Herakleia Pontike’de (Karadeniz Ereğli) Tespit Edilen Erken ve Orta Bizans Dönemi Levha Örnekleri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 1, 124 - 145, 02.08.2020

Ali Kıpramaz

Öz

Herakleia Pontike Antik Kenti, bugün Zonguldak ili, Karadeniz Ereğli ilçe sınırlarında yer alan bir liman yerleşimidir. Konumuzu oluşturan levhalar ise Karadeniz Ereğli Müzesi ve Cehennemağzı Mağaralı olarak bilinen mevkide, Mağara Kilisesi’nde yer almaktadır. Levhaların kullanım alanlarını ve işlevlerini tam olarak anlayabilmek için ilk bulunduğu yerleri bilmek gerekmektedir. Yapılan araştırmalar sonucu levhaların daha çok dini yapılarda kullanıldığı düşünülmektedir. Genellikle kiliselerde templon, ambon, solea, atlar, kiborium, kathedra gibi kuruluşların yanı sıra, nef ayrımları, giriş bölümleri, balkon, ya da galerilerde sütun ve paye aralarına konumlandırılmaktadır. Kullanıldıkları alanlara göre tek veya iki yüzü işlenen levhalarda genel olarak bitkisel, geometrik ve figürlü süslemeler yer alır. Dini yapıların yanında Bizans mimarisinde sivil yapılarda kullanılan örneklere de rastlanılmaktadır. Tespit ettiğimiz levhalar mermer ve kireç taşı malzemeden üretilmişlerdir. Parçalarda, Bithynia ve Paphlagonia Bölge örnekleri ile benzer olarak kabartma, kazıma ve oyma teknikleri görülmektedir. Bu çalışmada Herakleia Pontike levha örnekleri, paralelleri ile ele alınıp değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz Ereğli, Karadeniz, Bizans Sanatı, Mimari Plastrik, Levha

Kaynakça

• Acara, Meryem. (1998). “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. Cilt:15/Sayı:1. 183–201.
• AKKAYA Tayfun, (1994) Herakleia Pontike (Karadeniz Ereğlisi)’nin Tarihi Gelişimi ve Eski Eserleri, Troya Yayıncılık, İstanbul. Alpaslan, S. (1998). “Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’ndeki Trapez Kesitli Levhalar, Levha Üstü ve Levha Kaideleri”, Adalya, II, 235-247.
• Alpaslan, Sema. (2001a). ―”Architectural Sculpture in Constantinople and the Influence of the Capital in Anatolia‖”, Byzantine Constantinople: Monuments, Topography and Everyday Life (Edit.: Nevra Necipoğlu), Leiden. 187-201.
• Alpaslan, Sema. (2001b). ―”Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ndeki Bizans Dönemi Taş Eserleri”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi Yıllığı 2000. Ankara. 265-299.
• ATASOY Sümer-YILDIRIM Şahin, (Ed.) (2015), Zonguldak’ta Bir Antik Kent: Tios; 2006-2012 Arkeolojik Çalışmaları ve Genel Değerlendirme, Ankara.
• AYDIN Ayşe, (2016), “Tarsus Müzesi’ndeki Erken Hristiyanlık-Bizans Dönemi Mimari Elemanları”, Tarsus Müzesi Taş Eserleri, KAAM Yayınları, Mersin.
• Aydın, A. (2013). “Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönem Mimari Elemanlarının/Süslemelerinin Kataloğu ve Değerlendirilmesi”. S. Durugönül (Ed.), Silifke Müzesi Taş Eserler Kataloğu Heykeltraşlık ve Mimari Plastik Eserler içinde (185-299). İstanbul: Bilnet Matbaacılık.
• Aytekin, (2019). Bursa Arkeoloji Müzesi Bizans Dönemi Mimari ve Liturjik İşlevli Yapısal Elemanları, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. 83-84.
• Barsanti, C. (2004). “İznik/Nikaia Arkeoloji Müzesi Kataloğunun Peşinde”. I Akbaygil, H. İnalcık ve O. Aslanapa (Editörler), Tarih Boyunca İznik içinde (s.267-300). İstanbul: Ofset Yapımevi.
• Barsanti, C. (2004). İznik/Nikaia Arkeoloji Müzesi Kataloğunun Peşinde. I Akbaygil, H. İnalcık ve O. Aslanapa (Editörler), Tarih Boyunca İznik içinde (s.267-300). İstanbul: Ofset Yapımevi.
• BELKE Klaus, (1996), “Paphlagonien und Honorias”, Tabula Imperii Byzantini Band 9. Vienna: Verlag der Österreichishen Akademie der Wissenschaften.
• Bingham, Joseph. (1840). Origines Ecclesiasticæ; or, The Antiquities The Christian Church, and Other Works, Vol. III. London: Printed For William Straker.
• Buchwald, Hans. (2015). ―”Churches EA and E at Sardis”, Archaeological Exploration of Sardis, Report 6, (Edit.: Katherine Kiefer Andrew Ramage). England: Distributed by Harvard University Press Vitto, Fanny. (2017). ―”The Origin of the Iconostasis in Early Christian Churches in The Holy Burckhardt, Augustus. (1893). Hieroclis Synecdemus. Lipsiae.
• Castagnino-Berlinghieri, Elena Flavia ve Paribeni, Andrea. (2011). ―Byzantine Merchant Ships and Marble Trade: New Data From The Central Mediterranean‖, Skyllis-Byzantine Merchant Ships, 11/1. 64-75.
• Chotzakoglou, Charalampos G. (2013). ―Harbors and Sea-Routes of the Black Sea According to Greek Hagiographical Texts, European Centre for Byzantine and Post-Byzantine
• Cumalıoğlu, A. (2011). Hadrianoupolis ve Çevresi Geç Antik-Erken Bizans Mimari Plastik Örnekleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 284.
• Darrouzès, Jean. (1992). ―Notes de Littérature et de Géographie Ecclésiastiques, Revue Des Études Byzantines, Tome 50. 87-112.
• Epstein, A.W. (1981). ―”The Middle Byzantine Sanctuary Barrier: Templon or Iconostasis”, Journal Journal of the British Archaeological Association, Volume 134, Issue 1. 1-28, Plate I-VI.
• Eyice, Semavi. (1982). ―”Türkiye’de Bizans Sanatı”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi, C. 3, Ġstanbul: Görsel Yayınlar. 568-618.
• Fallmerayer, Jacob Philip. (2011). Trabzon İmparatorluğunun Tarihi (Çeviren: Ahmet Cevat Eren). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• FIRATLI Nezih, (1990) La Sculpture Byzantine Figurée au Musée Archéologique d’Istanbul, Paris, Fig. 361a-362.
• Fıratlı, N. (1990). La Sculpture Byzantine Figurée au Musee Archéologique D’İstanbul. Catalogue Revu Et Presente Par C. Metzger, A. Pralong and J. P. Sodini (Editörler), Paris: Librairie d'Amérique et d'Orient.
• Fıratlı, N. (1990). La Sculpture Byzantine Figurée au Musée Archéologique d’Istanbul, Paris: Librarie d'Amérique et d'Orient Adrien Maisonneuve.
• Fıratlı, Nezih. (1990) La Sculpture Byzantine Figurée au Musée Archéologique d‘Istanbul. Paris: Librairie d’Amérique et d’Orient Adrien Maisonneuve, Jean Maisonneuve Successeur, s. 242.
• Haldon, John. (2007). Bizans Tarih Atlası (Çeviri: Ali Özdamar). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• HOEPFNER Wolfram, (1966), Herakleia Pontike-Ereğli, Eine baugeschichtliche Untersuchung (Denkschr. Ak. Wien, Phil.-hist. KI. 89): Forschunggen an der Nordküste Kleinasiens (Erganzungsbande zu den Titulu Asie Minoris), C. 2, böl. 1, yay. F.K. Dörner, Wien
• Hoepfner, Wolfram. (1966). ―Herakleia Pontike-Ereğli Eine Baugeschichtliche Untersuchung‖, Forschungen an der Nordküste Kleinasiens Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae Minoris, Band II, Teil I. Wien: Graz. Hermann Böhlaus Nachf.
• J., Alpaslan M.D., ve Boyraz R. (Ed.). III. Uluslararası Likya Sempozyumu Bildirileri 1 içinde, (ss. 789-799). Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetlerini Araştırma Enstitüsü.
• JOHN Haldon, (2007), Bizans Tarih Atlası, (Çev. Ali Özdamar), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Jones, Arnold Hugh Martin. (1971). The Cities of the Eastern Rowan Provinces. Second Edition. Oxford: Clarendon Press.
• Kaçar, Turhan. (2008). ―Early Christianity in the Black Sea: An Examination of the Literary Evidence‖, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü-Colloquium Anatolicum Anadolu Sohbetleri, VII. (Edit.: Meltem Doğan-Alparslan, Metin Alparslan, Hasan Peker ve Y.Gürkan Ergin), İstanbul. 197-215.
• Karauğuz, G. ve Akış, A. ve Kunt, H. İ. (2010). Zonguldak Bölgesi Arkeoloji Eskiçağ Tarihi ve Coğrafya Araştırmaları- Arkeolojik Yerleşmeler. 327. (Kalıntılar, Buluntular İle Kdz. Ereğli ve Amasra Arkeoloji Müzesi’nde Bazı Eserler-. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Karauğuz, Güngör ve Akış, Ayhan ve Kunt, Halil Ġbrahim. (2010). Zonguldak Bölgesi Arkeoloji Eskiçağ Tarihi ve Coğrafya Araştırmaları-Arkeolojik Yerleşmeler, Kalıntılar, Buluntular İle Kdz. Ereğli ve Amasra Arkeoloji Müzesi‘nden Bazı Eserler-, Konya: Çizgi Kitabevi. 765.
• Karauğuz, Güngör ve Özcan, Ali. (2010). Eskiçağda Zonguldak Bölgesi ve Çevresi-En Eski Devirlerden İ.S. 395‘e Kadar-, Konya: Çizgi Kitabevi.
• Karauğuz, Güngör. (2016). ―Northwest Anatolia From the Perspective of Travellers: Social, Cultural Life and Archaeological Remains, SOMA 2014 Proceedings of the 18th Symposium on Mediterranean Archaeology Wroctaw-Poland, 24-26 April 2014 (Edit.: Blazej Stanislawski ve Hakan Öniz). Oxford: Archaeopress Publishing Ltd. 57-64.
• Kıpramaz, Ali Herakleia Pontike (Kdz. Ereğli) Bizans Dönemi Taş Eserleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin, Mersin Üniversitesi.
• Kıpramaz, Ali ve Yıldırım, Şahin. (2018). ―Herakleia Pontika (Kdz. Ereğli) Geç Roma-Erken Bizans Dönemi Sütun Başlıkları‖, Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat AraĢtırmaları E Dergisi, Cilt: 5, Sayı:1. Bartın: Bartın Üniversitesi. 177-193.
• Koch, G. (2007). Erken Hıristiyan Sanatı (Çev. Ayşe Aydın). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Laflı, Ergün ve Christof, Eva. (2012). ―Hadrianopolis I, Inschriften aus Paphlagonia, BAR International Series 2366. England: Publishers of British Archaeological Reports. 1-142.
• Land”, Actual Problems of Theory and History of Art: Collection of Articles. Vol. 7. (Edit.: S. V. Mal’tseva, E. Iu. Staniukovich-Denisova, A. V. Zakharova) St. Petersburg: St. Petersburg University Press. 222-231.
• Lee, A. D. (2008). The Eastern Empire: Theodosius to Anastasius. The Cambridge Ancient History Volume XIV (Late Antiquity: Empire and Successors, (A.D. 425- 600). Cambridge University Press. 33-62.
• Madrigal, Marc. (2014). Birinci Yüzyıl Anadolu Kiliseleri. Kutsal Kitap ve Arkeoloji.
• Marek, Christian. (2003). Pontos et Bithynia: Die römischen Provinzen im Norden Kleinasiens. Mainz: Verlag Philip von Zbern.
• MEMNON, (2007), Memnon Herakleia Pontike Tarihi (Peri Herakleias – De Rebus Heracleae), (Çev. Murat Araslan), Odin Yayıncılık, İstanbul. Mendel, Gustave. (1914). Catalogue Des Sculptures Grecques, Romaines Et Byzantines, Tome III. Constantinople: En Vente Au Musee Imperial.
• Orlandos, Anastasios K. (1952). Hē Xylostegos Palaioxhristianikē Basilikē tēs Mesogeiakēs Lekanēs. Athens: Hē en Athēnais Archaiologikē Hetaireia.
• Ostrogorsky, Georg. (1991). Bizans Devleti Tarihi (Çeviren: Fikret Işıltan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ötüken, S. Yıldız. (1996). ―Forchungen im Nortwestlichen Kleinasien Antike und Byzantinische Denkmaler in Der Provinz Bursa‖, Istanbuler Mitteilungen, Beiheft 41, İstanbul: Deutsches Archaologisches Institut. 1-300,Tafel 1-48.
• Ötüken, Y. (1996). Forschungen im Nordwestlichen Kleinasien, Antike und Byzantinische Denkmäler in der Provinz Bursa. Tübingen: İstanbul Mitteilungen, Bei 41.
• Ötüken, Y. (1996). Forschungen im Nordwestlichen Kleinasien, Antike und Byzantinische Denkmäler in der Provinz Bursa. Tübingen: İstanbul Mitteilungen, Bei 41.
• Öztürk, Bülent. (2012a). ―Seyahatnamelerde ve Modern Literatürde Tios / Tieion ve Territoryumu, Mediterranean Journal of Humanities, mjh. akdeniz. edu. tr II / 1. 161 – 176
• PARMAN, Ebru, (2002) Ortaça’da Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir,
• Parthey, Gustavi. (1866). Hieroclis Synecdemus et Notitiae Graecae Episcopatuum. Berolini.
• Peschlow, U. (2006). Dividing Interior Space in Early Byzantine Churches: The Barriers Between The Nave and Aisles. Gerstel S.E.J. (Ed.). Thresholds of the Sacred. Architectural, Art Historical, Liturgical and Theological Perspectives on Religious Screen, East and West içinde (ss. 53-72). Washington, D.C: Harvard University Press.
• Peschlow, U. (2006). Dividing Interior Space in Early Byzantine Churches: The Barriers Between The Nave and Aisles. Gerstel S.E.J.
• Plinius. (2001). Epistulae, 10. “Genç Plinius‘un Anadolu Mektupları”, (Latinceden Çeviren: Çiğdem Dürüşken ve Erendiz Özbayoğlu). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• RAMSAY Wilhem. Mitchell. (1960), Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (Çev. Mihri Pektaş) Millî Eğitim Bakanlığı Yayını, Ankara. Ramsay, William. M. (1904). The Letters to the Seven Churches of Asia. Grand Rapids, Ml: Christian Classics Ethereal Library.
• Ramsay, William. M. (1960). Anadolu‘nun Tarihi Coğrafyası (Çeviren Mihri Pektaş). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Sanat Yayınları. S.252.
• Saradi, Helen. (1997). ―”The Use of Ancient Spolia in Byzantine Monuments: The Archaeological and Literary Evidence”, International Journal of the Classical Tradition, Vol. 3, No. 4, Spring. 395-423.
• Sertel, S. (2017). Olympos piskoposluk Kilisesi ve Vaftizhanesi Liturjik Taş Eserleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi/Sosyal Bilimleri Enstitüsü. Denizli
• Sheppard, C. D. (1969). Byzantine Carved Marble Slabs, The Art Bulletin, 1/51, 65-71.