Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Planlama Becerisi ve Ahlaki Olgunluklarına Popüler Oyunların Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 3, 998 - 1019, 26.09.2021

Arzu Çakıcı

https://doi.org/10.30703/cije.766834

Öz

Bu çalışmanın amacı Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan çocukların oynadığı üç farklı popüler oyunun planlama becerileri ve ahlaki olgunluk düzeyleri üzerindeki etkilerini araştırmaktır. Araştırmanın örneklemi Kocaeli-İzmit ilçesinde farklı ilkokullarda öğrenim gören çocuklardan oluşmaktadır. Oyun etkinlikleri uygulaması iki ay devam etmiştir. Uygulamada planlama becerisi ve sosyal etkileşimi geliştiren farklı kategorilerdeki oyunlar kullanılmıştır. Oyunların geliştirdiği alanlardan biri olan planlama, araştırmanın birinci konusudur. Araştırmanın ikinci konusu ise çocukların oyun oynarken etkileşimde bulunmalarının onların ahlaki olgunluklarını ne kadar geliştirebildiğidir. Araştırmada Hanoi Kulesi Testi, Çocuklar için Ahlaki Olgunluk Ölçeği ve Katılımcı Özellikleri Formu kullanılmıştır. Hanoi Kulesi üç disk ile oynatılmıştır. Ahlaki Olgunluk Ölçeği ise üç boyutludur ve 13 maddeden oluşmaktadır. Veriler analiz edilirken iki faktörlü varyans analizi ve t testi kullanılmıştır. Araştırma öncesinde gerekli kurumlardan uygulama izni alınmıştır. Araştırmadan elde edilen verilerde göre uygulanan oyunların DEHB olan çocukların planlama becerilerini artırdığı görülmüştür. Ancak aynı çocukların ahlaki olgunluk ölçeğinde herhangi bir artış belirlenememiştir. Araştırmada uygulanan oyunların DEHB olan çocukların planlama becerilerini artırmada etkili olduğu gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahlak, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, ahlaki olgunluk, oyun, planlama.

The Effects of Popular Games on the Planning Skills and the Moral Maturity of Children with Attention Deficit Hyperactivity Disorder

Öz

The purpose of this study is to investigate the effects of three different games played by children with ADHD on planning skills and moral maturity levels. The sample of the study consists of children studying in different primary schools in Kocaeli-Izmit district. The game activities continued for two months. In practice, different game categories have been used to improve planning skills and social interaction. Planning, one of the areas developed by games, is the first subject of research. The second subject of the study is how much children can increase their moral maturity while playing games. Hanoi Tower was played with three discs. The Moral Maturity Scale is 3-dimensional and consists of 13 items. While analyzing the data, two factor variance analysis and t-test were used. Application permission was obtained from the necessary institutions before the research. In this research, the data collection tools used were Hanoi Tower Test, Moral Maturity Scale and Participant Features Form. The collected data were analyzed with two-way ANOVA and t-test. According to the finding obtained from the research, it is determined that all games applied have positive effects on planning, one of the executive functions of the students with ADHD. However, there was no significant difference in the total scores and moral maturity levels of children with ADHD. It was observed that the games applied in the study were effective in increasing the planning skills of children with ADHD.

Anahtar Kelimeler

Attention deficity hyperactivity disorder, game, maturity moral, planning.

Kaynakça

• Akçanca, N. ve Sömen, T. (2018). Öğretmen adaylarının eğitsel oyun tasarlama ve uygulama durumları. Electronic Turkish Studies, 13(27). Doi: 10.7827/TurkishStudies.14506.
• Atalay, D. ve Cinan, S. (2007). Yetişkinlerde planlama becerisi; Londra kulesi(LKDX) testinin standardizasyon ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 22(60), 25-38. Erişim adresi https://www.psikolog.org.tr/tr/yayinlar/dergiler/1031828/tpd1300443320070000m000141.pdf.
• Atasoy, S. (2008).Yüksek fonksiyonlu otistik çocuklarda çeşitli bilişsel özellikler arasındaki ilişkilerin incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Aydın, A. (2003). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. İstanbul: Alfa Yayıncılık.
• Bánhegyi, M., Hargitai, E., Mikics, É., and Halász, J. (2020). Description of perinatal adversities in children with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Psychiatria Hungarica: A Magyar Pszichiatriai Tarsasag Tudomanyos Folyoirata, 35(1), 30-36.Erişim adresi https://fejermepsz.hu/wp-content/uploads/2020/07/dr_halasz_jozsef.pdf.
• Bayraklı, B. (2011). Kur’an Ahlakı (1. baskı). İstanbul: Bayraklı Yayıncılık.
• Bull, R, Espy, K.A., and Senn, T.E. (2004). A comparison of performance ontowers of London and Hanoi in young children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45(4), 743-754. Doi: https://doi.org/10.1111/j.1469-7610.2004.00268.x
• Burhanoğlu, S., Sayar, H.G., Işık, U., Arıkan, Z., Coşar, B. ve Işık, E. (2014). Differences in executive functions and problem solving styles of protracted sober and relapsed alcohol-dependent patients. Brain Disord Ther, 3(123). Doi: 10.4172/2168-975X.1000123.
• Cüceloğlu, D.(2007). İnsan ve Davranışı (16. baskı). İstanbul: Remzi Yayınevi.
• Duong, T., Tamas, R. L., and Ureste, P. (2020). Psychiatry Morning Report: Beyond the Pearls E-Book [Adobe Digital Editions]. Erişim adresi Elsevier Health Sciences.
• Emick, J., and Welsh, M. (2005). Association between formal operational thought and executive function as measured by the Tower of Hanoi-Revised. Learning and Individual Differences, 15(3), 177-188. Doi: https://doi.org/10.1016/j.lindif.2004.11.004.
• Er, M.C. (1984).The colour Howers of Hanoi: A generalization. The Computer Journal, 27(1), 80-82. Doi: https://doi.org/10.1093/comjnl/27.1.80.
• Erdoğdu, M.Y. ve Şirin, T. (2018). İlkokul öğrencilerinin yaratıcılıkları ile ahlaki olgunluk ve akademik başarı ilişkisi. Electronic Turkish Studies, 13(19), 681-696. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13746.
• Friesen, K. (2019).Empathy and executive functioning in children with Attention- Deficit/Hyperactivity Disorder. (Unprinted master thesis). University of Calgary, Alberta.
• Gazzaniga, M.S. (Ed.). (1995). Relational complexity and the functions of prefrontal cortex. Cambridge: The MIT Press.
• Göçmen, F. (2019).Okul öncesi çocuklarda dramayla ahlâk eğitimi: Yardımlaşma. (Yayımlanmamış doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Gülhan, G. (2012). 10-12 yaş grubu ilköğretim öğrencilerinin sosyal beceri düzeyleri üzerine eğitsel oyunların etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Gündüz, T. (2010). Üstün zekâlı çocuklarda ahlâk gelişimi ve eğitimi. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1). Erişim adresi http://hdl.handle.net/11616/4632.
• Güneş, F. (2015). Oyunla öğrenme yaklaşımı. Electronic Turkish Studies, 10(11), 773- 786. Doi: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6102.
• Gürer, B. ve Arslan, N. (2017). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinde eğitsel oyun yöntemi ile öğretimin öğrenci başarısına ve derse tutumuna etkisi. Değerler Eğitimi Dergisi, 15(34), 87-127. Doi:https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/712314.
• Hazar, Z. ve Altun, M. (2018). Eğitsel oyunlara yönelik öğretmen görüşleri ve yeterliliklerinin incelenmesi. Celal Bayar Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 13(1), 52-72. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/498831.
• Holyoak, K.J. (1990). Problem solving. Thinking: An invitation to cognitive science. Cambridge: MIT Press.
• İnci Kenar, A.N. ve Herken, H. (2014). Erişkin Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda silik nörolojik belirtiler ve nöropsikolojik işlev düzeyleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 15, 318-327. Doi: 10.5455/apd.155785.
• Kangal, S. B. ve Arı, M. (2013). Üstün yetenekli ve normal gelişim gösteren çocukların ahlaki yargı düzeyine yaratıcı drama programlarının etkisinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 38(170). Erişim adresi http://213.14.10.181/index.php/EB/article/view/2155/563.
• Kaya, S. ve Elgün, A. (2015). Eğitsel oyunlar ile desteklenmiş fen öğretiminin ilkokul öğrencilerinin akademik başarısına etkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(1), 329-342. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/209871.
• Kaya-Bağdaş, Ç. (2018). Anasınıfı ve ilkokul 1. sınıfa devam eden Ahıska Türkü ve Türk çocukların bilişsel stillerine göre ahlaki ve sosyal kural algılarının incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi.) Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Kovess-Masfety, V., Keyes, K., Hamilton, A., Hanson, G., Bitfoi, A., and Golitz, D. et al. (2016). Is time spent playing video games associated with mental health, cognitive and social skills in young children? Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 51(3), 349-357. Erişim adresi https://link.springer.com/article/10.1007/s00127-016-1179-6?source=post_page-5d49aeb02811.
• Kök, M. ve Çakıcı, A. (2017). Çocuklar için Ahlaki Olgunluk Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(18), 711-730. Erişim adresi https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/444189.
• Kulaksızoğlu, A. (1995). Ergenlik psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Leana, M.Z. (2005). Üstün zekalı ve normal çocuklarda yönetsel fonksiyonlar: Londra Kulesi Testi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Lickona, T. (1996). Eleven Principles of effective character education. Journal of Moral Education, 25(1), 93-100. Doi:https://doi.org/10.1080/0305724960250110.
• Lyon, G.R. and Krasnegor, N.A. (Ed.).(1996). Theories, models, and measurements of executive functioning: an information processing perspective. USA: Paul H Brookes Publishing Co.
• Mert, Ş. (2015). Bilgisayar oyunları yoluyla okul öncesi dönemde din eğitimi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çorum.
• Mooney, M. A., Ryabinin, P., Wilmot, B., Bhatt, P., Mill, J., and Nigg, J. T. (2020). Large epigenome-wide association study of childhood ADHD identifies peripheral DNA methylation associated with disease and polygenic risk burden. Translational Psychiatry, 10(1), 1-12. Doi: https://doi.org/10.1038/s41398-020-0710-4.
• Numminen, H., Lehto, J.E., and Ruoppila, I. (2001).Tower of Hanoi and working memory in adult persons with intellectual disability. Research in Developmental Disabilities, 22, 373 - 387. Doi: https://doi.org/10.1080/0305724960250110.
• Oei, A.C., and Patterson, M.D. (2014). Playing a puzzle video game with changing requirements improves executive functions. Computers in Human Behavior, 37, 216-228. Doi: https://doi.org/10.1016/j.chb.2014.04.046.
• O'Neill, S., Rajendran, K., and Halperin, J.M. (2012). More than child's play: The potential benefits of play-based interventions for young children with ADHD. Expert Review of Neurotherapeutics, 12(10),1165–1167. Doi: https://doi.org/10.1586/ern.12.106.
• Osman, Y.(2019).The Significance in using role models to influence primary school children’s moral development: Pilot study. Journal of Moral Education, 48(3), 316-331. Doi: https://doi.org/10.1080/03057240.2018.1556154.
• Özalp, H. (2017). İslam felsefesinin 100’ü (1. baskı). İstanbul: Otto Yayıncılık.
• Özen Y. (2011). Etik mi? Ahlak mı? Moderite mi? Medeniyet mi? Değerler eğitimine sosyal psikolojik bir yaklaşım. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(5), 63-87. Erişim adresi https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRZMk9Ea3hNUT09/etik- mi-ahlak-mi-modernite-mi-medeniyet-mi-degerler-egitimine-sosyal-psikolojik-bir-yaklasim-.
• Pallanti, S., and Salerno, L. (2020). The Burden of adult ADHD in comorbid psychiatric and neurological disorders içinde (Cilt 1, 1-78 ss.).Erişim adresi Springer International Publishing AG.
• Piaget, J. (1965). The moral judgment of the child. (Çev. G. Marjorie). New york: The Free Press. (Orijinal yayın tarihi, 1932).
• Piaget, J. ve Kavsaoğlu, S. (1989). Ergenlikten yetişkinliğe bilişsel gelişim. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 24(1), 259-269. Doi:https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000723.
• Prins, P.J.M, Dovis, S., Ponsioen, A., ten Brink, E., and van der Oord, S. (2011). Does computerized working memory training with game elements enhance motivation and training efficacy in children with ADHD? Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 14(3), 115-122. Doi:https://doi.org/10.1089/cyber.2009.0206.
• Sarkis, S.M., Sarkis, E.H., Marshall, D., and Archer, J. (2005) Self-regulation and inhibition in comorbid ADHD children: An evaluation of executive functions. Journal of Attention Disorders, 8(3), 96-108. Doi: http://dx.doi: 10.1177/1087054705277265.
• Selvi, M. ve Öztürk Çoşan, A. (2018). The effect of using educational games in teaching kingdoms of living things. Universal Journal of Educational Research, 6(9), 2019-2028. Doi: 10.13189/ujer.2018.060921.
• Shallice, T., and Cooper, T. (2011). The organisation of mind. Londra: Oxford University Press.
• Soysal, A.Ş., Karateke, B., Çopur, A., Kılıç, K.M. ve Akay, S. (2010). Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların WISC-R puanları ile annelerinin problem çözme Bbecerileri arasındaki ilişki. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 23,256-264. Doi: 10.5350/DAJPN2010230406t.
• Tahiroğlu, Y.A., Avcı, A., Fırat, S. ve Seydaoğlu, G. (2005). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu: Alt tipleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 6, 5-10. Erişim adresi https://www.proquest.com/openview/b7b7d3e4e3f6899a6e2dc7fba33c4c4b/1?pq-origsite=gscholar&cbl=136214.
• Türkoğlu, B. (2016). Oyun temelli bilişsel gelişim programının 60-72 aylık çocukların bilişsel gelişimine etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• von Salisch, M., Denham, S. A., and Koch, T. (2017). Emotion knowledge and attention problems in young children: A cross-lagged panel study on the direction of effects. Journal of Abnormal Child Psychology, 45(1), 45-56. Erişim adresi https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs10802-016-0157-5.
• Welsh, M.C., and Huizinga, M. (2001). The development and preliminary validation of the Tower of Hanoi-Revised. Assessment, 8(2), 167-176. Doi: https://doi.org/10.1177/107319110100800205.
• Yaşartürk, İ. (2019). İlkokul öğrencilerinin adalet, dürüst olma, sorumluluk ve yardımseverlik değerlerine yönelik yargılarının Kohlberg’in ahlak gelişim kuramına göre incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Yıldız, E., Şimşek, Ü. ve Ağdaş, H. (2018). The effects of educational game-ıntegrated group research method on academic achievement, attitude towards school, and retention of knowledge in teaching regulatory system. Journal of Turkish Science Education, 15(3), 91-105. Doi: 10.12973/tused.10239a).