Telegraph School in the Ottoman Empire / Fünûn-ı Telgrafiye / Telegraphhane-i Amire School and Education Buildings

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 2 - 31, 08.07.2023

İrem Ceran , Nuran Kara Pilehvarian

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1205782

Cited By: 1

Öz

Anahtar Kelimeler

Telegraph, Education, Educational Buildings, Civil Colleges

Osmanlı Devleti’nde Telgraf Mektebi / Fünûn-ı Telgrafiye/ Telgrafhâne-i Âmire Mektebi ve Eğitim verdiği Binalar

Öz

Telgraf 1792 yılında Fransa’da Optik(havai) telgraf olarak icad edilmiş, 1793 senesinde kullanılmaya başlanmıştır. Samuel Morse, kendi alfabesiyle oluşturduğu elektromıknatıslı telgraf ile haberleşme sisteminin seyrini değiştirmiştir. S. Morse Amerika ve Avrupa Devletleri’nde göremediği destek için 1855 yılında Sultan Abdülmecid Han’a bir telgraf göndererek çalışma prensibini tanıtmıştır. Yapılan telgraf denemeleri başarılı olunca Sultan Morse’u berat ve nişan-ı iftihara layık görmüştür. Morse bu berat ve nişanı destek göremediği ülkelerde patent olarak kullanmıştır. 1828-29 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında kullanılmaya başlanan optik telgrafın yerini Morse’un icadı olan telgraf almıştır. 1853-56 Kırım Harbi sırasında askeri ihtiyaçlar nedeniyle ilk hatlar kurulmuştur. Osmanlı Devleti kısa sürede topraklarının büyük çoğunluğuna komşu ve sınırı olmayan civar ülkelerle iletişim sağlayabilecek genişlikte şebeke ağı kurmuştur. Şehir merkezlerinde telgrafhaneler kurulmuş (Telgrafhane-i Amire,Üsküdar, Beyoğlu), hızla sayısı artan telgrafhanelerde çalışacak memurları yetiştirmek için eğitim sistemi düzenlenerek çeşitli nizamnameler yayınlanmıştır. 1861 yılında Fünun-i Telgrafiye Mektebi ile başlayan telgraf eğitim süreci, Posta ve Telgraf Mektebi ve son olarak Posta ve Telgraf Mekteb-i Alisi’nin açılmasıyla düzene kavuşmuştur. Bu makale kapsamında Osmanlı Devleti’ne telgraf alanında eğitimli uzman memur yetiştiren mektepler ve kullandıkları binalar incelenmiş ve tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Telgraf, Eğitim, Eğitim Yapıları, Sivil Yüksekokullar

Kaynakça

• Akbulut, Uğur.,”Suriye’ye İlk Telgraf Hatlarının Çekilmesi”, History Studies, 2 (Ortadoğu Özel Sayısı), s. 1-11, 2010.
• Ali, Mehmet., “Posta Mebahisi (Memâlik-i Osmaniye’de Telgraf Tesisinin Tarihçesi)”. Posta ve Telgraf Mecmuası, 1910.
• Ata, B. The Transfer of Telegraph Technology to the Otoman Empire in the XIXth Century. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 1997.
• Ata, Bahri. “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Telgrafçılar Nasıl Yetiştirildi”., Prof. Dr. Yahya Akyüz’e Armağan Türk Eğitim Tarihi Araştırmaları, Eğitim ve Kültür Yazıları, C. Öztürk, & İ. Fındıkçı (Dü), 1-27, Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2011.
• Atasoy, N. İbrahim Paşa Sarayı. Ankara: T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2012.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. 19. Asırda İstanbul Haritası. İstanbul Enstitüsü Yayınları, 1958.
• Başaran, Vural - Demir, Remzi., Telgrafçı Mustafa Hami Efendi’nin Telgraf Risalesi. İstanbul, 2022.
• Beauchamp, Ken. History of Telegraphy. London: Published by The Institution of Engineering and Technology, 2008. BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO). 196/37, Şaban (Şubat 1861).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümayun Name-i Hümayun Kalemi (A.DVN.NMH). 8/27, (1273, Cemazeyilevvel 25 (21 Ocak 1857).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO) 161/1. (1277 (1861).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Hariciye (İ.HR.) 1295/101755-1, (tarih yok).
• Charles, MacFarlane. Constantinople in 1828. London: Saunders And Otley, 1829.
• Çakılcı, Diren. “Osmanlı Devleti’nde Uluslararası Telgraf İşbirliği: Sicilyateyn/İtalya Örneği”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, cilt 13 - 25-26, s. 51-82, 2014.
• Çakılcı, Diren. Rumeli Telgraf Hatları (1854-1876). Antalya: Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Çakılcı, Diren.“Osmanlı Devleti Telgraf Şebekesinde Üsküdar Telgrafhanesi ve Önemi”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu IX. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2016.
• Dağdelen, İrfan. (Dü.). Alman Mavileri 1913-1914 I. Dünya Savaşı Öncesi İstanbul Haritaları. İstanbul: Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayınları, 2006.
• Davison, Roderic. Osmanlı İmparatorluğu’nda Elektrikli Telgrafın Kurulması, M. Moralı, Çev., İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2004.
• Değirmenci, Ali. Osmanlı İmparatorluğu’nda Mesleki Eğitim Veren Okullar (19.yy İstanbul Örnekleri). İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Demir, Tanju. Türkiye’de Posta Telefon ve Telgraf Teşkilatının Tarihsel Gelişimi 1840 – 1920. Ankara: PTT Genel Müdürlüğü, 2005.
• Düstûr, Birinci Tertip, cilt 2, 357-358. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1289.
• Ergin, Osman.Türk Maarif Tarihi, cilt 2, İstanbul: Osmanbey Matbaası, 1940.
• Eyice, Semavi. “İstanbul’da İlk Telgrafhâne-i Âmire’nin Projesi (1855)”, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, cilt 34, s. 61-72, 1984.
• Goad, Charles Edouard. İstanbul Sigorta Haritaları. (A. Mızrak, Dü.) İstanbul: Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayınları, 2007.
• Gökoğlu, A. Baha. Batı ve Doğuda Telgrafçılık Nasıl Doğdu. İstanbul: Bozkurt Basımevi, 1935.
• Hacısalihoğlu, Ersoy Neriman.”Kırım Savaşında Haberleşme: Varna Telgraf Hattı Şebekesi”, Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856) , s. 122, İstanbul, 2007.
• Hamlin, Cyrus. Robert Kolej'i Kuran Misyonerin Anıları Türkler Arasında. Çev. H. Yüksel, İstanbul: Meydan Yayıncılık, 2011.
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO). 287/1. 1277, Şaban (Şubat 1861).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO). 376/10, (tarih yok).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Dahiliye (İ.DH.) 164/8780, (tarih yok).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Dahiliye (İ.DH.) 718/50158, (tarih yok).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Hariciye (İ.HR.) 124/6211, 125/6241, (1272, Muharrem 20).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Hariciye (İ.HR.) 140/7337, 1273, Cemazeyilahir 21 (16 Şubat 1857).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Hariciye (İ.HR.) 181/10062, (1273, Cemazeyilahir 21 (16 Şubat 1857).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Hariciye (İ.HR.) 181/10062-2, 1273, Cemazeyilahir 21 (16 Şubat 1857).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Hariciye (İ.HR.) 181/10062-4. (tarih yok). BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. İrade Hariciye (İ.HR.), 312/20038. (tarih yok).
• BOA.,Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Muahedeler (Mhd), 146. (1273, Cemazeyilevvel 25 (21 Ocak 1857).
• Kaçar, Mustafa. Osmanlı Telgraf İşletmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1986.
• Kamil, Ali. Dârüşşafaka Türkiye’de İlk Halk Mektebi. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, 1927.
• Karakoç, Sarkis. Külliyât-ı Kavânîn, Nr.6467, Türk Tarih Kurumu, (1288, ZA 6 (17 Ocak 1872).
• Keleş, Erdoğan. Osmanlı, İngiltere ve Fransa İlişkileri Bağlamında Kırım Savaşı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Koçu, Ekrem Reşad. İstanbul Ansiklopedisi Alay Köşkü mad., Cilt 2, İstanbul Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 1994.
• Olgun, Said. “Posta ve Telgraf Mektebi Talimatnamesi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, cilt 13, 149-181, 2014.
• Orgun, Zarif., & Uluengin, Fatih. “Alayköşkü”, Arkitekt cilt 7, 31, s. 155. , 1962.
• Özbek, İrfan. “Üsküdar Meydanı’nın Toplumsal Veriler Doğrultusunda Geçirdiği Mekansal Dönüşüm, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu II., cilt 2, 377. İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2005.
• Pervititch, Jacques. Sigorta Haritalarında İstanbul, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, 2003.
• Sönmez, Ali, & Keskin, Özkan. “Telgrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması: Çanakkale Telgraf Hattı Örneği”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, cilt 25, 71-72, 2009.
• Şeref Efendi, Abdurrahman. “Topkapı Saray-ı Hümayunu”, Tarihi Osmani Encümeni Mecmuası, cilt 5, 282, 1910.
• Tanrıkut, Asaf. Türkiye Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi ve Teşkilat ve Mevzuatı. Ankara: Efem Matbaacılık, 1984.
• Toptaş, Satılmış. İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Osmanlı Posta ve Telgraf Teşkilatı. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Tural, Osman. Geçmişten Günümüze Posta. Ankara: PTT Genel Müdürlüğü, 2007.
• Yazıcı, Nesimi. “Osmanlı Telgraf Fabrikası”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, cilt 22, 76-80, 1983.
• Yazıcı, Nesimi. “Osmanlı Telgrafında Dil Konusu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt 26, 751-764, 1983.
• Yazıcı, Nesimi. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, Tanzimat Döneminde Osmanlı Posta Örgütü, Cilt 6, İstanbul: İletişim Yayınları, (1985).
• Yazıcı, Nesimi. “Tanzimatta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı”. 150'nci Yıldönümünde Tanzimat Ekonomisi Sempozyumu. İstanbul, 1989.
• Yazıcı, Nesimi. Tanzimat Döneminde Osmanlı Haberleşme Kurumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu, (1992).
• Yıldırım, Mehmet Ali. Tanzimat Döneminde Meslek Okulları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.