CUMHURİYET HALK PARTİSİ İKTİDARINDA İŞÇİLER (1923-1938)

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 40, 175 - 199, 14.09.2020

Meltem Tekerek

Öz

Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonra toplanan İzmir İktisat Kongresine diğer
sosyal sınıflar gibi temsilci gönderebilen işçi sınıfı burada iktisadi esaslarını belirlemiştir.
Ancak 1923 yılından 1931 yılına kadar olan dönemde hükümetin çalışma hayatı düzeni
ve işçi sınıfı ile ilgili düzenlemelere ihtiyaç duyduğu söylenemez. Buna rağmen göreli bir
serbestlik ortamında işçiler örgütlenme ve üst birlik oluşturma çabalarına devam etmişler,
birtakım grev eylemleri gerçekleştirmişlerdir. Bunun dışında bazı işçi örgütlerinin devletle
ilişkilerini geliştirmek suretiyle çalışma hayatını düzenleyecek mevzuata katkıda bulunmak
çabası olmuştur.
1931 yılı Cumhuriyet Türkiye’sinde her açıdan yeni bir dönemin başlangıcıdır.
Devletçi ekonomi politikaları uygulanması yoluyla kalkınmayı gerçekleştirmeyi hedefleyen
parti, sanayinin gelişmesine mukabil olarak işçi sınıfının da çoğalacağını öngörmüştür.
Programında sınıf ayrılığını ve sınıf çatışmalarını kesin bir dille reddeden parti çalışma
hayatında herhangi bir engelle karşılaşmamak istememiştir. Bunun için bir taraftan işçi
eylemlerini çeşitli yasal düzenlemelerle engellerken, bir taraftan işçi örgütlenmelerinin
kontrolünü eline almak istemiştir. Bu dönemin kazancı 1924 yılından itibaren oluşturulması
için beklenen 1936 yılındaki İş Kanununun çıkarılması olmuştur. Yeni İş Kanunu ile çalışma
hayatına bir düzen getirilirken, grev ve lokavt yasaklanmıştır. İş Kanunundan önce ve sonra
diğer yasal önlemlerle takviye edilen bu dönemde grev sayısı bir önceki döneme göre daha
az olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Halk Partisi, Halkçılık, İşçi, Grev

WORKERS UNDER THE REPUBLICAN PEOPLE’S PARTY

Öz

The working class which could send the representative like other social classes to
İzmir Economic Congress which convened after gained the victory of the Independence War
determined their economic principals here. But it cannot be said that the government needed
regulations on working life and the working class from 1923 to 1931. Although the workers
were subjected to some obstacles such as the Takrir-i Sükûn Law, they continued their efforts
to organize and form a higher unit in a relative environment of freedom and carried out some
strike actions. Apart from this, some workers’ organizations have tried to contribute to the
legislation that will regulate working life by improving their relations with the state.
1931 is the beginning of a new era in every aspect of the Republic of Turkey. The
party, which aims to achieve development through the application of statist economic policies,
has predicted that the working class will increase in response to the development of industry.
The party rejected class separation and class conflicts in its program did not want to face any
obstacles in working life. For this, while it preventing the workers’ actions with various legal
regulations, it wanted to take control of the workers ‘organizations. The gain of this period
was the enactment of the Labor Code of 1936, which is expected to be established since 1924.
The working life ordered with the new Labor Code, strikes and lockouts were prohibited. In
this period, which was reinforced by other legal measures before and after the Labor Code,
the number of strikes was less than the previous period.

Anahtar Kelimeler

Republican People’s Party, Populism, Worker, Strike

Kaynakça

• BCA 030 10 00 00 166 158 2; Amele Mesai Kanunu’nun Meclis’e Gönderildiği Konusundaki Yazı, 29/01/1924.
• BCA 030 10 00 00 12 72 28; Adana Demiryolu Hattında Başlayan Grevden Dolayı İsmet İnönü’nün Talimatı, 17/08/1927.
• BCA 030 10 00 00 34 197 5; Hükümete Hakaret Eden Amele Sındırgılı Remzi Hakkında Takibat Yapılması Hakkındaki Yazı, 06/11/1927.
• CHF Nizamnamesi ve Programı 1931, TBMM Matbaası, Ankara.
• CHP Dördüncü Büyük Kurultayı Görüşmeleri Tutulgası (9-16 Mayıs 1935), Ulus Basımevi, Ankara, 1935.
• Neziroğlu İrfan-Yılmaz Tuncer (Haz.); Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri C.1 (24 Nisan 1920-22Mayıs 1950), TBMM Basımevi, Ankara, 2013.
• AĞRALI, Sedat, Günümüze Kadar Belgelerle Türk Sendikacılığı, Son Telgraf Matbaası, İstanbul, 1967.
• AKTAY, Nizamettin; Sendika Hakkı, Kamu İşletmeleri İşverenleri Sendikası, Ankara, 1993.
• ARALOV, Semyen İvanoviç (Çev. Hasan Ali Ediz), Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları (1922-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2010.
• AVCIOĞLU, Doğan, Türkiye’nin Düzeni- Dün Bugün Yarın, Birinci Kitap, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1978.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, ATAM Yayınları, Ankara, 2006.
• BİLA, Fikret, CHP Tarihi (1919-1979), Doruk Matbaacılık Sanayi, Ankara, 1979.
• DERELİ, Toker, The Development Of Turkish Trade Unionism, İstanbul Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 1348; Sermet Matbaası, İstanbul, 1968.
• ERİŞÇİ, Lütfi, İşçi Sınıfı Tarihi (Özet Olarak), Kutulmuş Basımevi, İstanbul, 1951.
• GÜLMEZ, Mesut, Türkiye’de Çalışma İlişkileri (1936 Öncesi), TODAİE Yayınları NO: 236, DİE Matbaası, Ankara, 1991.
• George Harris (Çev. Enis Yedek), Türkiye’de Komünizmin Kaynakları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1975.
• IŞIKLI, Alpaslan, Sendikacılık ve Siyaset, İmge Kitabevi, Ankara, 1990.
• IŞIKLI, Alpaslan, Gerçek Örgütlenme Sendikacılık, İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
• İNAN, Afet, İzmir İktisat Kongresi, TTK Yayınları, Ankara, 1989.
• KİLİ, Suna, Gözübüyük Şeref; Sened-i İttifaktan Günümüze Türk Anayasa Metinleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2006.
• KONGAR, Emre, 21. Yüzyılda Türkiye- 2000’li Yıllarda Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999.
• MAHİROĞULLARI, Adnan, Dünyada ve Türkiye’de Sendikacılık, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2016.
• MAKAL, Ahmet, Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma İlişkileri: 1920-1946, İmge Kitabevi, Ankara, 1999.
• ÖKÇÜN, Gündüz Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir (Haberler-Belgeler-Yorumlar) Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Yayın No: 59, Ankara, 1997.
• SÜLKER, Kemal, “Türkiye’de Sendikacılık”, Dünyada ve Bizde Sendikacılık, Varlık Yayınevi, İstanbul 1966.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler (1859-1952), İstanbul, 1952.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923- 1931), Yurt Yayınları, Ankara, 1981.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1978.
• Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi C.2, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını, İstanbul, 1998.
• AKKAYA, Yüksel, “Türkiye’de İşçi Sınıfı ve Sendikacılık 1 (Kısa Özet)”, Praksis, S. 5, 2002.
• DELİCAN, Mustafa, “Cumhuriyet Döneminde Türk Endüstri İlişkileri: İşçi Sendikalarının Dünü, Bugünü”, Sosyal Siyaset Konferansları, S. 51, 2006.
• GÜZEL, Ali, “3008 Sayılı İş Yasası’nın Önemi ve Başlıca Hükümleri”, Sosyal Siyaset Konferansları, S. 35-36, 1986.
• GÜZEL, Şehmus, “Tanzimattan Cumhuriyete İşçi Hareketi ve Grevler”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi C.3, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985.