Story Genre in Iraqi-Turkoman Literature and Its Difference from Ottoman`s Story

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 1, 48 - 53, 01.12.2024

Orxan İsayev

Öz

In the article, I have examined the story genre in Iraqi-Turkoman literature and its different features from the story creation existing in Ottoman literature. Until now, many researchers accept Mekki Labib's "Gözlük" as the first story in Iraqi-Turkoman literature, but in this article I have proved that the first story was written by Mahmud Nadim. This narrative was published in 1909 under the name "Mubarizeyi-Eshq". Although Ottoman literature had a significant impact on Iraqi-Turkoman literature from the middle of the 16th century, both in terms of language and subject matter, narrative creativity arose and developed completely independently in the Turkic literature existing in Iraq. We have proved this in several ways in the article. In the first, the narrative genre in Iraqi-Turkoman literature emerged later than in Ottoman literature. The unique characteristics of the Tanzimat period and the "Sarvati-Funun" movement did not spread to Iraqi-Turkoman literature. Besides, as claimed in some sources, the author of the first story in Iraqi-Turkoman literature is not Ahmed Midhat Efendi. Although his story book "Gisseden hisse" was published in Baghdad, it should not be considered correct to attribute this story to Iraqi-Turkoman literature. While the story genre in Iraqi-Turkoman literature covered more political topics, the story genre of Ottoman literature showed more romanticism. This should be attributed to the influence of European storytelling. In the article, I have revealed all the differences with scientific evidence and examples. In this regard, although Iraqi-Turkoman literature was influenced by Ottoman literature, it showed itself more in poetry. In prose creation, mainly in the story genre, the unique features of the Turkish-language literature in Iraq came to the fore, and the story genre was formed and developed in accordance with the social and political conditions. In the article, I have briefly devoted a place to the development of the story genre in Iraqi-Turkoman literature in the following years. Thus, the creation of stories, which started with political themes, after a while became much richer in terms of themes, stories were written not only on political, but also on social, domestic, love and other topics.

Anahtar Kelimeler

Irak-turkoman literature, Ottoman, story, Mahmud Nedim, prose

İraq-Türkman Ədəbiyyatında Hekayə Janrı və Onun Osmanlı Hekayəçiliyindən Fərqi

Öz

Məqalədə İraq-türkman ədəbiyyatında hekayə janrı və onun Osmanlı ədəbiyyatında mövcud olan hekayə yaradıcılığından fərqli xüsusiyyətlərini araşdırmışam. Bu günə qədər bir çox tədqiqatçı İraq-türkman ədəbiyyatında ilk hekayə kimi Məkki Ləbibin “Gözlük” əsərini qəbul etsə də, bu məqalədə ilk hekayənin Mahmud Nədim tərəfindən yazıldığını sübut etmişəm. Bu hekayə 1909-cu ildə “Mübarizeyi-Eşq” adı ilə yayımlanmışdır. XVI əsrin ortalarından etibarən Osmanlı ədəbiyyatı İraq-türkman ədəbiyyatına həm dil, həm də mövzu baxımından ciddi təsir göstərsə də, hekayə yaradıcılığı İraqda mövcud olan türkdilli ədəbiyyatda tam müstəqil şəkildə yaranıb inkişaf etmişdir. Məqalədə bunu bir neçə cəhətdən isbat etmişik. Birincisi, İraq-türkman ədəbiyyatında hekayə janrı Osmanlı ədəbiyyatına nisbətən gec yaranmışdır. Tənzimat dövrü və “Sərvəti-Fünun” hərəkatının özünəməxsus xüsusiyyətləri İraq-türkman ədəbiyyatına sirayət etməmişdir. Bundan başqa, bəzi mənbələrdə iddia edildiyi kimi, İraq-türkman ədəbiyyatında ilk hekayənin müəllifi Osmanlı ədəbiyyatının nümayəndəsi olan Əhməd Midhət əfəndi deyildir. Onun “Qissədən hissə” adlı hekayə kitabı Bağdadda nəşr olunsa da, bu hekayəni İraq-türkman ədəbiyyatına aid etmək doğru hesab olunmamalıdır. İraq-türkman ədəbiyyatında hekayə janrı daha çox siyasi mövzuları əhatə etdiyi halda, Osmanlı ədəbiyyatının hekayə janrında daha çox romantizm özünü göstərirdi. Bu da daha çox Avropa hekayəçiliyinin təsiri ilə əlaqələndirilməlidir. Məqalədə bütün fərqləri elmi dəlillər və nümunələrlə ortaya qoymuşam. Bu baxımdan, İraq-türkman ədəbiyyatı Osmanlı ədəbiyyatının təsiri altında olsa da, bu özünü daha çox poeziyada göstərmişdir. Nəsr yaradıcılığında, əsasən də hekayə janrında İraqda mövcud olan türkdilli ədəbiyyatın özünəməxsus xüsusiyyətləri ön plana çıxmış, ictimai-siyasi şəraitə uyğun olaraq hekayə janrı formalaşıb inkişaf etmişdir. Məqalədə İraq-türkman ədəbiyyatında hekayə janrının sonrakı illərdə inkişafına da qısa şəkildə yer ayırmışam. Belə ki, siyasi mövzularla başlanan hekayə yaradıcılığı bir müddət sonra mövzu cəhətdən xeyli zənginləşmiş, təkcə siyasi deyil, ictimai, məişət, məhəbbət və digər mövzularda da hekayələr yazılmışdır.

Anahtar Kelimeler

İraq-türkman ədəbiyyatı, hekayə, Osmanlı, Mahmud Nədim, nəsr

Irak-Türkmen Edebiyatın Hikaye Türü ve Osmanlı hikayeçiliğinden Farkı

Öz

Makalede Irak-Türkmen edebiyatında hikaye türü ve onun Osmanlı edebiyatında mevcut olan hikaye yaratıcılığından farklı yönlerini araştırmışımdır. Günümüze kadar bir çok araştırmacı Irak-Türkmen edebiyatında ilk hikaye gibi Mekki Lebibin "Gözlük" eserini kabul etse de, şu makalede ilk hikayenin Mahmud Nedim tarafından yazıldığını kanıtlamışımdır. Şu hikaye 1909. yılında "Mübarezeyi-Aşk" adı ile yayınlanmıştır. XVI. yüzyılın ortalarından itibaren Osmanlı edebiyatı Irak-Türkmen edebiyatına dil ve mövzu açısından etkide bulunmuşdur. Makalede bunu bir kaç yönde kanıtlamışızdır. Birincisi Irak-Türkmen edebiyatında hikaye türü Osmanlı edebiyatı ile mükayisede geç yaranmıştır. Tanzimat Devri ve "Serveti-Funun" zamanının ana özellikleri Irak-Türkmen edebiyatına yansımamışdır. Bundan ilave bir sıra kaynağlarda Irak-Türkmen edebiyatında ilk hikayenin Ahmet Midhet Efendi tarafından yazılması da söyleniyor. Onun "Kıssadan Hisse" hikaye kitapı Bağdatda basılsa da, şu hikayeni Irak-Türkmen edebiyatına aid etmek hiç doğru olmaz. Irak-Türkmen edebiyatında hikaye türü daha çok siyasi mevzuları kapsasa da Osmanlı edebiyatında daha çok romantizmin ön planda olduğu biliniyor. Şu da Avrupa hikayeçiliğinin etkisi gibi kabul edilmelidir. Irakda hikaye türü siyasi koşullar yüzünden meydana çıkş=mış ve bu mevzularda yaranmıştır. Makalede Irak-Türkmen edebiyatının hikaye türünün sonrakı yıllarında gelişmesine de kısa şekilde yer ayırmışımdır. Böyle ki, siyasi koşullar altında yaranan hikaye türü sonrakı zamanlarda daha geniş ve farklı mevzuları da kapsamışdır.

Anahtar Kelimeler

Irak-Türkmen Edebiyat, hikaye, Osmanlı, Mahmud Nedim, nesir

Kaynakça

• Akyüz, K. (1979). Modern Türk Edebiyatının Ana Cizgileri (1860-1923). Ankara: Ankara Universiteti Basımevi.
• İsayev, O. (2024). Əta Tərzibaşının türkoloji araşdırmaları. AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı, №1, 128.
• Kahraman, A. (2019). İslam Ansiklopedisi. İstanbul.
• Kazancı, M. Ö. (2017). Son Söz Yoktur. İstanbul.
• Kazancı, M. Ö. (2019). Hışırtılar. İstanbul: Fuzuli.
• Terzibaşı, A. (2005). Kekrük Matbuat Tarihi (1879-1985). İstanbul: Yaylacık.
• Terzibaşı, A. (2013). Kerkük şairleri. İstanbul: Ötüken.