ERMENİ KOMİTE VE PROPAGANDA FAALİYETLERİNİN HATIRATLARDA YERİ

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 2, 49 - 65, 26.12.2016

Seçil Özdemir

Öz

Savaşlar devletlerarası mücadelenin en masum yönüdür. Somuttur, nettir. Tarafları bellidir. Tarihin ilk çağlarından itibaren devletlerarası mücadele değerlendirildiğinde sadece savaşlar ile yürütülmediği görülür. Özellikle modern dönem tarihi savaşların hâkimiyet kurmakta rolünün ne kadar az olduğunu, sadece silah ile toplumsal hâkimiyetin sağlanmasının imkânsızlığını kanıtlayan örneklerle doludur. Dolayısı ile ülkeler mücadele halinde iken çatışmanın somut olarak sürdüğü cephelerin gerisine ulaşamıyorlarsa mücadelede rakipleri karşısında bir adım geri kalır; cephenin gerisine ulaşmak günün koşullarında birçok farklı yöntem ve strateji ile mümkündür. Bu açıdan geçmişte olduğu gibi bu gün de geçerliliğini koruyan önemli bir yöntem kuşkusuz propaganda faaliyetleridir. Propaganda faaliyetleri günün koşullarında sivil toplum örgütleri, medya, sosyal medya… vb. türlü teknolojik imkânın değerlendirilmesi ile yapılmaktadır. Bu imkânların yeterince gelişmediği dönemlerde ise çete ve komita faaliyetleri gibi sivil toplum örgütlerinin geçmiş dönem ifadesi olan çeşitli cemiyetler bu faaliyetler için görünür yüzlerinin gerisinde yürüttükleri faaliyetlerle bu mücadele için çalışmışlardır. Bu çalışmada özellikle Birinci Dünya Savaşı sürecinde Ermeni çete ve propaganda faaliyetlerinin bahsedildiği eserlerden örnekler sunulmaktadır. Çalışma için temel kaynak olarak hatırat niteliğinde eserler değerlendirilip, propaganda faaliyetlerinin kurgunun ötesinde beslendikleri gerçeklikler, dönemin tanıklarının anıları ile oluşturulan hatırat niteliğindeki eser değerlendirmeleri ile ortaya konulmuştur

Anahtar Kelimeler

Ermeni, Propaganda, Çete, Rusya, İngiltere

THE PLACE OF ARMENIAN COMMITTEE AND PROPAGANDA ACTIVITIES IN MEMORIES

Öz

Wars are the most innocent aspects for intergovernmental struggles. It is concrete. It is clear. Sides are clear. Since the first ages of history when the intergovernmental struggles considered it can be shown that wars are not the only way to pursue this. Especially modern era historical process shows wars have minority effect on dominance and have a lot of examples on proving the impossibility of ensuring social dominance only with weapon. Thus if the states are in struggle and they cannot reach the background of the facade they move one step back in the struggle. Nowadays there are lots of different ways and strategies to reach the background of facade. Propaganda activities are the one of the most important way that protects effectiveness today and in the past. Today propaganda activities are done by using every kind of different technological facilities, nongovernmental organizations, media, social media etc. In the past when the technological facilities were not common, gang and committee activities and communities that are the past term equivalents of nongovernmental organizations were worked in the background. In this study there are some examples of studies that mentions about Armenian gang and propaganda activities especially during First World War. The main sources in this study are the memories. Memories were evaluated carefully and the realities that fed the propaganda facilities were presented by using those memories

Anahtar Kelimeler

Armenian, Propaganda, Gang, Russia, England

Kaynakça

• Ataşe Arşivleri
• TBMM Zabıt Cerideleri
• TBMM Gizli Celse Zabıtları
• Hâkimiyeti Milliye Gazetesi Nutuk tdkterim.gov.tr
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara,1995
• Gencer, a.g.e. s.62‐63
• TALAT Paşa, Ermeni Vahşeti ve Ermeni Komitelerinin Amal ve Harekat‐ı İhtilaliyesi (İlan‐ı
• Meşrutiyetten Evvel ve Sonra 1916), Örgün Yayınevi, İstanbul, 2005 , s.11
• AKDEMİR Aziz Hüdai, Türk Düşmanı Casus Lawrence ve Benzerleri, Muallim Fuat Gücüyener Yayınevi, İstanbul, Mart1950
• AKDEMİR Aziz Hüdai, Dünyada ve Bizde Casusluk, Muallim Fuat Gücüyener Yayınevi, İstanbul, 1949
• ARVAS İbrahim, Tarihi Hakikatler, Biyografi Net Yayınları, İstanbul 2005
• CEMAL Paşa , Hatıralar, Yayına Hazırlayan: Alpay Kabacalı, İşbankası Kültür Sanat Yay, İstanbul
• COŞKUN Zebercet, Tarihe Düşülen Dipnot Haçin ve Çallıyan Efendi, Günizi Yayınarı, İstanbul, Eylül 2005
• ERDOĞAN Fahrettin, Türk Ellerinde Hatıralarım, Yeni Matbaa,1954
• GENCER Fatih, Ermeni Soykırım Tarihinin Oluşum Sürecinde Amerikan Yakın Doğu Komitesi, Alternatif Düşünce Yayınevi, İstanbul, 2006
• GİRİCİ Abdülgani, 1920 Adana Ermeni Olayları , Hazırlayan: Yusuf Turan Günaydın
• İLTER, Erdal, Ermeni Propagandasının Kaynakları, Kamu Hizmetleri Araştırma Vakfı Yay, Nisan 1994
• KANDEMİR Feridun, İstiklal Savaşında Bozguncular ve Casuslar, Ercan Matbaası, İstanbul, 1964
• …….. Ermeni Komitelerinin Amaçları ve İhtilal Hareketleri , Genel Kurmay Basımevi, Ankara, 2003
• KANDEMİR Feridun, Cemal Paşa’nın Son Günleri, Yağmur Yayınevi, İstanbul
• KARABEKİR Kazım, İstihbarat, Günümüz Türkçesine Aktaran , Emrullah Tekin, Milenyum Yayınları
• MEHMETEFENDİOĞLU , Ahmet, İttihat Terakkinin Kurucu Üyelerinden Dr. Reşat Bey’in Hatıraları, Arba Yay, İstanbul 1993
• DAMADYAN ,Mihran, Bir Ermeni Komitecinin İtirafları, Yayına Haz: Haluk Selvi, Timaş Yay, İstanbul 2009
• EKİNCİ Necdet, “Kurtuluş Savaşında İstanbul ve Anadolu’daki Türk ve Düşman Gizli Faaliyetleri”,Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi,C.4,S.14, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/45/808/10283.pdf , s.167‐184
• AHMET Refik, Kafkas Yollarında , Yayına Haz: Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yay, 1998,İstanbul ( Birinci Baskı 1919)
• SONYEL Selahi, Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Faaliyetleri,Türk Tarih Kurumu Yayınları , Ankara 1995
• TEKİN, Talat, Orhun Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları,Ankara,1988
• YURTSEVER, Serdar, Milli Mücadele Dönemi İstihbarat Faaliyetleri,Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2008
• TALAT Paşa, Talat Paşa’nın Hatıraları, Yeni Gün Haber Ajansı, Temmuz 1998
• TALAT Paşa, Talat Paşa’nın Hatıraları, Bolayır Yayınevi, İstanbul, 1958
• MARTI Metin, Cemal Paşa Hatırat,Arma Yay, İstanbul 1996
• HASANALİYEV Neriman, Rusya’nın Van ve Erzurum’daki Başkonsolosu Mayevski’nin Hatıraları , Çev: Enver Uzun, Türk Ocakları Yay, Trabzon 2001
• DELİORMAN Altan, Türklere Karşı Ermeni Komitecileri, Boğaziçi Yayınları
• HÜSEYİN, Nazım Paşa, Hatıralarım Ermeni Olaylarının İç Yüzü, Selis Kitaplar, İstanbul , 2003
• ÖNAL, Sami, Saadettin Paşa’nın Anıları (Ermeni‐Kürt Olayları Van,1896) , Remzi Kitapevi , Ekim 2003
• ÖZDEMİR, Seçil, “Milli Mücadele Sürecinde Bazı Casusluk Faaliyetleri ve Mustafa Sagir” Uluslarası Büyük Taaruzun 90.yılı Sempozyumu, Uşak