Yaşanılan Din Kuramı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2025, Sayı: 23, 59 - 81, 30.06.2025

Mehmet Davut Çoştu

https://doi.org/10.59536/buiifd.1686239

Öz

Bu makalede, sosyal bilimciler tarafından son yirmi yıldır tartışılan ve geliştirilen gündelik din (everyday religion) veya diğer ismiyle yaşanılan din (lived religion) teorisi ele alınmıştır. Yaşanılan din teorisi, dinin kurumsallaşmış uygulama biçimlerine odaklanmaktan ziyade, saha çalışması vasıtasıyla sıradan insanların gündelik hayatlarındaki dinî tecrübelerini keşfetmeyi amaçlamaktadır. Birçok farklı disiplinden etkilenmiş olan bu teori, geçmişte kabul edilmiş ön tanımlı uygulamalara bir eleştiri olarak ortaya çıkmıştır ve kendisi de son on beş yıldır pek çok eleştiriye maruz kalmıştır. Özellikle son birkaç yılda teori, Nancy Tatom Ammerman’ın tesiriyle yapısal çerçevesindeki nihai şeklini almıştır. Klasik bakış açılarıyla dini ele alma biçiminin sorgulanması, yeni yaklaşımların da önünü açmıştır. Metin odaklı çalışmalar, yerini uygulamalara, sıradan insanların dinî deneyimlerine, materyal dine, insan vücuduna, dinî hikâyelere ve gündelik yaşama bırakmıştır. Geniş bir yelpazesi olan gündelik din teorisi farklı disiplinleri de içine alarak gündelik hayatta var olan sıradan insanların yeni uygulamalarını farklı alanlarda inceleme fırsatı sunmuştur. Sıradan birey, uyguladığı bir ritüeli dinî olarak kabul ettiği müddetçe o uygulama, yaşanılan din araştırmacılarının odağı hâline gelmektedir. Dinî otoritenin onayına bakılmaksızın, bireyin gündelik yaşamındaki bu fiiliyatı dinî olarak uygulanıyorsa bu husus teorisyenlerce yaşanılan din kapsamında değerlendirilmektedir. Yaşanılan din, günlük hayatta mabet dışında dinin nasıl tecrübe edildiği sorusuna cevap aramaktadır. Nitekim din, sadece mabetlerdeki dinî uygulamalardan ibaret değildir. Yaşanılan din, merkezine gündelik yaşamı koyarak etrafında olup bitenleri resmî din bakış açısıyla sınırlandırmaksızın sosyal yaşamda var olan dinin yeniden incelenmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Elitlerin (din adamlarının) dinî tecrübeleri ve söylemleri pek çok araştırmaya konu edildiğinden, bu teoriyle araştırmalardaki ağırlık artık sıradan bireylerin dinî tecrübelerine kaydırılmıştır. Bununla birlikte, elitlerin dinî tecrübeleri, kutsal metin odaklı çalışmalar ve mabet içi araştırmalar dışlanmamaktadır. Bu makalede, yaşanılan din teorisinin yıllar içindeki gelişim ve değişim süreci kronolojik bir şekilde doküman analizi yöntemiyle ele alınarak söz konusu teoriye katkı sağlayan araştırmacıların karşılaştıkları çelişkiler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Gündelik Din, Yaşanılan Din, Sıradan İnsanlar.

An Assessment of the Lived Religion Theory

Öz

This article explores everyday religion theory, also known as lived religion. This theory has been discussed and criticized by social researchers for a long time. It has been influenced by many different disciplines aimed at exploring the religious experiences of ordinary people in their daily social lives through qualitative research methods and fieldwork, rather than looking at the institutionalized forms of religious practice, and has emerged as a rebellion against the accepted pre-defined practices. Text-oriented studies have been replaced by practices, religious experiences of ordinary people, material religion, religious stories, and everyday life. The theory was both formed as a critique of existing theories and was subjected to many criticisms. Especially in recent years, theorist Nancy Tatom Ammerman's re-intervention had a significant impact on the finalization of the structural framework regarding what it covers and what it does not cover. Text-oriented religious studies have given way to practices, the religious experiences of ordinary people, material religion, the human body, religious narratives and everyday life. The theory of everyday religion undermines accepted and stereotyped traditional religious theories. Everyday religion, which has a wide range, includes different disciplines and offers the opportunity to examine new practices of ordinary people in daily life and in new areas. In short, decision-making authority has passed from the institution to the individual. As long as an ordinary individual accepts a practice as religious, researchers of lived religion begin to investigate it in depth, placing that practice at the center of their study, without looking for the authority approval. The Researcher goes into numerous detailed investigations, such as the reasons for that practice, how it is implemented, its importance for the individual, what place it has in the individual's life, and the frequency of its implementation, etc. Lived religion also considers how religious practices occur in non-religious spaces, outside the temple. It is not about stereotyped rituals that are religious practices within official religious institutions. Rather than the experiences of elites, the experiences of ordinary individuals constitute everyday life itself. It argues that the religion practiced should be re-examined by placing everyday life at its center, without limiting itself to the perspective of official religious understanding. This article aims to discuss the development and change process of this theory over the years in a chronological manner through document analysis methods, as well as to show the contradictions faced by the researchers who contributed to this theory.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Everyday Religion, Lived Religion, Ordinary People.

Kaynakça

• Akman, Dömbekci Hilal - Erişen, Mehmet Akif. “Nitel Araştırmalarda Görüşme Tekniği”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/2 (2022), 141-160.
• Ammerman, Nancy Tatom - Williams, Roman R. “Speaking of Methods: Eliciting Religious Narratives through Interviews, Photos, and Oral Diaries”. In Annual Review of the Sociology of Religion 3 (2012), 117-134.
• Ammerman, Nancy Tatom. “Finding Religion in Everyday Life”. Sociology of Religion 75/2 (2014), 189-207.
• Ammerman, Nancy Tatom. “Introduction: Observing Religious Modern Lives”. Everyday Religion: Observing Modern Religious Lives, ed. Nancy Tatom Ammerman. 3-18. Oxford: Oxford University Press, 2007.
• Ammerman, Nancy Tatom. “Lived Religion as an Emerging Field: An Assessment of Its Contours and Frontiers”. Nordic Journal of Religion and Society 29/2 (2016), 83-99.
• Ammerman, Nancy Tatom. “Lived Religion”. Emerging Trends in the Social and Behvaioral Sciences, ed. Robert Scott – Stephen Kosslyn. 1-8. Stanford: John Wiley & Sons, 2015.
• Ammerman, Nancy Tatom. “Rethinking Religion: Toward a Practice Approach”. American Journal of Sociology 126/1 (2020), 6-51.
• Ammerman, Nancy Tatom. Studying Lived Religion: Contexs and Practices. New York: New York University Press, 2021.
• Arslan, Mustafa. “Popüler Dini Yönelimlerin İncelenmesinde Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri”. Değerler Eğitimi Dergisi 6/15 (2008), 9-34.
• Arslan, Mustafa. “Post Modern Dünyada Sekülarizm Dinin Sonundan Kutsalın Dönüşümüne”. Eskiyeni 13 (2009), 99-107.
• Arslan, Mustafa. “Türk Toplumunda Geleneksel Dinî Yaşam ve Halk İnançları: Taşrada Yaşayan İnsanlar Arasında Uygulamalı Bir Çalışma”. Değerler Eğitimi Dergisi 1/2 (2003), 23-46.
• Bailey, Edward. Implicit Religion in Contemporary Society. Weinheim, Germany: Kok Pharos; Deutscher Studien Verlag, 1997.
• Bayer, Burcu. “Kutsal ve Profan Diyalektiğinde Eliade’nin Din Anlayışı”. Çağdaş Sosyal Teoride Din, ed. Cevat Özyurt – Ejder Okumuş. 283-319. Ankara: Hece Yayınları, 2016.
• Bellah, Robert N. “Civil Religion in America”, Daedalus 134/4 (2005), 40-55.
• Coşkun, Ali - Okumuş, Ejder. “Thomas Luckmann’ın Din Teorisi”. Çağdaş Sosyal Teoride Din, ed. Cevat Özyurt – Ejder Okumuş. 415-462. Ankara: Hece Yayınları, 2016.
• Çoştu, Mehmet Davut. Everyday Religion among Turkish Speaking Migrants in the Northwest of England. Lancaster: Lancaster Universtiy, Religious Studies, Doktora Tezi, 2021.
• Çoştu, Yakup. Toplumsallaşma ve Dindarlık (Samsun Örneği). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2011.
• Davie, Grace. “Believing without Belonging: Is This the Future of Religion in Britain?”. Social Compass 37/4 (1990), 455-469.
• Dessing, Nathal. M. vd. “Introduction”. Everyday lived Islam in Europe. ed. Nathal M. Dessing vd. 1-5. London: Routledge, 2013.
• Fadil, Nadia - Fernando, Mayanthi. “Rediscovering the “everyday” Muslim: Notes on an Anthropological Divide”. HAU Journal of Ethnographic Theory 5/2 (2015), 59-88.
• Hall, David. Lived Religion in America : Towards a History of Practice. Princeton: U.P., 1997.
• Hunt, Stephen. Religion and Everyday Life (The New Sociology Series). London: Routledge, 2005.
• Jeldtoft, Nadia. “Lived Islam: Religious identity with 'non-organized' Muslim minorities”. Ethnic and Racial Studies 34/7 (2011), 1134-1151.
• Knibbe, Kim - Kupari, Helena. “Theorizing Lived Religion: Introduction”. Journal of Contemporary Religion 35/2 (2020), 157-176.
• Knott, Kim. “Inside, Outside and the Space in-between: Territories and Boundaries in the Study of Religion”. Temenos 44/1 (2008), 41-66.
• Kupari, Helena. “Lived Religion and the Religious Field”. Journal of Contemporary Religion 35/2 (2020), 213-230.
• Luckmann, Thomas. The İnvisible Religion; The Problem of Religion in Modern Society. New York: Macmillan, 1967.
• Marsden, Magnus. Living Islam: Muslim Religious Experience in Pakistan's North-West Frontier. Cambridge: Cambridge University Press, 2005.
• McGinty, Anna Mansson. “Lived İslam: Embodied İdentities and Everyday Practices among American Muslim Youth”. Annals of the American Association of Geographers 113/3 (2023), 756-770.
• McGuire, Meridith. Lived Religion: Faith and Practice in Everyday Life. Oxford: Oxford University Press, 2008.
• Eliade, Mircea. The Sacred and the Profane: The Nature of Religion. Orlando: Harcourt Brace, 1987.
• Nielsen, Marie Vejrup - Johansen, Kirstine Helboe. “Transforming Churches: the Lived Religion of Religious Organizations in a Contemporary Context”. Journal of Contemporary Religion 34/3 (2019), 509-527.
• Orsi, Robert A. “Is the Study of Lived Religion Irrelevant to the World We Live in?”. Journal for the Scientific Study of Religion 42/2 (2003), 169-174.
• Possamai, Adam M. “Popular and Lived Religions”. Current Sociology 63/6 (2015), 781-99.
• Primiano, Leonard Norman. “Vernacular Religion and the Search for Method in Religious Folklife”. Western Folklore 54/1 (1995), 37-56.
• Sak, Ramazan vd. “Bir Araştırma Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi 4/1 (2021), 227-256.
• Sands, Roberta vd. “Crossing Cultural Barriers in Research İnterviewing”. Qualitative Social Work: QSW: Research and Practice 6/3 (2007), 353-372.
• Schielke, Samuli - Debevec, Liza. Ordinary Lives and Grand Schemes: An Anthropology of Everyday Religion. New York, NY: Berghahn Book, 2012.
• Subaşı, Necdet. Gündelik Hayat ve Dinsellik. İstanbul: İz Yayıncılık, 2018.
• Tweed, Thomas. “After the Quotidian Turn: Interpretive Categories and Scholarly Trajectories in the Study of Religion since the 1960s”. The Journal of Religion 95/3 (2015), 361-385.
• Towler, Robert. Homo Religious: Sociological Problems in the Study of Religion. London: The Anchor Press, 1974.
• Watkins, Carl. “Folklore” and “Popular Religion” in Britain During the Middle Ages”. Folklore 115/2 (2004), 140-150.
• Whitehead, Amy. “A Method of “Things”: A Relational Theory of Objects as Persons in Lived Religious Practice”. Journal of Contemporary Religion 35/2 (2020), 231-250.
• Woodhead, Linda. “Tactical and Strategic Religion”. Everyday Lived Islam in Europe, ed. Dessing Nathal. M. vd. 9-22. London: Routledge, 2013.