TÜRKÇE BİLMEZ MEHMED AĞA VAKASI VE YEMEN’DE MISIR ETKİSİ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 40, 107 - 148, 14.09.2020

Durmuş Akalın

Öz

Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın Mısır’da kurmuş olduğu iktidar sadece Nil çevresi ile
sınırlı kalmadı. Bir süre sonra Osmanlı Devleti’nin yaşadığı zorluklardan da istifade ederek
Suriye, Hicaz ve Sudan üzerine bir genişleme gösterdi. Yunan İsyanı sonrasında Osmanlı
Devleti ile arasına soğukluk giren Mehmed Ali Paşa, nüfuzunu daha da arttırmak düşüncesiyle
birçok defa Osmanlı Devleti ile karşı karşıya geldi. Bu dönemde dikkat çeken mücadelelerden
biri de Hicaz ve çevresinde yaşandı. Bölgede Türkçe Bilmez olarak da isimlendirilen Mehmed
Ağa, Osmanlı Devleti’nden bağımsız olarak Hicaz ve Yemen’de bir otorite tesis ettikten sonra
Mehmed Ali Paşa ile karşı karşıya geldi. Birçok defa Mısır askerleri ile Türkçe Bilmez’e bağlı
kuvvetler arasında şiddetli çarpışmalar oldu. Bu çarpışmalar Cidde’ye de önemli oranda
tesir etti ve Türkçe Bilmez Mehmed Ağa bu süre içinde çok sayıda Mısır gemisine el koydu.
Hadiseler bu şekilde devam ederken Türkçe Bilmez Mehmed Ağa’nın faaliyetleri Osmanlı
Devleti’nin dikkatini çekti. Bu nedenle Babıali Mehmed Ağa lehine birtakım adımlar attı.
Bu araştırma ile Türkçe Bilmez Mehmed Ağa’nın Hicaz ve Yemen’deki faaliyetleri takip
edilecektir. Bunun yanı sıra Mısır’ın bölge üzerindeki nüfuzu ve Osmanlı Devleti’nin hadiseler
karşısında takındığı tavır ortaya konmaya çalışılacaktır. Osmanlı Devleti’nin Kavalalı
Mehmed Ali Paşa ile yaşadığı bu sıkıntılar Osmanlı Arşiv vesikalarından ve konuyla ilgili
yapılmış araştırma ve inceleme eserlerden istifade edilerek irdelenmek istenmektedir. Aynı
zamanda Türkçe Bilmez Vakası ve Mısır’ın bölgedeki faaliyetleri konusunda da kapsamlı bir
çalışma ortaya konmak istenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Mısır, Yemen, Hicaz, Türkçe Bilmez Mehmed Ağa

TURKCE BILMEZ MEHMED AGA CASE AND THE INFLUENCE OF EGYPT IN YEMEN

Öz

The rule that Kavalalı Mehmed Ali Pasa had established in Egypt was not limited
only to the Nile periphery. After a while, he also benefited from the difficulties that Ottoman
Empire had been experiencing and made an expansion on Syria, Hejaz and Sudan. After the
Greek Revolt, Mehmed Ali Paşa, who had disagreements with the Ottoman State, confronted
with the Ottoman State several times with the consideration of increasing his influence
further. . One of the striking struggles in this period took place in Hejaz and its environs. After
establishing an authority in Hijaz and Yemen independent of the Ottoman State, Mehmed
Aga, also known as Turkce Bilmez faced Mehmed Ali Pasha. There were violent clashes
between Egyptian soldiers and forces of “Türkçe Bilmez” several times. These conflicts had
a significant impact on Jeddah, and Turkce Bilmez Mehmed Aga confiscated many Egyptian
ships during this period. As the incidents had been going on in this way, the activities of the
Turkish Bilmez Mehmed Aga had attracted the attention of the Ottoman State. Therefore,
Babıali took some steps in favor of him. This study aims to track the activities of Turkce Bilmez
Mehmed Aga in Hejaz and Yemen as well as assert the influence of Egypt on the region and
the attitude of Ottoman state against the incidents. These troubles, which the Ottoman State
experienced with Kavalalı Mehmed Ali Pasa, will be explored through using the Ottoman
Archives documents and secondary sources related to the subject. In addition, this study also
aims to present a comprehensive study on Turkce Bilmez Case and the activities of Egypt in
the region.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Egypt, Yemen, Hejaz, Turkce Bilmez Mehmed Aga

Kaynakça

• AHMET RAŞİT PAŞA, Tarih-i Yemen ve San’a, Cilt I-II, Yay. Haz. Sadettin Baştürk, Taşhan Kitap Yayınları, Ankara, 2013.
• ALTUNDAĞ, Şinasi, Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı Mısır Meselesi 1831-1841, TTK Basımevi, Ankara, 1998.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), TTK Basımevi, Ankara, 1999.
• CLEVELAND, William L., Modern Ortadoğu Tarihi, Çev. Mehmet Harmancı, Agora Kitaplığı, İstanbul, 2005.
• HATHAWAY, Jane, Osmanlı Hâkimiyetinde Arap Toprakları, Çev. Gül Çağalı Güven, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.
• KIZILTOPRAK, Süleyman, Mısır’da İngiliz İşgali Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
• KURŞUN, Zekeriya, Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti, TTK Basımevi, Ankara, 1998.
• LEWIS, Bernard, Ortadoğu, Çev. Selen Y. Kölay, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 2011.
• ÖZKOÇ, Özge, Mısır’ın Uzun 19. Yüzyılı, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2015.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt I-IIIII, MEB, İstanbul, 1993.
• SIRMA, İhsan Süreyya, Osmanlı Devleti’nin Yıkılışında Yemen İsyanları, Beyan Yayınları, İstanbul, 2008.
• ABIR, M., “Modernisation, Reaction and Muhammad Ali’s Empire”, Middle Eastern Studies, Vol. 13, No. 3, Taylor&Francis, 1977, ss. 295-313.
• AKALIN, Durmuş, “Aden’in İşgali ve İşgalden Sonra Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz’de Aldığı Tedbirler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/2, 2014, s. 357-404.
• AKALIN, Durmuş, “İngiltere ve Osmanlı Devleti Arasında Perim Adası (1798- 1914)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 33, Sayı 56, 2014, ss. 233-263.
• AKALIN, Durmuş, “Yemen’in Kuzeyinde Osmanlı İdaresi’nin Yeniden Tesis Edilmesi ve Mekke Şerif Muavini Kıbrıslı Tevfik Paşa (1848-1851)”, Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 2015, ss. 17-42.
• AKALIN, Durmuş, “Yemen’de Şeyh Said Adlı Arazi Çerçevesinde Osmanlı- Fransız Rekabeti (1868-1912)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX/1, 2015, s. 1-44.
• BALDRY, John, “Al Yaman and the Turkish Occupation 1849-1914”, Arabica, T. 23 Fasc. 2, Brill, 1976, ss. 156-196.
• BALDRY, John, “The Yamani Island of Kamaran during the Napoleonic Wars”, Middle Eastern Studies, Vol. 16, No. 3, Taylor&Francis, 1980, ss. 246-266.
• EL BATRIK, Abdel Hamid, “Mısır-Yemen Münasebetleri (1819-1840) ve İngilizlerin Kızıldeniz Politikasına Tesiri”, Çev. M. Hanefi Kutluoğlu, Political and Social Change in Egypt, Neşr. P. M. Holt, Londra, 1968, ss. 281-290.
• GENCER, Fatih, “İsyana Giden Yol, Anadolu’ya Açılan Kapı: Mehmet Ali Paşa’nın Akka’yı Ele Geçirmesi”, History Studies, Vol. 7 Issue 1, 2015, ss. 65-80.
• IBRAHIM, Hassan Ahmed, The Egyptian Empire 1805-1885. ss. 198-217.
• KELLY, J. B., “Mehemet Ali’s Expedition to the Persian Gulf 1837-1840”, Part I, Middle Eastern Studies, Vol. 1, No. 4, Taylor&Francis, 1965, ss. 350-381.
• SAMUR, Sebahattin, “Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın (1770-1849) Sosyal Politikaları: Mısır ve Diğer Osmanlı Eyaletlerindeki Etkisi”, Bilimname, XIII, 2007/2, ss. 131-138.