Urban Planning and Housing Production in Turkey during the Period 1923-1950

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 38 - 64, 06.07.2024

Serkan Duman , Nuran Kara Pilehvarian

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1443673

Öz

This study examines urban planning efforts and housing production methods during the period from the establishment of the Republic of Türkiye in 1923 to 1950. The relocation of the capital from Istanbul to Ankara, particularly notable for the newly established Türkiye, represents a significant step in the country's urban development. Additionally, there was a significant housing shortage both nationwide and in Ankara during the period under examination. While focusing on the urban development of Ankara, the government also aimed to design housing policies to replenish the housing stock lost during the post-war period and address the housing shortage resulting from migration. The formulated policies in this context were geared towards restructuring state institutions inherited from the Ottoman era, establishing new institutions as needed, and transforming the municipal governance system. This study aims to systematically document and analyze urban development efforts and housing production in Türkiye during the specified period and, consequently, elucidate urbanization and housing policies from the establishment of the Republic of Türkiye to the 1950 period. In this regard, an analysis based on official documents was conducted to identify general urban and housing policies in Türkiye during the examined historical interval through a historical descriptive evaluation. Furthermore, the impact of Ankara becoming the capital and its effects on urban development efforts were meticulously examined. Spatial analysis of urban plans and housing production involved examining maps and plans concerning Ankara's urban development process, while the geographical distribution of housing production was elucidated through mass housing projects.

Anahtar Kelimeler

Housing Problem, Development of Ankara, Exchange Houses, Urban Planning, Housing Production

1923-1950 Dönemi Türkiye’sinde İmar Çalışmaları ve Konut Üretimi

Öz

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilan edildiği 1923'ten 1950 yılına kadar olan dönemdeki imar çalışmalarını ve konut üretim yöntemlerini incelemektedir. Yeni kurulan Türkiye için özellikle İstanbul'dan Ankara'ya başkentin taşınması, ülkenin imarı açısından önemli bir adımdır. Aynı zamanda, incelenen dönem içerisinde hem ülke genelinde hem de Ankara'da önemli bir konut açığı bulunmaktadır. Devlet bir yandan Ankara'nın imarına odaklanırken diğer yandan savaş sonrasında kaybedilen konut stokunu yenilemeye ve göçlerle ortaya çıkan konut açığını kapatmaya çalışmak amacıyla konut politikalarını tasarlamaktadır. Bu bağlamda oluşturulan politikalar, Osmanlı'dan miras kalan devlet kurumlarını yeniden düzenlemeye, ihtiyaç duyulan yeni kurumları oluşturmaya ve belediyecilik sistemini dönüştürmeye odaklanmıştır. Çalışma, dönemin Türkiye’sindeki imar çalışmalarını ve konut üretimini sistematik bir şekilde belgelemeyi ve analiz etmeyi ve buna bağlı olarak Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan 1950 dönemine kadar şehirleşme ve konut politikalarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda tarihsel betimleyici bir değerlendirme ile incelenen tarih aralığında Türkiye'deki genel imar ve konut politikalarını belirlemek için resmi belgeler üzerinden analiz yapılarak, Ankara'nın başkent olması ve bu sürecin imar çalışmalarına etkisi detaylı bir şekilde incelenmiştir. İmar planları ve konut üretiminin mekânsal analizi yapılırken, Ankara'nın imar sürecindeki haritalar ve planlar incelenerek, konut üretiminin coğrafi dağılımı toplu konut projeleri ile açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

: Konut Sorunu, Ankara’nın İmarı, Mübadele Konutları, Kent Planlama, Konut Üretimi

Kaynakça

• Atay, Falih Rıfkı. Çankaya. İstanbul: Doğan Kardeş Basım, 1969.
• Baş, Yener. “Ankara-Yenişehir’de Kentsel Biçimin Değişimi ve Mülkiyet İlişkilerinin Rolü”. Türkiye Kentsel Morfoloji Ağı, II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı. 811-823. 2018. Erişim: 20 Şubat 2023. https://tnum.org.tr/index.php/tnum/article/view/116
• Bayraktar, Nuray. “Bonatz’ın ‘Türk Evi’ Sevgisinin Biçimsel Aktarımı: Saraçoğlu (Namık Kemal) Mahallesi”, Mimarlık Dergisi (Tasarım Kültürü Dergisi), 2011. Erişim: 11 Mart 2022. https://arsivankara.atilim.edu.tr/DefaultContentViewercontent_id=1591&wsName=GAMOS&dfOpener=%5CTab%3DDLV&v=-2010601985Default/
• Bilgen, Hürriyet - Özcan, Gül Berna. İmar ve Şehir Mevzuatının Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığına ve Şehir Planlamasına Etkileri. Ankara: T.B.M.M. Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No: 40, 1989.
• Bozkurt, İbrahim. “Hermann Jansen (1869-1945) ve Ankara’da ‘Jansen Planı’”. Atatürk Ansiklopedisi. Erişim: 2 Aralık 2022 https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/jansen-plani/
• Cengizkan, Ali. Mübadele Konut ve Yerleşimleri. Ankara: Arkadaş Yayıncılık, 2004.
• Cengizkan, Ali. “Ankara Yeni Şehir’in Kuruluşu: Erken Cumhuriyet Konutu’nu Anlamak”. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi 39/1 (2022): 23-56.
• Çoban, Aykut Namık. “Cumhuriyetin İlanından Günümüze Konut Politikası”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 67/3 (2012): 75-108.
• Jansen Hermann. (1948). “Ankara İmar Planı İzah Raporu”. çev. Mithat Yenen. Mimarlık Dergisi, 5/3 (1949):29-31 Karabulut, Kerem “11 Teşrinisani 1942 Tarihli Varlık Vergisi’ne Bir Bakış” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 11/27 (Şubat 2010): 325-339.
• Keleş, Ruşen. Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Yayınevi, 2010.
• Keleş, Ruşen. 100 Soruda Türkiye’de Kentleşme, Konut ve Gecekondu. İstanbul: Cem Yayınevi, 2014.
• Köprübaşı, […]. “Kemer Mahallesi'ndeki Göçmen evleri”. SALT Araştırma. Erişim: 18 Mart 2022 https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/196908
• Nadi Y. “Şehirlerimizin Bayındırlıkları Yolunda”. Cumhuriyet Gazetesi, (31 Ağustos 1935): 1. Erişim: 20 Eylül 2022. https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/1935-08-31/1
• Örmecioğlu, H.T., Cumhuriyetin İlk Yıllarında Köycülük Tartışmaları ve Numune Köyler, Belleten 83 (297), s. 729-751, 2019.
• Sedefoğlu, Hilmi. “Yenişehir”. Ankara Hatırası Koleksiyonu. 1927 Erişim: 3 Ekim 2023 https://arsivankara.atilim.edu.tr/DefaultContentViewer?content_id=21193&wsName=GAMOS&dfOpener=%5CTab%3DDLV&v=-721369162Default/
• Sedefoğlu, Hilmi. “Yenişehir”. Ankara Hatırası Koleksiyonu. 1927 Erişim: 4 Ekim 2023 https://arsivankara.atilim.edu.tr/DefaultContentViewer?content_id=21727&wsName=GAMOS&dfOpener=%5CTab%3DDLV&v=982018736Default/
• Tankut, Gönül. “Cumhuriyet Döneminin İlk Toplu İmar Deneyimi; Ankara”. Amme İdaresi Dergisi 16/14 (1983). Erişim 8 Nisan 2022. https://ammeidaresi.hacibayram.edu.tr/documents/article/1/14/4/7_tankut.pdf
• Tekeli, İlhan. "Türkiye’de Kent Planlamasının Tarihsel Kökleri, Türkiye’de İmar Planlaması, Ankara: ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama, 1980.
• Tekeli, İlhan. II. Dünya Savaşından Sonra Türkiye’nin Kent Planlaması Pratiğinde Gelişmeler, İmar Planlaması Yapım ve Uygulama Süreçleri, Ankara: Şehir Planlama Mimar Mühendisler Odası, 1981
• Tunçer, Mehmet. “Başkent Ankara’nın İlk Planlama Deneyimleri”. 2015. Erişim: 4 Aralık 2019 https://www.academia.edu/2340123/BA%C5%9EKENT_ANKARA_NIN_%C4%B0LK_PLANLAMA_DENEY%C4%B0MLER%C4%B0
• Uluiş, Levent. “Anti Modernist ve Otoriter Eğilimleri Yansıtan Bir Şehir Tahayyülü" Toplumsal Tarih Dergisi 187 (Temmuz 2009): 73-82.
• Ulusoy, Ali Ender. “Türkiye’de Konut Politikaları: Tarihsel Süreç ve Aktörlerin Rolü” Kamu Yönetimi ve Politikaları Dergisi 1/3 (Aralık 2020): 87-122.
• Yavuz, Fehmi - Keleş, Ruşen. “Başkent Ankara İçin Elli Yıl Önce Çıkarılan 583 Sayılı Yasa Üzerine T.B.M.M.’de Yapılan Görüşmeler” AÜ SBF Dergisi 29/2 (Şubat 1974): 1-32.
• Yavuz, Fehmi. Ankara’nın İmarı ve Şehirciliğimiz. Ankara: SBF Yayın, 1952.
• Ziya Abdullah. “Köy Evleri Proje ve Yapıları İçin Toplu Rapor”. Arkitekt Dergisi 7/8 (Haziran 1935): 203-204.