19. ASRIN AİLE MESELELERİNE MİZAHİ BİR PENCEREDEN BAKMAK // LOOKING AT FAMILY MATTERS OF THE 19TH CENTURY FROM A HUMOUR WINDOW

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 300 - 316, 31.12.2021

Derya Kılıçkaya

https://doi.org/10.35452/caless.2021.15

Öz

Issues such as family ties, the role of mother and father in the family, establishing a family and being a family, the attitudes of spouses towards each other in marriage, and infidelity were also seen in the Ottoman Empire in the 1870s. The situation of the Istanbulites of that period, who had problems that could lead to divorce, reveals the social infrastructure. Some family issues in 19th-century Ottoman society were reflected in the humorous newspapers of the period. The humorous newspapers of the period covered some of the situations that were seen in the family structure and could not be understood and that were considered strange for that period. These publications, which express some problems in the family structure of the society with humorous articles and cartoons, have fulfilled their responsibilities in their way. It is understood that it was difficult to establish and be a family at that time, and to maintain family integrity was difficult in the face of impressive external factors. In particular, the striking relations between family members were discussed and criticized by the newspapers. It is seen that the problems experienced in issues such as sincere loyalty among family members, indifference towards money, the problems experienced by family members without money, and the education and manners of children were reflected in the humorous newspapers of this period. In this article, the issues related to the family, which were reflected in the newspapers named Hayâl, İbretnümâ-yı Âlem, Latife, Diyojen and Letâif-i Âsâr, which were published in the 1870s, will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Family, Ottoman, Newspaper, Humour

19. ASRIN AİLE MESELELERİNE MİZAHİ BİR PENCEREDEN BAKMAK // LOOKING AT FAMILY MATTERS OF THE 19TH CENTURY FROM A HUMOUR WINDOW

Öz

Aile bağları, ailede annelik babalık rolü, aile kurmak ve aile olmak, evlilikte eşlerin birbirlerine karşı tutumları, sadakatsizlik gibi konular, 1870’lerin Osmanlı Devleti’nde de söz konusu edilirdi. Boşanmaya sebep olabilecek nitelikte sorunlar yaşayan o dönemin İstanbullularının durumu, toplumsal alt yapıyı gözler önüne sermektedir. 19. asır Osmanlı toplumunda görülen kimi aile meseleleri ise dönemin mizah gazetelerine yansımıştır. Aile yapısında görülen ve bir türlü anlam verilemeyen, o dönem için tuhaf karşılanan kimi durumları, dönemin mizah gazeteleri ele almışlardır. Gülmece niteliği taşıyan yazı ve karikatürlerle toplumun aile yapısındaki kimi aksaklıkları dile getiren bu yayınlar, kendilerince sorumluluklarını yerine getirmişlerdir. Aile kurmanın ve aile olabilmenin o dönem için de zor olduğu, aile bütünlüğünü muhafaza edebilmenin ise etkileyici dış faktörler karşısında güç olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle, aile bireyleri arasındaki çarpıcı ilişkiler, gazeteler tarafından ele alınmış ve eleştirilmiştir. Aile fertleri arasındaki içten bağlılık, para konusunda gösterilen tutumsuzluk, parası olmayan aile bireylerinin yaşadığı sorunlar, çocukların eğitimi ve görgüsü gibi konularda yaşanan aksaklıkların bu dönem mizah gazetelerine yansıdığı görülmektedir. Bu yazıda 1870’li yıllarda yayımlanmış Hayâl, İbretnümâ-yı Âlem, Latife, Diyojen ve Letâif-i Âsâr isimli gazetlere yansıyan aile ile ilgili meseleler ele alınıp incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Aile, Osmanlı, Mizah, Gazete, Mesele

Kaynakça

• Diyojen, nr. 182, 8 Ocak 1873, (27 Kanunuevvel 1288), s. 3.
• Hayâl, nr. 2, 26 Ekim 1873, 14 Teşrini evvel 1289, s. 1.
• Hayâl, nr. 38, 12 Mart 1874, 28 Şubat 1289, s. 3-4.
• Hayâl, nr. 355, 31 Mayıs 1877, 19 Mayıs, 1293, s. 4.
• İbretnümâ-yı Âlem, nr. 15, 23 Eylül 1871, 8 Recep 1288, 11 Eylül 1287, s. 1.
• İbretnümâ-yı Âlem, nr. 16, 27 Eylül 1871, 12 Recep 1288, 15 Eylül 1287, s. 2-3.
• İbretnümâ-yı Âlem, nr. 21, 11 Ekim 1871, 26 Recep 1288, 29 Eylül 1287, s. 1.
• Latife, nr. 2, 27 Ağustos 1874, 15 Ağustos 1290, s. 4.
• Latife, nr. 2, 6 Nisan 1875, 25 Mart 1291, 29 Safer 1292, s. 1.
• Letâif-i Âsâr, nr. 26, 1 Temmuz 1871, 12 Rebiülahir 1288, 19 Haziran 1287, s. 2.
• Letâif-i Âsâr, nr. 39, 8 Ağustos 1871, 21 Cemaziyelevvel 1288, 27 Temmuz 1287, s. 3-4.
• Letâif-i Âsâr, nr. 76, 9 Şubat 1872, 29 Zilkade 1288, 28 Kanunusani 1287, s. 2-3.
• Alay, O. (2019). Mizah kavramı ve mizahın tarihsel süreci. Türk Dili, CXVI (808), 22-30.
• Kılıçkaya, D. (2015 A). İlk dönem mizah gazetelerinde İstanbul hayatı [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Kılıçkaya, D. (2015 B). Hayrullah efendi ve “şık beyler” (sivilizeler\centilmenler) DEDE KORKUT Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 4(8), 35-50.
• Kılıçkaya, D. (2015 C). Mizah gazetelerindeki bilgiler ışığında “zamane şıkları” ve “işte alafranga” Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2),45-66.
• Kutlu, M. (2018). Sevincini bulmak. (3.Baskı). Dergâh Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (2018). Osmanlı’nın sosyo-kültürel ve iktisâdî yapısı. Türk Tarih Kurumu.
• Parla, J. (1993). Babalar ve oğullar tanzimat romanının epistemolojik temelleri. İletişim Yay.
• Tanpınar, A. H. (2017). Mahur beste. (17.Baskı). Dergâh Yayınları.
• Tarhan, N. (2011). Defne J. Foster açık evilik kurbanı mı? Haber 7, 07.02.2011, http://www.haber7.com/yazarlar/prof-dr-nevzat-tarhan/704341-defne-j-foster-acik-evlilik-kurbani-mi (Erişim Tarihi: 29.12.2021)
• Yardımcı, İ. (2010). Mizah kavramı ve sanattaki yeri. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/2,1-41. https://dergipark.org.tr/tr/pub/usaksosbil/issue/21650/232754
• Yılmaz, G. A. (2020). Türkçe mesnevilerde mizah [Yayımlanmamış doktora tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 29.12.2021)