TÜRKİYE’DE SANAYİ ATIKLARI VE KARAKTERİZASYON YÖNTEMLERİ

Yıl 2025, Sayı: 7, 82 - 105, 30.06.2025

Büşra Şensoy Gün , Şenay Balbay

Öz

Sanayileşmenin giderek artan hızı, üretim faaliyetlerinin yoğunlaşmasını beraberinde
getirmiş ve bu durum endüstriyel atık oluşumunu hem nicelik hem de nitelik açısından
önemli ölçüde etkilemiştir. Günümüzde sanayi tesislerinden kaynaklanan atıkların
miktarı, çeşitliliği ve içerdikleri zararlı bileşenlerin karmaşıklığı giderek artmakta; bu
durum, çevresel etkilerin kontrol altına alınması ve kaynakların sürdürülebilir yönetimi
açısından ciddi bir sorun teşkil etmektedir. Endüstriyel atıkların doğaya salınmadan
önce uygun biçimde geri kazanılması ya da bertaraf edilmesi ise yalnızca çevresel koruma
açısından değil, aynı zamanda ekonomik değer yaratılması bakımından da büyük
önem taşımaktadır. Atıkların etkili ve güvenli biçimde yönetilebilmesi için, öncelikle bu
atıkların bilimsel temellere dayalı olarak detaylı biçimde karakterize edilmesi gerekmektedir.
Karakterizasyon süreci, atığın türüne bağlı olarak fiziksel, kimyasal, mineralojik
ve morfolojik analizlerin bir arada yürütülmesini kapsar. Bu teknikler sayesinde atığın
içeriği, tehlike potansiyeli, geri kazanım uygunluğu ve çevreye olan etkileri daha net
biçimde ortaya konulabilmektedir. Bu çalışmada, Türkiye'deki başlıca sanayi sektörlerinden
kaynaklanan katı, sıvı ve yarı-katı atık türleri sistematik bir şekilde ele alınmakta;
her bir sektöre özgü atık profilleri detaylandırılmaktadır. Gıda, tekstil, metalürji, kimya,
kâğıt, cam, plastik ve tarım-gıda işleme gibi temel sanayi alanlarından kaynaklanan
atıkların yapısal özellikleri değerlendirilerek, bu atıkların bertarafı ya da geri kazanımı/
geri dönüşümü için uygun yöntemlerin belirlenmesine katkı sağlanmaktadır. Aynı
zamanda atıkların geri dönüşümüne bağlı olarak sanayinin karbon ayak izi ve su ayak
izi düşürülerek kuruluşların sürdürülebilirlik raporlama performansı yükseltilmektedir

Anahtar Kelimeler

Sanayi atıkları, atık ekonomisi, karakterizasyon, döngüsel ekonomi, sürdürülebilirlik

Kaynakça

• Aleluia, J., & Ferrão, P. (2016). Characterization of urban waste management practices in developing Asian countries: A new analytical framework based on waste characteristics and urban dimension. Waste Management, 58, 415–429.doi:10.1016/j. wasman.2016.05.008
• Allesch A., &Brunner P.,H. (2014). Assessment methods for solid waste management: A literature review. Waste Management & Research. 32(6),461-473. doi:10.1177/0734242X14535653.
• Akbaş, A., & Çalışkan, Ö. (2023). İnşaat sektöründe sürdürülebilirlik ve atık yönetimi. 2nd International Conference on Recent Academic Studies, Konya, Turkey. All Sciences Proceedings.
• Arıkan, O. A., & Güven, H. (2022). Katı atıkların karakterizasyonu ve özellikleri. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı.
• Atcı, F., & Ergulen, A. (2020). Toplam Kalite, çevre ve sıfır atık yönetimi; yaklaşımlar, kazanımlar ve eleştiriler. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(2), 299-328. https://dergipark.org.tr/en/pub/cuiibfd/issue/60073/652882
• Atik, C., & Ok, K. (2017). Türkiye’de Kâğıt Üretimi ve Sürdürülebilir Kalkınma. Teknik Rapor, 1-28.
• Avcı, G., Özdemir, A. (2023). Atık LFP Bataryaların Geri Dönüşümü. Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi Part C: Tasarım ve Teknoloji, 11(4), 997-1023. https://doi.org/10.29109/ gujsc.1332596
• Ayaz Arda, Ö. & Aslan, T. (2020). Çevre yönetimi uygulamalarının örgütsel performansla ilişkisi üzerine bir araştırma: çevresel proaktifliğin aracılık etkisi. BMIJ, 8(3): 3582-3614, doi: http://dx.doi.org/10.15295/bmij.v8i3.1516
• Bahaloo-Horeh, N., & Mousavi, S. M. (2020). Comprehensive characterization and environmental risk assessment of end-of-life automotive catalytic converters to arrange a sustainable roadmap for future recycling practices. Journal of Hazardous Materials, 123, 186. https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2020.123186
• Balbay, S., Acikgoz, C. (2022) Effects of recycled carbon-based materials on tyre, Journal of Material Cycles and Waste Management , cilt.22, sa.6, ss.1768-1779, 2020. DOI : 10.1007/s10163-020-01064-9
• Balbay, S., Gün A.R., Üçgün, H., Balbay, A. (2023). Green Composite Sound Absorber Production from Orange Peel Waste for Efficient Sound Insulation, Journal of Vibration Engineering & Technologies, https://dx.doi.org/10.1007/s42417-023-01080-7
• Baran, A. (2021). BÖLÜM 2. ATIKLAR KAVRAMI SINIFLANDIRILMASI, 33.
• Benalia, M. C., Youcef, L., Bouaziz, M. G., Achour, S., & Menasra, H. (2022). Removal of heavy metals from industrial wastewater by chemical precipitation: mechanisms and sludge characterization. Arabian Journal for Science and Engineering, 47(5), 5587-5599.
• Bilgili, M. Y. (2020). Katı atık yönetiminde kullanılan bazı kavramlar ve açıklamaları. Avrasya Terim Dergisi, 8(2), 88-97.
• Çataklı, T., & Ergüder, T. H. (2019). Biyo-devulkanizasyon: Atık lastik yönetiminde çevre dostu bir yaklaşım. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 2(1), 20-34.
• Cayirli, S. (2018). Geri dönüşüm sektöründe cevher hazırlama teknolojilerinin kullanımı. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi. https://doi. org/10.28948/ngumuh.502325
• Çelik, M. Y., & Tur, Ş. (2012). Afyonkarahisar Organize Sanayi Bölgesi doğal taş atık depolama sahasındaki mermer atıklarının özelliklerinin incelenmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi (AKÜ FEBİD), 12, 9–15.
• Çetinkaya Karafaki, F. (2018). İlaç, kozmetik ve kişisel bakım ürünleri atıklarının çevre üzerine etkileri ve AB ülkelerinin ve Türkiye’nin bakış açısı. Afet ve Risk Dergisi, 1(1), 63-71. https://doi.org/10.1234/jdr.2018.1111
• Çınar Acar, B., & Acar, M. B. (2022). Kimyasal Yöntemlerle Atık Sulardan Ağır Metal Giderimi. Gazi Üniversitesi Fen Fakültesi Dergisi, 3(1), 1-13.
• Delibalta, M. S. (2022). Türkiye madencilik sektöründe döngüsel ekonomi ve dijitalleşme uygulamaları. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 11(4), 1121-1126.
• Demirbaş, A. K., & Çevik, S. (2017). Demir ve Demir Dışı Metal Döküm Endüstrisi İçin Atık Yönetimi.
• Eşkin Uzun, S., Enç, V., & Hosoglu, F. (2013). Atık kompozit içecek kartonları geri dönüşüm yöntemleri. Journal of History Culture and Art Research, 1(4), 345. https:// doi.org/10.7596/taksad.v1i4.60
• Ellen MacArthur Foundation. (2013). Towards the circular economy: Economic and business rationale for an accelerated transition. https://ellenmacarthurfoundation.org
• European Environment Agency (EEA). (2023). Municipal and packaging waste management country profiles: Turkey. https://www.eea.europa.eu
• Eryilmaz, H., Demirarslan, K. O., & Aykan, R. (2024). Üre-Formaldehit Reçinesi Katı Atıklarının Tarımsal Gübre Olarak Kullanımı. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 14(2), 576-588. https://doi.org/10.31466/kfbd.1395117
• Fidan, E. T., (2020), Türkiye’de Sürdürülebilir Sanayi Politikalarının Uygulanması ve Kamu, Sivil Toplum Kuruluşları ve Özel Sektörün Sürdürülebilir Sanayi Politikalarına İlişkin Yaklaşımlarının Değerlendirilmesi, Verimlilik Dergisi, Yıl: 2020, Sayı: 2, T. C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Yayını.
• Gürül, B. (2019). Sürdürülebilir üretim göstergelerinin kurumsal sürdürülebilirlik performansına etkisinin araştırılması(Doktora tezi, Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Gökcecik, G., & Dulkadiroğlu, H. (2021). Elektrik ark ocağı ile üretim yapan bir demirçelik tesisinin mevcut en iyi teknikler kapsamında değerlendirilmesi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 10(2), 465-471.
• Gümüş, D., & Gümüş, F. (2022). Removal of hydroxychloroquine using engineered biochar from algal biodiesel industry waste: Characterization and design of experiment (DoE). Arabian journal for science and engineering, 47(6), 7325-7334.
• Hacifazlıoğlu, H., & Şahin, H. (2023). Cevher hazırlama tesislerinden çıkan atıklar ve yönetimi. Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 35(1), 119-133. https://doi. org/10.35234/fumbd.1170187.
• Hüdaverdi, Ş., Dede, T., Sanlı, B., Güven, E., vd. (2025). Lisansüstü Tezlerin Bibliyometrik Analizi: Elektronik Atık. Çevre İklim ve Sürdürülebilirlik, 26(1), 17-24.
• Kavurucu, B., Ekmen, E., Yaman, Ö., Yılmaz Yazan, S., Kanmaz, N., & Ünver, Ü. (2022). Türkiye’de Endüstriyel Su Tüketimi ve Arıtımı. İleri Mühendislik Çalışmaları ve Teknolojileri Dergisi, 3(1), 19–33.
• Keleş, H., Önal, Y., & Akbulut, Y. (2023). Characterization of Polymeric Wastes in the Hygienic Product Factory and Energy Recovery from These Wastes. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 28(2), 591-619.
• Kılınç, Ö. (2024). Doğal hammadde ve atıklardan alümina-silika esaslı aerogel üretimi (Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Koca, D. (2020). Sanayi devrimlerinin tarihsel arka planı ve işgücü becerileri üzerindeki yansımaları. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 16(31), 2294–2314. https:// doi.org/10.26466/opus.704841
• Küçükdoğan, N., Halis, S., Sütçü, M., Sarıkanat, M., Seki, Y., & Sever, K. (2017). Kâğıt üretim atığı katkılı yüksek yoğunluklu polietilen (yype) kompozitlerin mekanik özelliklerinin incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 23(8), 949-953.
• Küçükpelvan, H., Yarımtepe, C. C., & Öz, N. A. (2017). Deri atıksuyunun arıtım metotları. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(1), 59-96.
• Industrial Waste Management Market Size, https://www.fortunebusinessinsights.com/ industry-reports/industrial-waste-management-market-100116. 12.05.2025.
• Meral, Ü. (2014). Ambalaj atıkları içerisinde atık kâğıtların Türkiye’de değerlendirilmesi (Erzurum il örneği). Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Okumuş, E. (2024). Gıda atıklarının yönetimi ve değerlendirilmesi. Journal of Agriculture, Food and Environment (JAFE), 1(1), 27–32.
• Özcan, T. (2022). Nesnelerin İnterneti Özellikli Sensörlerin Akıllı Atık Yönetimine Katkısı. Yapı Bilgi Modelleme, 4(1), 14-22. https://doi.org/10.53033/ybm.1104953
• Öztürk, N., Şentürk, H. B., Gündoğdu, A., & Duran, C. (2020). İçme suyu arıtma tesisi atık çamuru üzerine metilen mavisi adsorpsiyonu ve yapay sinir ağları ile modellenmesi.
• Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 25(2), 733–750. https://doi. org/10.17482/uumfd.674224
• Polat, S., & Pütün, A. E. (2015). Tütün tarla atığının TGA-FTIR-MS ile termal davranışının belirlenmesi. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi A - Uygulamalı Bilimler ve Mühendislik, 16(2), 211–217. https://doi.org/10.18038/btd-a.11729
• Purohit, A., Singh, S. K., & Nain, P. K. (2024). Analysis of mechanical and sliding wear characteristics of steel industries’ solid wastes-filled epoxy composites using an experimental design approach. MRS Advances, 9(11), 910-915.
• Ram, A. K., & Mohanty, S. (2022). State of the art review on physiochemical and engineering characteristics of fly ash and its applications. International Journal of Coal Science & Technology, 9(1), 9.
• Saba, B., Bharathidasan, A. K., Ezeji, T. C., & Cornish, K. (2023). Characterization and potential valorization of industrial food processing wastes. Science of The Total Environment, 868, 161550
• Salman, S., Bhattacharjee, P., Rahman, M., Akhter Nur, S., Sindhwani, R., Mithun Ali, S. (2025). Pathways to advancing sustainable practices in industrial solid waste management: Unveiling obstacles and implications, Next Research, 2(1), https://doi. org/10.1016/j.nexres.2024.100124.
• Sayan, İ. (2024). Döngüsel ekonomi yaklaşımıyla sağlık sektöründe atık yönetiminin dönüşümü: Politika ve uygulama önerileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 15(44), 1421–1438.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2019). Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları Türkiye Değerlendirme Raporu. Ankara: Strateji ve Bütçe Başkanlığı.
• T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2023). Sıfır Atık Projesi Raporu. https://sifiratik.gov.tr
• T.C. Ticaret Bakanlığı. (2021). Yeşil Mutabakat Eylem Planı. https://ticaret.gov.tr Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2022). Atık İstatistikleri, 2022. https://data.tuik.gov. tr/Bulten/Index?p=Atik-Istatistikleri-2022-49570
• Tanrıver, K. (2018). Polimerik malzemelerin geri dönüşüm sistemi ile ayrıştırılması. Yüksek lisans tezi, İstanbul Gedik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mekatronik Mühendisliği Anabilim Dalı, İstanbul.
• Türemen, M., Demir, A., & Özdoğan, E. (2019). Tekstil endüstrisi için geri dönüşüm ve önemi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 25(7), 805–809. https:// doi.org/10.5505/pajes.2018.97253
• United Nations Environment Programme (UNEP). (2024). Global Waste Management Outlook 2024. https://www.unep.org/resources/global-waste-managementoutlook- 2024
• Uysal, F. F., & Bahar, S. (2018). Cüruf Çeşitleri ve Kullanım Alanları. Trakya Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 19(1), 37-52.
• Ürkmez, Ş., & Yurtsever, M. (2024). Biyo-bazlı ve fosil kaynaklı tek kullanımlık plastik atıkların farklı çevresel ortamlardaki eskimesinin incelenmesi.Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi (Pamukkale University Journal of Engineering Sciences), 30(3). https://doi.org/10.5505/pajes.2024.84890
• World Health Organization (WHO). (2023). Electronic waste (e-waste). https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/electronic-waste-(e-waste)
• Yevle, D. V., Mann, P.S. (2025). Artificial intelligence based classification for waste management: A survey based on taxonomy, classification & future direction, Computer Science Review, 56, https://doi.org/10.1016/j.cosrev.2024.100723.
• Yıldırım, İ. (2018). Elektronik atıklarda değerli ve ağır metal analizi. Yüksek lisans tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Anabilim Dalı. Kahramanmaraş.
• Yıldırım, M. (2023). E-Atık Sorunsalının Türkiye’nin Çevre Politikaları Kapsamında Analizi. TÜRKAV Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi 3, sy. 4, 259-93.