meşrutiyet Dönemi’nde kadınlar, siyasi ve milli meselelerle ilgilenmeleri konusunda teşvik edilmiş, İttihat ve Terakki Partisi’ne bağlı “kadınlar şubesi” kurulmuş ve böylece derneklerin yanı sıra kadınlar, sınırlı da olsa siyasi partilerle ilgilenebilmişlerdir. İttihatçılar, batılı kadınların yararlandıkları haklardan Müslüman Türk kadınının da yararlanması için uğraş vermişlerdir. Bu dönemde kadınların toplum hayatına etkin katılımının temel nedeni Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya Savaşları gibi peş peşe gelen bir savaş ortamının yaşanması ve bu münasebetle erkeklerin genellikle ordu da görevli bulunmalarıdır. Erkek nüfusun çoğunun cephe de bulunması kadınların çalışma hayatına girerek erkeklerin yerini almasına neden olmuştur. Bu sebeplerle kadınlar silah imalathanelerinde çalışmaya başlamışlar ve ayrıca öğretmenlik, hemşirelik gibi meslekler de edinmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Kadın Hakları, Türk Modernleşmesi, Türk Kadını

Kaynakça

• AKÇURA, Y. (2015), Türkçülüğün Tarihi Gelişimi, İstanbul, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık. AKŞİN, S. (2014), Jöntürkler ve İttihat ve Terakki, Ankara, İmge Kitabevi. AKYÜZ, Y. (2014), Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2014, Ankara, Pegem Akademi. AŞA, H. E. (1995), “Fatma Aliye Hanım”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, Cilt 12 BERKES, N. (2016), Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. ÇAKIR, S. (2016), Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul, Metis Yayınları. GÖKALP, Z. (2005), Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, (Yay. Haz.) Kemal Bek, İstanbul, Bordo Siyah Klasik Yayınlar. GÖKALP, Z. (2006), Türkçülüğün Esasları, (Yay. Haz.) Kemal Bek, İstanbul, Bordo Siyah Klasik Yayınlar. KURNAZ, Ş. (1991), Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını (1839-1923), Ankara, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı. KURNAZ, Ş. (1995), Prof. Dr. Abdurrahman Çaycı’ya Armağan, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü. MARDİN, Ş. (2015), Türk Modernleşmesi, İstanbul, İletişim Yayınları. SAFA, P. (2013), Türk İnkılâbına Bakışlar, İstanbul, Ötüken Neşriyat. SAKAL, F. (1999), Ağaoğlu Ahmed Bey, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları. ÜLKEN, H. Z. (2013), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. YURDSEVER ATEŞ, N. (2009), Kadın Yolu/Türk Kadın Yolu 1925-1927, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı 20 Yıl Özel Yayını. Makaleler AKTAŞ, Ş. (2013), “Halide Edip Adıvar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, SS. 1-12. AVCI, M. (2016), “Osmanlı Devleti’nde Kadın Hakları ve Kadın Hakları’nın Gelişimi İçin Mücadele Eden Öncü Kadınlar”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], Erzurum, Sayı 55, SS. 225-254. AYDIN, H. (2009), “Kadın (1908-1909): Selanik’te Yayınlanan İlk Kadın Dergisi Üzerine Bir İnceleme”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 22, SS. 147,156. BİRECİKLİ, İ. B. (2008), “Yüzüncü Yılında II. Meşrutiyet’in İlanı Üzerine Bir İnceleme”, Akademik Bakış Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, SS. 211-226. BULUT, S. (2013), “Türkçülerin Gözünden Osmanlıda Kadın Meselesi ve Orta Asya Referansı”, Tarihin Peşinde- Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 10, Yıl 5, SS. 313-336. ÇAKMAK, B. (2011), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Uzanan Çizgide Osmanlı’da Kadın Hareketleri, Dönemin Tiyatrosu’nda Kadının Temsili ve Kadın Sorunu”, Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölüm Dergisi, Sayı 8, SS. 44-79. DEMİR, N. Ö. (1999), “II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Feminizmi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 16, Sayı 2, SS. 107-115. GÜLCÜ, E ve TUNÇ, S. (t.y.), “Osmanlı Basın Hayatında Kadınlar Dünyası Dergisi”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 2, Yıl 3, SS. 155-176. KARACA, Ş. (2011), “Modernleşme Döneminde Bir Kadın Yazarın Portresi: Emine Semiye Hanım”, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 57. SS. 115-134. KARAGÖZ, S. ve ŞANAL M. (2015), “İkinci Meşrutiyet Dönemi Kadın Gözüyle Kadın Eğitimi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 8, Sayı 39. SS. 679-691. ÖZKİRAZ, A. ve ARSLANEL, M. N. (2011), “İkinci Meşrutiyet Döneminde Kadın Olmak”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, SS. 1-10. Tezler CANBAZ, F. (2005), Fatma Aliye Hanım’ın Romanlarında Kadın Sorunu, Ankara, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Edebiyatı Bölümü Lisans Tezi.