TÜRK DÜNYASI ATASÖZLERİNDE SÖZÜN NİTELİĞİ İLE İLGİLİ ATASÖZLERİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 90 - 114, 27.12.2021

Neslihan Huri Yiğit

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1031236

Cited By: 2

Öz

“Bir düşünceyi eksiksiz olarak anlatan kelime dizisi, lakırtı, kelam, laf, kavil; bir konuyu yazılı veya sözlü olarak açıklamaya yarayan kelime dizisi.” şeklinde tanımlanan “söz” kavramı insanlar arasındaki iletişim ve etkileşimin temel aracıdır. Toplumda karşılaşılan birçok olumsuzluğun temelinde etkili iletişim becerilerinin yoksunluğu dikkat çeker. Bu durum söz söylemenin önemini gösteren en açık olgudur.
Atasözleri ise milletlerin yüzyıllar boyunca edindikleri tecrübeleri, gözlemleri, âdet ve göreneklerini gelecek nesillere aktarmalarına imkân sağlayan özlü sözlerdir. Hayatın her alanında karşılaşılabilecek olaylar ve olgularla ilgili söylenmiş en az bir atasözü vardır. Bu durum tarihin tekerrür ettiğini ve geçmiş tecrübelerin, şimdiki olumsuzlukları bertaraf etmek için dikkatle irdelenmesi gerektiğini gösterir. Ortak milli mirası taşıyan Türk boylarının da benzer duyuş ve düşünüş şekilleriyle birbirlerine destek oldukları açıktır.
Bu çalışmamızda Türk boylarının atasözleri kitaplardan, ansiklopedilerden ve makalelerden taranarak “söz” üzerine söylenmiş olanları tespit edilmiştir. Araştırma esnasında, konuyla ilgili çok sayıda atasözü toplanmış, ancak çalışmanın hacmi göz önünde bulundurularak sadece “söz” kelimesini içeren atasözleri incelemeye dâhil edilmiştir. Dil ve laf kelimeleriyle oluşturulmuş anlamca aynı olan atasözleri inceleme dışındadır.
Çalışma “Tatlı söz, doğru söz üstüne söylenmiş atasözleri; Acı söz, yalan söz, kötü söz üstüne söylenmiş atasözleri; Sözle ilgili nasihatleri içeren atasözleri” ve “Sözün kişilere göre tanımlanmasını sağlayan atasözleri” başlıkları ile hazırlanmıştır. Konuyla ilgili en geniş atasözlerinin “nasihat” içerikli oluşturulduğu tespit edilmiştir. Ayrıca atasözlerinin oluşturulmasında “karşılaştırma” ve “benzetme” yöntemlerine sıkça başvurulduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, Söz, Türk Boyları, Değerler Eğitimi, Kültür Aktarımı.

PROVERBS ABOUT THE CHARACTERISTICS OF THE WORD IN THE PROVERBS OF THE TURKISH WORLD

Öz

“Word” is defined as “word string that fully describes a thought; clack, talk, remark, conversation; a string of words used to describe a subject in writing or orally”. The word is the basic tool of communication and interaction between people. There is the lack of effective communication skills based on many negativities encountered in society. This is the most obvious fact that shows the importance of speaking.
Proverbs are maxims that nations have acquired over the centuries and enable to transfer nations’ experiences, observations, customs and traditions to future generations. There is at least one proverb about the events and phenomena that may encountered in all areas of life.
This shows that history repeats itself and experiences should carefully examine for eliminating current negativities. It is clear that Turkish tribes support each other with a common national heritage also with similar perceptions and ways of thinking.
In this study, proverbs of Turkish tribes were combed from books, encyclopedias and articles. Then, the proverbs said on the "word" was determined.
During the research, many proverbs related to the subject were collected. However, considering the volume of the study, only the proverbs containing the "word" were included in the study. These proverbs, which are formed with “tongue” and “talk” were excluded from the examination, even if they had the same meaning.
Study has been prepared with the titles of “Proverbs about endearment, veridical word; Proverbs about sarcasm, lie words, bad words; Proverbs containing advice about the word" and "Proverbs that allow the definition of the word according to the people". It has been determined that proverbs are composed on the subject of "advice". In addition, it has been seen that "comparison" and "simile" methods are frequently used in the creation of proverbs.

Anahtar Kelimeler

Proverb, Word, Turkish Tribes, Values Education, Cultural Transfer.

Kaynakça

• Adiloğlu, Adilhan. “Karaçay-Malkar Türklerinin Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 159-167. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Akça, Hakan. “Kumuk Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 146-159. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Aksoy, Ömer Asım (2017). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. C.1. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Aliyeva, Minara (2011). “Ahıska Türklerinin Ağzında Atasözleri”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 12: 585-590.
• Arıkoğlu, Ekrem. “Tuva Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 257-262. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Arıkoğlu, Ekrem. “Hakas Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 262-266. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Aydoğmuş, Erdal (2018). “Karaçay Malkar ve Türkiye Türkçesi Atasözlerinin Karşılaştırılması”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 8/3: 513-524.
• Bal İncebacak, Belgin ve Yılar, Murat Bayram (2017). “Türkiye Azerbaycan Ortak Atasözleri Üzerine Bir İnceleme”. Geçmişten Günümüze Göç. C.3: 1457-1477.
• Başdaş, Cahit. “Türkmen Halk Nakılları (Atasözleri)”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi. 4(1997): 107-117.
• Ceylan, Emine (1996). Çuvaş Atasözleri ve Deyimleri. Ankara: Simurg Yayınları.
• Çağatay, Saadet (1961). “Nogay Atasözlerinden Birkaç Örnek”. Ankara: Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 47-51.
• Çalışkan, Şerife Seher Erol (2018). Türkmen Efsaneleri (Türkmenistan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi ile). Ankara: Gece Akademi.
• Çelik Şavk, Ülkü (2002). Kırgız Atasözleri(2). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Dilek, İbrahim (1996). “Altay Türklerinin Ata Sözleri”. Erişim Tarihi: 5 Temmuz 2020. http://tdk.gov.tr/wp-content/uploads/2014/09/1996_01_09_Dilek.pdf
• Dilek, İbrahim. “Altay Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 248-257. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Doğan, Levent. “Uygur Atasözlerinde Yüceltilen Değerler”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 11/1(2009): 87-104.
• Engüllü, Suat. “Kosova Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 122-123. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Fedai, Harid. “Kıbrıs Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 123-130. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Geldiyev, Gurbandurdı ve Karayunusoğlu, Yaşar (2017). Karşılaştırmalı Türkmen Atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güngör, Ahmet ve Güngör Cailova Asel (1998). Kırgız Atasözleri. Ankara: Engin Yayınevi. Gürsu, Uğur (2017). Kazak Atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hasan, Hamdi (1997). Makedonya ve Kosova Türklerince Kullanılan Atasözleri ve Deyimler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Horata, Osman. “Romanya (Dobruca Tatarları) Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 119-122. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kaçalin, Mustafa (Yay. Haz.) (2016). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kasımov, Begali vd. “Özbek Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 195-199. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kaya, Doğan (2014). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kirişçioğlu, Fatih. “Saxa(Yakut) Atasözlerinin Türkiye Atasözleriyle Karşılaştırılması”. Erişim Tarihi: 05/07/2020. http://turkoloji.cu.edu.tr/CAGDAS%20TURK%20LEHCELERI/ fatih_kiriscioglu_saha_atasozleri_turkiye_atasozleri.pdf
• Malinowski, Bronislaw (2016). Bilimsel Bir Kültür Teorisi. Çev. Deniz Uludağ. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Näzerşina, Fänüzä. “Başkurt Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 214-224. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Özdemir, Nebi (2005). Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özkan, Nevzat. “Gagauz Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 130-141. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Sanders, Barry (2019). Öküzün A’sı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Süleymanoğlu, Hayriye. “Bulgaristan Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 111-119. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Türk Dil Kurumu Güncel Sözlüğü. Erişim Tarihi: 25/10/2021. https://sozluk.gov.tr
• Urmançiyev, Fatih. “Kazan Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 212-214. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Ülker, Hasan. “Nogay Atasözlerinden”. Erişim Tarihi: 25 Kasım 2019. http://turuz.com/storage/atalarsozu/294-1-Noqay_Atasozlerinden-Hasan_Ulker-69s.pdf
• Vasilyev, Yuyiy vd. (1996). Saha (Yakut) Halk Edebiyatı Örnekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Veliyev, Kamil ve Akpınar, Yavuz. “Azerbaycan Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 142-145. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Yıldız, Naciye (2007). “Yunanistan Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 119. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Yiğit, Neslihan Huri. “Türk Dünyası Atasözlerinde Milli Duygular, Vatan, Yurt, Birlik ve Beraberlik Kavramları”. Hoca Ahmet Yesevi 2. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi, Erzurum, 6 - 08 Aralık 2019). Ed. Ümran Türkyılmaz - Vefa Kurban. 863-869.
• Yiğit Neslihan Huri. “Türk Dünyası Atasözlerinde "Söz" Üstüne Söylenmiş Atasözleri”. Doğan Kaya Armağanı. Haz. Serhat Sabri Yılmaz vd. 1485-1498. Sivas: Vilayet Kitabevi, 2021.
• Yoldaşev, İbrahim ve Gümüş, Muhittin (1995). Türkçe Açıklamalı Özbek Atasözleri. Ankara: Engin Yayınevi.
• Yüksel, Zühal. “Kırım Türkleri Atasözleri”. Türk Dünyası Edebiyat Metinleri Antolojisi. 8: 145-146. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2007.