Zamansız ve Mekânsız Çalışma: Özel ve Kamusal Alan Kıskacındaki Akademisyen Kadınların Üretkenlik Krizi Üzerine Nitel Bir Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 2, 317 - 347, 30.06.2025

Burcu Yerlikaya Yaran

Öz

Toplumsal cinsiyete dayalı işbölümünün kadınları ücretsiz ev içi emeğin merkezine alması, istihdama katılan kadınların ikili bir emek sürecine maruz kalmalarına yol açmaktadır. Akademisyenliğin çoğunlukla zamandan ve mekândan bağımsız çalışma ile zihinsel ve entelektüel üretkenlik gerektirmesi gibi nedenler ise diğer istihdam alanlarında çalışan kadınlardan farklı olarak akademisyen kadınların daha fazla mesai yapmalarına ve üretkenlik krizine neden olmaktadır. Bu çalışmada, akademisyen kadınların ücretli ve ücretsiz emek faaliyetlerinin neden olduğu aşırı çalışmaya bağlı olarak yaşadıkları sorunların ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Bu bağlamda 10 akademisyen kadınla yüz yüze derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Bulgular; akademisyen kadınların üretkenlik krizi, annelik baskısı, zaman baskısı ve verimsizlik, kariyerlerinin kesintiye uğraması ve iç içe geçmiş sayısız mesainin sağlıkları ve yaşam kaliteleri üzerindeki etkisi çerçevesinde sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cinsiyet ayrımcılığı , çifte mesai , ücretsiz ev içi emek , feminist politika

Etik Beyan

Yazar, bu çalışmanın tüm hazırlanma süreçlerinde etik kurallara uyulduğunu beyan etmektedir. Çalışma için Artvin Çoruh Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan 10.11.2023 tarihinde E-18457941-050.99-113097 sayılı etik kurul raporu alınmıştır. Bilimsel etik konuları ile ilgili aksi bir durumun tespiti halinde tüm sorumluluk çalışmanın yazarlarına ait olup, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi’nin hiçbir sorumluluğu bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Acar-Savran, G. (2013). Beden emek tarih, diyalektik bir feminizm için. 3.b., İstanbul: Kanat Yayınları.
• Acar Savran, G. (2021). Patriyarka üzerine kısa bir not. Praksis, 57, 57-60.
• Akbulut, N. (2011). Ayna benlik: Kadın akademisyen gelenekçidir!. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 9(34), 50-66.
• Altıok Gürel, P. (2018). İş-Yaşam dengesini sağlayan faktörlerin kadın akademisyenler için belirlenmesi: Lojistik regresyon analizi. İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, 2018/I, 31-44.
• Avcil, C. (2021). Kadın akademisyenlerin toplumsal cinsiyet, ev-çalışma hayatı dengesi ve şiddete ilişkin gündelik hayat deneyimleri. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(4), 1019-1038.
• Bayramoğlu, G. (2018). İş/Aile sınırı teorisi bağlamında kadın akademisyenlerin iş/yaşam dengesinin sağlanmasına yönelik bir araştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(68), 1722-1744.
• Berg, B. L. ve Lune, H. (2019). Nitel araştırma desenleme. (Y. Temli Durmuş, Çev.), (A. Arı, Çev. Ed.). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri içinde (s. 33-74). Konya: Eğitim Yayınevi. (2016)
• Berg, B. L. ve Lune, H. (2019). Görüşmeye dramacı bir yaklaşım. (Z. S. Ertem, Çev.), (A. Arı, Çev. Ed.). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri içinde (s. 113-171). Konya: Eğitim Yayınevi. (2016).
• Bircan, H. M. ve Erdoğmuş, N. (2020). Kadın akademisyenlerin kariyer kimliği inşası: Araştırma yapmak isteyen anne öğretim üyesi, Journal of Economy Culture and Society, Özel Sayı 1, 177-206.
• Böke, K. (2017). Örnekleme. Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri içinde (s. 103-149). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Coşar Çelik, S. (2023). Akademide anne olmak: zaman ve mekân sorunu. G. Bayrakçeken Tüzel, A. Gökçe, Kurtoğlu, A. Gönüllü Atakan ve A. Çoban (Der.). Feminist olan politiktir içinde (s. 127-131). İstanbul: Notabene Yayınları.
• Delphy, C. (2012). Baş düşman. G. Acar-Savran ve N. Tura Demiryontan (Der.). Kadının görünmeyen emeği içinde (s. 89-113). 2.b. İstanbul: Yordam Kitap.
• Demir, O. Ö. (2017). Nitel araştırma yöntemleri. Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri içinde (s. 285-318). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Demir, S. (2018). Akademide kadın: Farklı disiplinlerden kadınların akademideki yeri ve aile yaşamlarıyla etkileşimi. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 6(1), 187-210.
• Denzin, N. K. ve Lincoln, Y. S. (Eds.) (1994). Handbook of qualitative research. SAGE Publications.
• Dikmen, N. ve Maden, D. (2012). Kadın akademisyenlerin görünmeyen emeği üzerine bir araştırma: Ordu üniversitesi örneği. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 4(2), 235-250.
• Ehtiyar, V. R., Solmaz, C. ve Üst Can Ç. (2019). “Kadın akademisyen” olmak: Turizm alanındaki kadın akademisyenlere yönelik bir metafor çalışması. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 16(2), 296-318.
• Ergöl, Ş., Koç, G., Eroğlu, K. ve Taşkın, L. (2012). Türkiye’de kadın araştırma görevlilerinin ev ve iş yaşamlarında karşılaştıkları güçlükler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2(1), 43-49.
• Erzeybek, B. ve Gökçearslan Çifci, E. (2019). Akademisyen kadınların toplumsal cinsiyet rolleri ve evlilik uyumu. Sosyal Çalışma Dergisi, 3(1), 61-80.
• Gönen, E., Hablemitoğlu, Ş. ve Özmete, E. (2004). İş ve aile yaşamının dengelenmesi akademisyen kadınlar üzerine bir araştırma. İstanbul: Dönüşüm Yayınları.
• Hartmann, H. (2012). Marksizmle feminizmin mutsuz evliliği. G. Acar-Savran ve N. Tura Demiryontan (Ed.). Kadının görünmeyen emeği içinde (s. 157-198). 2.b. İstanbul: Yordam Kitap.
• Işık, E. ve Serdaroğlu, U. (2023). Feminist iktisat ya da İktisat’ın toplumsal cinsiyetinin deşifresi. U. Serdaroğlu ve E. Işık (Der.), İktisat ve toplumsal cinsiyet: Kuramsal ve felsefi tartışmalar içinde (s. 7-22). Ankara: Heretik Yayınları.
• Karakuş, H. (2016). Delik boru: Türkiye’deki akademisyen kadınlar üzerine bir analiz. International Journal of Social Science, 53(Winter II), 533-556.
• Kılıç, G. (2019). Kadın akademisyenlerin kadına yönelik ekonomik şiddet algısı: Düzce üniversitesi örneği. Muhakeme Dergisi, 2(1), 1-33.
• Molyneux, M. (2012). Ev emeği tartışması ve ötesi. G. Acar-Savran ve N. Tura Demiryontan (Der.). Kadının görünmeyen emeği: Maddeci bir feminizm üzerine içinde (s. 115-155). İstanbul: Yordam Yayınları.
• Neuman, W. L. (2022). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nicel ve nitel yaklaşımlar. 2.b. (Ö. Akkaya, Çev.), Cilt-1, Ankara: Siyasal Kitabevi. (2019).
• Özbudun, S., Sarı, C. ve Demirer, T. (2007). Önsöz. Küreselleşme, kadın ve ‘yeni’-ataerki içinde (s. 7-11). Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Özkaplan, N. (2023). Duygusal emek ve kadın işi/erkek işi. U. Serdaroğlu ve E. Işık (Ed.). İktisat ve toplumsal cinsiyet: kuramsal ve felsefi tartışmalar içinde (s. 139-154). Ankara: Heretik Yayınları.
• Punch, K. F. (2020). Sosyal araştırmalara giriş: nicel ve nitel yaklaşımlar. (D. Bayrak, H. B. Arslan ve Z. Akyüz, Çev.), (Z. Etiz, Düz.). Ankara: Siyasal Kitabevi Yayınları. (2005).
• Sağlamer, G., Tan, M. G., Çağlayan, H. (Ed.) (2013). Türk yükseköğretiminde kadın katılımı üzerine bir araştırma. Türkiye’de Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Akademisyenler Ağı Sentez Raporu. İstanbul. http://ceidizleme.org/ekutuphaneresim/dosya/756_1.pdf, (Erişim Tarihi: 01.02.2024).
• Suğur, S. ve Cangöz, İ. (2016). Üniversite yönetiminde kadınların eksik temsili üzerinde toplumsal cinsiyet ilişkilerinin rolü. Amme İdaresi Dergisi, 49(3), 89-115.
• Şentürk, B. (2015). Çokuz ama yokuz: Türkiye’deki kadın akademisyenler üzerine bir analiz. ViraVerita, 2015/2, 1-22.
• Şentürk, B., Ayyıldız Ünnü, N. A. ve Kesken, J. (2017). İş yaşamında toplumsal cinsiyetin etkisi: Türkiye üniversiteleri örneği. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 16. UİK Özel Sayısı, 865- 878.
• TÜİK Zaman Kullanım Araştırması (2015). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Zaman-Kullanim-Arastirmasi-2014-2015-18627, (Erişim Tarihi: 04.01.2023).
• Yaman, M. (2023). Yaşamı üretmek: Bütüncül bir feminist teoriye doğru. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yerlikaya, B. (2022). Cinsiyetli bir küresel kriz mi?: Covid-19 salgını gölgesinde ekonomide küresel cinsiyet eşitsizliği. Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi E-Dergi, 11(1), 62-81.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. 12.b. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldız, S. (2018). Türkiye’de kadın akademisyen olmak. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 8(1), 29-40.