Alpsarı Göleti Havzasının (Çankırı) Morfometrik Özellikleri ve Arazi Kullanımı

Yıl 2023, Cilt: 2 Sayı: 1, 22 - 32, 30.06.2023

Yusuf Can Kulaz , Ceyhun Göl

Öz

Bu araştırmanın amacı, Alpsarı Göleti Havzası’nın Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile havza morfometrik özellikleri ve Arazi Kullanım Türü/Arazi Örtüsü (AKT/AÖ)’ nün incelenmesidir. Havzalara ait 10 m çözünürlüklü ASTER GDEM’den faydalanılarak CBS ortamında ArcGIS 10.3.1. versiyonlu programlar ile Sayısal Yükseklik Modeli (SYM) oluşturulmuştur. SYM üzerinden çizgisel (bir boyutlu), alansal (iki boyutlu) ve relief (üç boyutlu) morfometrik özellikler incelenmiştir. Ayrıca, havzanın AKT/AÖ dağılım haritası oluşturulmuştur. Bir havzada söz konusu olabilecek su verimi, sel, taşkın, erozyon ve sedimantasyon gibi hidrolojik olgular arasında çok sıkı ve karşılıklı bir ilişki bulunmaktadır. Bütün bu olguların şiddeti, süresi ve devamlılığında ise o havzanın AKT/AÖ dağılımı ve havza morfometrik özelliklerinin büyük etkisi vardır. Doğal afetlerin önlenmesinde ve zararın azaltılmasında havza bazlı planlamanın temel veri altyapısını havza morfometrik özellikleri oluşturmaktadır. Bu araştırma çıktıları Alpsarı Göleti havzasında çevre koruma, su üretimi ve toprak koruma gibi havza yönetim faaliyetlerine altlık olabileceği gibi, sedimentasyon önleme uygulamalarına da katkı sağlayacaktır.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı

Proje Numarası

1919B012202122

Teşekkür

‘‘Alpsarı Göleti Havzasının (Çankırı) Morfometrik Özellikleri ve Arazi Kullanım Durumu’’ adlı bu çalışma 2023 yılında hazırlanarak Çankırı Karatekin Üniversitesi, Orman Fakültesine lisans bitirme tezi olarak sunulmuştur. Araştırmayı, TÜBİTAK 2209-A Üniversite Öğrencileri Araştırma Projeleri Destekleme Programı kapsamında destekleyen TÜBİTAK’a teşekkür ederiz. Araştırma alanının haritalanması aşamasında desteklerinden dolayı Dr. Öğrt. Üyesi Semih EDİŞ’e teşekkür ederiz.

Morpometric Properties And Land Use Of Alpsarı Pond Waershed (Çankırı)

Öz

The aim of this research is to investigate the watershed morphometric characteristics of two sub-catchments (Agriculture – Grassland Catchment (AGC) (283.32 ha) and (Forest Catchment (FC) (484.36 ha)) within the Alpsarı Pond Watershed with Geographic Information Systems (GIS). Digital Elevation Models (DEM) of catchments was created trough GIS with ArcGIS 10.3.1 versioned programs with using ASTER GDEM (10 m resolution). Linear (one dimensional), areal (two dimensional) and relief (three dimensional) of catchment morphometric properties were investigated through DEM. Both sub-catchments are in the middle-sized watershed class. 33.57% of AGC and 9.43% of FC consists of flat and moderately sloping areas. There is no cultivated area in OH. There are 13 seasonal and continuous streams in AGC and 20 in FC. AGC consists of 35% agriculture, 65% forest and grassland areas, 85% forest and 15% grassland areas of FC. Considering the morphometric properties of FC, the danger of erosion, flood and overflow is higher than AGC. Therefore, forests should be protected in this catchment.

Anahtar Kelimeler

Ecosystem, watershed, morphometri, Çankırı

Proje Numarası

1919B012202122

Kaynakça

• Ahmed, R., Sajjad, H., Husain, I. (2018). Morphometric parameters-based prioritization of sub-watersheds using fuzzy analytical hierarchy process: a case study of lower Barpani Watershed. India. Nat Resour Res. 27:67-75.
• Altıparmak, S., Türkoğlu, N. (2018). Yakacık Çayı Havzasının (Hatay) Morfometrik Analizi. DTCF Dergisi 58(1): 353-374.
• Anonim. (2021). Çankırı İli 2020 Yılı Çevre Durum Raporu. T.C. Çankırı Valiliği. Çankırı Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Çankırı.
• Aslan, T.A. (2005). Coğrafi bilgi sistemi olanakları ile bazı havza özelliklerinin belirlenmesi. KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 8(2): 128-134.
• Balcı, N., Özyuvacı, N. (1988). Havza Amenajmanı. II. İ.Ü. Orman Fakültesi. Yüksek Lisans Ders Notları. İstanbul.
• Birgili, Ş., Ünalan, G., Yoldaş, R. (1975). Çankırı-Çorum Havzası’nın Jeolojisi ve Petrol Olanakları. MTA Genel Müdürlüğü Raporu, Rap. No: 5621. Ankara.
• Blumenthal, M. (1948). Bolu Civarı ile Aşağı Kızılırmak Mecrası Arasındaki Kuzey Anadolu Silsilesi’nin Jeolojisi. MTA Genel Müdürlüğü Raporu. Rap No. 2026. Ankara.
• Çalışkan, H. and Göl, C. (2022). Türkiye de cumhuriyet döneminde yaşanılan demografik değişimlerin arazi kullanım türü arazi örtüsü üzerine etkileri. Anadolu Orman Araştırmaları 8(1): 100–112.
• Çepel, N. (1995). Orman Ekolojisi. İstanbul Üniversitesi. Orman Fakültesi Matbaası, No: 426. İstanbul. Elbaşı, E. and Özdemir, H. (2018). Marmara Denizi Akarsu Havzalarının Morfometrik Analizi." Coğrafya Dergisi, 36: 63-84.
• Goudie, A.S. (2004). Encyclopedia of Geomorphology: Volume 1. Routledge Taylor & Francis Group. London.
• Göl, C., Çakır, M., Ediş, S., Yılmaz, H. (2010). The effects of land use land cover change and demographic processes-1950-2008 on soil properties in the Gökçay catchment Turkey. Afrıcan Journal of Agrıcultural Research, 5(13): 11-22.
• Göl, C. (2002). Çankırı-Eldivan yöresinde arazi kullanım türleri ile bazı toprak özellikleri arasındaki ilişkiler. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. Ankara.
• Görgülü, E. and Göl, C. (2021). Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Havza Morfometrik Analizi: Sarayköy Göleti Havzası (Çankırı). Anadolu Orman Araştırmaları Dergisi, 7(2): 107-118.
• Görür, A.E. and Karadeniz, C. (2018). Morfometrik Parametrelerin Havza Hidrolojisi Bakımından Değerlendirilmesi. Türkiye Ormancılık Dergisi, 19(4): 447-454.
• Göztepe, S., Bahadır, M., Şen, H. (2022). Hatip Çayı Havzası’nda (Ankara) taşkınların coğrafi analizi ve taşkın duyarlılığı. Kesit Akademi Dergisi, 8(33): 143-169.
• Heathcote, I.W. (2009). Integrated Watershed Management. Principles and Practice (Second Edition) USA: John Wiley&Sons. Inc.
• Horton, R.E. (1932). Drainage basin characteristics. Trans. American Geophysical Union 13: 350-361.
• İmamoğlu, A. (2020). Alaca Çayı Havzası Erozyon Durumunun Morfometrik Ölçümler ile İlişkisi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 18: 868-878.
• Kesim, N.G. (2015). Çankırı Alpsarı Göleti ve Civarı Karayosunu Florası. Çankırı Karatekin Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü. Orman Mühendisliği Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi, Çankırı.
• Magesh, N.S. and Chandrasekar, N. (2014). GIS Model-Based Morphometric Evaluation Of Tamiraparani Sub-Basin. Tirunelveli District. Tamil Nadu. India. Arab J. Geosci, 7: 131-141.
• MGM. (2022). Çankırı Meteoroloji İstasyonu İklim Verileri. Tarım ve Orman Bakanlığı. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Mody, J. (2004). Achievinga ccountabilityt hrough decentralization: Lessons forintegrate driver basin management. Policy Research Working. Paper No:3346. World Bank. Washington. D.C. pp. 33-46.
• Öz, Y. and Göl, C. (2021). Yarı kurak ve tuzlu/jipsli alanlarda farklı arazihazırlığı yöntemlerinin fidan gelişimine etkileri. Ormancılık Araştırma Dergisi, 8(2); 146-156.
• Özdemir, H. and Bird, D. (2009). Evalution of Morphometric Parameters Of Drainage Network Drived From Topographic Maps And DEM İn Point Of Flood. Environmental Geology, 56: 1405-1415.
• Özdemir, H. (2011). Havza morfometrisi ve taşkınlar. Fiziki coğrafya araştırmaları; sistematik ve bölgesel. Türk Coğrafya Kurumu Yayınları. 5: 507-526. İstanbul.
• Özhan, S. (2004). Havza Amenajmanı. İstanbul Üniversitesi. Orman Fakültesi. İ.Ü. Rektörlük Yayın No: 4510. Orman Fakültesi Yayın No: 481, İstanbul.
• Reddy, G.P.O., Maji, A.K., Gajbhiye, K.S. (2004). Drainagemorphometryanditsinfluence on landform characteristics in basaltic terrain. Central India-a remotesensingand GIS approach. Int J ApplObservGeoinf., 6: 1-16.
• Schumm, S.A. (1956). Evolution of drainage system sand slopes in bad lands at Perth Amboy. New Jersey. GSA Bulletin, 67. 597-646.
• Shivhare, V., Gupta, C., Mallick, J., Singh, C.K. (2021). Geospatial modelling for sub watershed prioritization in Western Himalayan Basin using morphometric parameters. Natural Hazards, 110:545-561.
• Sreedevi, P.D., Sreekanth, P.D., Khan, H.H., Ahmed, S. (2013). Draina gemorphometry andits influence on hydrology in a semi-aridregion: using SRTM data and GIS. Environmental Earth Sciences. 70(2): 839-848.
• Strahler, A.N. (1964). Quantitative geomorphology of drainage basin sand channel networks. In: Chow. V.T. (Ed.). Handbook of Applied Hydrology. McGraw HillBook. New York. pp. 4-76.
• Toprak, A. (2015). Solhan Deresi Havzasının (Bingöl) Sel ve Taşkın Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Turoğlu, H. and Aykut, T. (2019). Ergene nehri havzası için hidromorfometrik analizlerle taşkın duyarlılık değerlendirmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 2: 1-15.
• Utlu, M. and Özdemir, H. (2018). Havza morfometrik özelliklerinin taşkın üretmedeki rolü Biga Çayı havzası örneği. Coğrafya Dergisi, 36: 49-62.
• Verstappen, H.Th. (1983). Applied Geomorphology. International Institute for Aerial Surveyand Earth Science (ITC). Enschede, Holand.
• Withanage, N.S., Dayawansa, N.D.K., De Silva, R.P. (2014). Morphometric Analysis Of The Gal Oya River Basin Using Spatial Data Derived From GIS. Tropical Agricultural Research, 26(1): 175-188.
• Yüksel, M., Göl, C., Dengiz, O. (2002). Çankırı (Kenbağ) Orman Fidanlığı Topraklarının Fiziksel. Kimyasal Özellikleri ve Sınıflandırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi. Orman Fakültesi Dergisi, A(2): 11-26.