Nahiv İlminde Sebr ve Taksîm Metodu

Yıl 2022, Sayı: 17, 5 - 23, 30.06.2022

Yunus İnanç

Öz

Dil bilginleri bazı nahiv meselelerinde önce aynı çerçeve altında birleşmesi muhtemel seçenekleri ve aynı konunun doğrudan hatırlattığı ihtimalleri zikretmişler, ardından amaca ulaştırmayan ihtimalleri eleyerek sonuca ulaşmışlardır. Kapsam dışına çıkardıkları seçenekleri eleme gerekçelerini kimi zaman detaylı olarak kimi zaman da ana hatlarıyla izah etmişlerdir. Dilciler sebr ve taksîm adını verdikleri bu yöntemi pek çok konuya uygulamışlardır. Ancak bazı hususlardaki kullanımları daha çok öne çıkmıştır. Bu yöntemi başta kelime türlerinin tespitinde kullanarak Arapçadaki kelimeleri isim, fiil ve harf başlığı altında toplamışlar ve kelime türü bakımından başka bir seçeneğin mümkün olmadığına hükmetmişlerdir. Yine kelimelerin cümle içindeki etkileşiminin temel unsurlarından sayılan âmilin tespitinde ve cümle içindeki etkileşimin sonucu olan i‘râb konularında da bu yönteme başvurmuşlardır. Bu çalışmada öncelikle sebr ve taksîm metodundan bahsedilecek, ardından metodun kullanım alanları örnekleriyle detaylandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Nahiv, Nahiv Usûlü, Âmil, Sebr ve Taksîm

Sebr and Taksîm Method in Naḥw Science

Öz

Linguists first mentioned the options that are likely to be united under the same framework in some syntax issues and the possibilities that the same subject directly reminds then they reached the conclusion by eliminating the possibilities that did not reach the goal. They explained the reasons for eliminating the options they excluded from the scope, sometimes in detail and sometimes in outline. Linguists have applied this method, which they call sebr and taksîm, to many subjects. However, their use in some matters has become more prominent. Using this method primarily in the determination of word types, they gathered the words in Arabic under the titles of nouns, verbs and letters and they concluded that no other option was possible in terms of word type. Again they applied this method in the determination of the âmil, which is considered as one of the basic elements of the interaction of words in the sentence, and in the matters of i'râb, which is the result of the interaction in the sentence. In this study, first of all, the sebr and taksîm method will be mentioned, then the usage areas of the method will be detailed with examples.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetorics, Naḥw, Usûl al-nahw, Âmil, Sebr and Taksîm

Kaynakça

• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Mekâsıdu’n-nahviyye fî şerhi şevâhidi şürûhi’l-Elfiye el-Meşhûr bi şerhi’ş-şevâhidi’l-kübrâ. nşr. Ali Muhammed Fâhir, Ahmed Muhammed Tevfîk es-Sûdânî, Abdulaziz Muhammed Fâhir. 4 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2010.
• Bağdâdî, Abdülkadir b. Ömer. Şerhu ebyâti Muğni’l-lebîb. nşr. Abdulaziz Rabâh-Ahmed Yusuf Dakkâk. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1414.
• Başoğlu, Tuncay. “Sebr ve Taksîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/255-256. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Berank, Muhammed Ahmed. en-Nahvu’l-menhecî. Kahire: Matbaatu Lecneti İhyâi’t-Turasi’l-’Arabî, ts.
• Endelûsî, Ebû Hayyân. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi Kitâbi’t-Teshîl. nşr. Hasan Hindâvî. 11 Cilt. Dımaşk-Riyad: Dâru’l-Kalem, 2013.
• Ezherî, Halid b. Abdullah. Şerhu’t-tasrîh ale’t-tavzîh. nşr. Muhammed Bâsıl ’Uyûnu’s-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye, 2000.
• Ezherî, Hâlid b. Abdullah el-. Mûsılu’-tullâb ilâ kavâidi’l-i’râb. nşr. Ebû Bilâl el-Hadramî. San’a: Dâru’l-Âsâr, 4. Basım, 1440.
• Fârisî, Ebû Ali el-Hasan b. Ahmed b. Abdülgaffâr. el-Îdâh el-Âdudî. nşr. Hasan Şâzelî Ferhûd. Riyâd, 1969.
• Fârisî, Ebû Ali el-Hasan b. Ahmed b. Abdülgaffâr. el-Mesâilu’l-Halebiyyât. nşr. Hasan Hindâvî. Dımaşk & Beyrut: Dâru’l-Kalem & Dâru’l-Menâre, 1987.
• Fârisî, Ebû Ali el-Hasan b. Ahmed b. Abdülgaffâr. et-Ta’lîkatu alâ kitâb-i Sîbeveyh. nşr. Avad b. Hamed el-Kavzî. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetu’l-İskenderiye, 1994.
• İbn Akil, Bahâeddin. Şerhu İbn ʿAkīl ʿalâ Elfiyyeti İbn Mâlik. nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd. thk. “Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd”. 4 Cilt. Kahire: Dâru’t-Türâs, 20. Basım, 1980.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. nşr. Muhammed Ali Neccâr. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-ilmiyye, 1952.
• İbn Ferhûn, Bedrüddîn Ebû Muhammed. el-’Udde fî i’râbi’l-’umde. nşr. Ebû Abdurrahman Adil b. Sa’d. 3 Cilt. Doha: Dâru’l-İmâm el-Buhârî, ts.
• İbn Habbâz, Ahmed b. Hüseyin. Tevcîhu’l-luma’ şerhu kitâbi’l-Luma’. nşr. Fâyiz Zekî Muhammed Diyâb. Kahire: Daru’s-Selâm, 2. Basım, 1428.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Hişâm el-Ensârî el-Mısrî. Şerhu Katru’n-nedâ ve bellu’s-sadâ. nşr. Muhammed Muyhiddîn Abdülhamid. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2004.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Şerhu’t-teshîl li İbn Mâlik. nşr. Abdurrahman Seyyid-. 4 Cilt. Kahire: Dâru Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1990.
• İbn Yaîş, Ebû’l-Bekâ Yaîş b. Ali. Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî. nşr. Emîl Bedi’ Yakub. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye, 1422.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. el-İğrâb fî cedeli’l-i’râb ve Lumau’l-edille fî usûli’n-nahv. nşr. Saîd el-Afgânî. Dımaşk: Matbaatu’l-Câmiati’s-Sûriye, 1957.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû’l-Berekât Abdurrahman. el-İnsâf fî mesâili’l-hılâf beyne’l-basriyyîn ve’l-kûfiyyîn. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-’Asriyye, 2003.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn Ebû’s-Seâdât el-Mübârek b. Muhammed b. Eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Bedî’ fî ılmi’l-Arabiyye. nşr. Fethî Ahmed Aliyyüddin. 2 Cilt. Mekke: Câmiatu Ummu’l-Kurâ, 1978.
• İbnü’l-Hâcib, Cemâlüddîn Ebî Amr Osman b. Ömer. Emâli İbn’ul-Hâcîb. nşr. Fahr Sâlih Süleyman Kadâre. 2 Cilt. Beyrut-Amman: Dâru’l-Ciyl-Dâru Ammâr, 1989.
• İbnü’l-Haşşâb, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ahmed b. Ahmed b. Ahmed. el-Mürtecel fî şerhi’l-Cümel. nşr. Ali Haydar. Dımaşk, 1972.
• İnanç, Yunus. Modern Dönemde Klasik Nahve Yöneltilen Eleştiriler. Ankara: Gece Akademi, 2018.
• Murâdî, el-Hasen b. Kâsım. el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-maânî. nşr. Fahreddin Kabâve, Muhammed Nedîm Fâdıl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye, 1992.
• Nâzıru’l-Ceyş, Muhammed b. Yusuf b. Ahmed. Temhîdu’l-kavâıd bi şerhi Teshîli’l-fevâid. nşr. Ali Ahmed Fahir ve diğerleri. 11 Cilt. Kahire: Daru’s-Selâm, 1428.
• Saîdî, Abdulmuteâl. en-Nahvu’l-cedîd. Kahire: Dâru’l-Fikr el-Arabî, 1947.
• Süyûtî, Celâlüddîn. el-İktirâh fî usûli’n-nahv. nşr. Abdulhakîm Atıyye. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 1427.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Hem’u’l-hevâmi’ fî şerhi cem’ı’l-cevâmi’. nşr. Ahmed Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’Ilmiyye, 1998.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrahim b. Mûsa. el-Mekâsıdü’ş-şâfiye fî şerhı’l-hulâsati’l-Kâfiye. nşr. Ayyâd b. Îd es-Sübeytî. 10 Cilt. Mekke: Câmiatu Ummu’l-Kurâ, 2007.
• Ukberî, Ebû’l-Bekâ Muhibbuddîn Abdullah b. Hüseyin. et-Tebyîn an mezâhibi’n-naĥviyyîne’l-Baśriyyîn ve’l-Kûfiyyîn. nşr. Abdurrahman b. Süleyman el-Useymîn. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî, 1986.
• Ukberî, Ebû’l-Bekâ Muhibbuddîn Abdullah b. Hüseyin. Mesâilu hilâfiyye fi’n-nahv. nşr. Mhammed Hayr el-Halvânî. Beyrut: Daru’ş-şarkıl-arabi, 1992.
• Verrâk, Ebû’l-Hasan Muhammed b. Abdullah. İlelu’n-nahv. nşr. Mahmud Câsim Muhammed Dervîş. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1999.