AKSARAYHAMİDİYE YERLEŞİMİ KIRIM TATARLARININ HALK TAKVİMİ VE HIDIRELLEZ KUTLAMALARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 222 - 236, 31.12.2022

Yağmur Derin Ükten

https://doi.org/10.48174/buaad.52.8

Cited By: 1

Öz

Article History
Alındı/Received:
Düzeltme alındı/ Received in revised form:
Kabul edildi/Accepted: Belirli bir yörede, iklim ve coğrafî şartlar doğrultusunda ortaya çıkan ve resmî olmayan, halk tarafından kabul gören takvimlere halk takvimi denilmektedir. Halk takvimlerinin halk kültürüne bağlı olarak ortaya çıkması bakımından geleneksel bir yapısı vardır. Bu doğrultuda halk takvimleri, farklı bölgeler ve farklı halklar üzerinde yapılan birçok araştırmaya konu olmaktadır. Bu makalede Aksaray/Hamidiye yerleşiminde yaşayan Kırım göçmenlerinin halk takvimi incelenerek Kırım’da var olan halk takvimi ile karşılaştırılma yapılmıştır. Çıkan sonuçlarda Kırım’dan göç edip Anadolu’ya yerleşseler bile halk takvimlerini devam ettirdikleri görülmektedir. Araştırma bölgesinde halk takvimi incelenirken Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan Hıdırellez kutlamalarının ön plana çıktığı tespit edilmiştir. Hıdırellez, Hızır ve İlyâs isimlerinin halk ağzında aldığı şekilden oluşmuş, kökü İslâm öncesi eski Orta Asya, Ortadoğu ve Anadolu yaz bayramlarına dayanan, Hızır ya da Hızır ve İlyâs kavramları etrafında dinî bir içeriğe bürünmüş halk bayramının adıdır. Havaların iyice ısındığı, Hızır ile İlyas’ın karşılaşmasına inanılan 6 Mayıs gününde kutlanan bu bayramda, doğanın canlanması ile insanların kışın zorlu şartlarından kurtulması bahsi geçen günde şenlik yapılmasının başlıca sebebidir. Bu bayramda bolluk, bereket gibi iyi hal beklentisi doğrultusunda uygulanan ritüellerde eski Türk inançlarından izler de görülmektedir. Bu bağlamda araştırma bölgesinde Hıdırellez kutlamalarında yapılan etkinlikler incelenmiş ve Kırım’daki kutlamalarla karşılaştırılarak Türk inançlarındaki yerleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aksaray,, Hamidiye, Kırım Tatarları, Halk Takvimi, Hıdırellez

A Research on the Folk Calendar and Hıdırellez Celebration of the Crimean Tatars in Aksaray/ Hamidiye

Öz

The calendars that emerged in a particular region in line with the climate and that are unofficial and accepted by the public are called folk calendars. Folk calendars have a traditional structure in terms of their emergence depending on folk culture. In this context, folk calendars are the subject of many researches on different regions and different peoples. In this article, the folk calendar of the Crimean immigrants living in the Aksaray / Hamidiye region was examined and compared with the existing folk calendar in Crimea. In the results, it is seen that even if they migrated from Crimea and settled in Anatolia, they continued their folk calendar. While examining the folk calendar in the research region, it has been determined that the celebrations of Hıdırellez, which have an important place in Turkish culture, come to the fore. Hıdırellez is the name of the folk holiday, which is formed from the names Hızır and Ilyas, and whose root is based on the ancient Central Asia, Middle East and Anatolia summer holidays before Islam, and which has a religious content around the concepts of Hızır or Hızır and Ilyas. The main reason for the festival is the revival of nature and the relief of people from the harsh conditions of winter in this holiday, which is celebrated on the 6th of May, when the weather is getting warmer and it is believed that Hızır and Ilyas meet. In Hıdırellez, traces of old Turkish beliefs are also seen in the rituals applied in line with the expectation of abundance and fertility. In this context, the activities held in the Hıdırellez celebrations in the research region were examined and their place in Turkish beliefs was determined by comparing them with the celebrations in Crimea.

Anahtar Kelimeler

Aksaray, Hamidiye, Criimean Tartars, Folk Calendar, Hıdırellez

Kaynakça

• Akgür, N. (2010) “Takvim” DİA, c. 39: 487-490.
• Arslan, S. (2014) “Türklerde Ağaç Kültü ve “Hayat Ağacı”, Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, C. 1: 59-71.
• Bayat, F. (2012) Türk Mitolojik Sistemi, 2, İstanbul, Ötüken Yayınevi.
• Bilen, O. (1998) “Mitolojik Bilinç Ürünü Olarak Nevruz”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, S. 4: 58-68.
• Can, C. (1968) “Zerdüştçülük, Zerdüşt ve Hukuk (Avesta), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c. 25, S. 1: 273-288.
• Çay, A. M. (1995) “Ergenekon Destanı ve Nevruz Bayramı”, Milli Folklor, 4 (25): 2-7.
• Çelebi, İ. (1998) “Hızır”, DİA, c. 17: 406-409.
• Hamarat, Z. (2012) “Cemre Düşmesi ile İlgili İnanç ve Uygulamalar”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 2, S. 3: 165 – 200.
• Harman, Ö. F. (2000) “İlyas”, DİA, c. 22: 160-162.
• İnan, A. (1976) Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.
• İnan, A. (1998) Makaleler ve İncelemeler, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• İnan, A. (1986) Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (2019) Türk Milli Kültürü, İstanbul, Ötüken Yayınevi.
• Kara, Ü. (2014) “Giresun Halk Takvimi, Sayılı Günler ve Bunlara Bağlı İnanış ve Uygulamalar”, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 6, Karadeniz Özel Sayısı.
• Kayabaşı, O. A. (2016) “Taşeli Yöresi Tahtacılarının Geçiş Döneminde Mitolojik Unsurlar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırmaları Dergisi, S.78: 139-158.
• Kurtiyef, R. (1996) Kalendarniye Soroda Kırımsky Tatar, Simferopol.
• Küçük, S. (2018) “Takvim ve Gelenek Çerçevesinde Anadolu Ağızlarında Ay Adlarına Ait Söz Varlığı”, XIII. Uluslararası Büyük Dil Kurultayı Bildirileri Kitabı, Varşova, Meteksan Matbaacılık: 309-320.
• Ocak, A.Y. (1998) “Hıdrellez”, DİA, c. 17: 313-315. Ocak, A. Y. (1985) İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Özcan, A. (1992) “Berdü’l-Acuz”, DİA, c. 5: 485-486.
• Rox, J. P. (1999) Eski Çağ ve Orta Çağ Altay Türklerinde Ölüm, çev. A. Kazancıgil, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• Şener, C. (1997) Şamanizm: Türklerin Müslümanlıktan Önceki Dini, İstanbul, AD Yayıncılık.
• Uca, A. (2007) “Türk Toplumunda Hıdırellez II.”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 35: 251-284.
• Ünal, Yusuf, Kırım Coğrafyası, Marmara Üniversitesi Ortadoğu ve İslam Ülkeleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 1998.
• Yıldırım, E. (2012) Türk Kültüründe Renkler ve İfade Ettikleri Anlamlar, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi.
• Yund, K. “Türkiyede Hıdrellez”, Vatan Gazetesi, 12 Mayıs 1959.
• Yüce, N. (2011) “Hıdrellez Bayramı ile İlgili Bazı Notlar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. 44, S. 44: 249 – 256.
• Zwijger, N. D. (1996) “Kırım: Gelecek İçin Bir Program”, Çev. N. Kemal Bayar, Emel Dergisi, S. 215, Ankara.