PROGRAM VE BEYANNAMELERİNE GÖRE CHP İKTİDARI (1923-1950) DÖNEMİNDE KURULAN MUHALİF SİYASİ PARTİLERİN İKTİSAT POLİTİKALARINDA TARIM

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 48, 247 - 274, 31.07.2024

İbrahim Erdal

https://doi.org/10.18244/cttad.1436404

Öz

İzmir’de düzenlenen iktisat kongresinde kalkınmanın tarım ve tarıma dayalı
alanlara dayanarak gerçekleştirileceği, üretici sınıf olan köylü ve çiftçiye devletin desteğinin
önemi vurgulanmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetleri döneminde ve daha sonra
Cumhuriyet Halk Partisi programında bu plan gereği üretici sınıf olan köylerin refah seviyesini
yükseltmek ve köy nüfusunu eğitmek amacına parti programlarında yer verilmiştir. 1925
yılında meclis içi muhalefet partisi çalışmalarının ilk örneği olan Terakkiperver Cumhuriyet
Fırkasının kurulmasıyla birlikte tarım, kalkınma politikalarında önemli bir yer tutmaya
başlamıştır. CHP içinde etkili olan kişiler tarafından ve ideolojik bağlamda kurulan siyasi
partilerin kalkınma konusunda en önemli konusu tarım ve tarıma dayalı alanlar olmuştur.
CHP içinden gelen kişilerin kurduğu partilerin tarım politikalarının neredeyse CHP’nin
kalkınma politikalarında tarıma ayrılan konularla benzerlik göstermiştir. Mecliste temsil
imkânı olmayan ideolojik temelli sosyalist/komünist siyasi partilerin öncelikli kalkınma amacı
tarım ve tarıma dayalı alanlarda köylü ve çiftçiyi toprak sahibi yapmak ve köylünün refah
seviyesini yükseltmek olmuştur. Parti programlarında köylü ve çiftçinin temel ihtiyaçlarının
devlet tarafından karşılanacağı ve kooperatifçiliğin desteklenerek girişimciliğin geliştirileceği
de vurgulanmıştır. Liberal partilerde de ideoloji gereği devlet desteğinin reddedildiği serbest
piyasada köylü ve çiftçinin rekabete hazırlanmasının amaçlandığı görülmüştür. Bu makalede
CHP iktidarı döneminde (1923-1950) kurulan siyasi partilerin kuruluş amaçları bağlamında
sınıflandırılarak programlarında ele aldıkları tarım politikaları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Muhalefet Partileri, Tarım, Çiftçi, Köylü, Kalkınma

Etik Beyan

ETİK BEYANA ,HTİYAÇ YOKTUR

ACCORDING TO THEIR PROGRAMS AND DECLARATIONS, AGRICULTURE IN THE ECONOMIC POLICIES OF THE OPPOSITION POLITICAL PARTIES ESTABLISHED DURING THE CHP GOVERNMENT (1923-1950)

Öz

In the economic congress held in Izmir, it was emphasized that development would
be realized on the basis of agriculture and agriculture-based areas and the importance of
state support for the peasants and farmers, the productive class. During the period of the
Grand National Assembly of Türkiye governments and later in the Republican People’s Party
program, the aim of raising the welfare level of the villages, the productive class, and educating
the village population was included in the party programs. In 1925, with the establishment
of the Progressive Republican Party, the first example of a parliamentary opposition party,
agriculture began to occupy an important place in development policies. The most important
issue in terms of development of political parties founded by influential people within the
CHP and in an ideological context has been agriculture and agriculture-based areas. The
agricultural policies of the parties founded by CHP insiders were almost similar to the issues
allocated to agriculture in the development policies of the CHP. The primary development
objective of ideologically based socialist/communist political parties, which did not have the
opportunity to be represented in parliament, was to make peasants and farmers landowners
in agriculture and agriculture-based areas and to raise the welfare level of peasants. Party
programs also emphasized that the basic needs of peasants and farmers would be met by
the state and that entrepreneurship would be developed by supporting cooperatives. Liberal
parties also rejected state support due to their ideology and aimed to prepare peasants
and farmers for competition in the free market. In this article, the agricultural policies of
the political parties established during the CHP rule (1923-1950) were classified in terms of
their founding objectives and the agricultural policies they addressed in their programs were
evaluated.

Anahtar Kelimeler

Opposition Party, Agriculture, Farmers, Peasant, Development

Kaynakça

• Demokrat Parti Programı, y.y., Ankara, 1946.
• Demokrat Parti Tüzük ve Programı, Güneş Matbaası, Ankara, 1952.
• Ergenekon Köylü ve İşçi Partisi Tüzüğü, Öztürk Basımevi, İstanbul, 1949.
• Hububat Siyasetimiz, DP Neşriyatından, Güneş Matbaası, Ankara, 1954.
• Köy İmar Planı, Milli Kalkınma Partisi, Neşriyat No: 1, Hüseyin Kazazgil Matbaası İstanbul, 1946.
• Liberal Demokrat Parti Programı, Ekspres Basımevi, İstanbul, 1946.
• Millet Partisi Programı, Atlı Matbaası, Ankara, 1948.
• Milli Kalkınma Partisi Nizamnamesi, Atlas Matbaası, İstanbul, 1945.
• Müstakil Türk Sosyalist Partisi Programı, y.y., İstanbul, 1948.
• Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Programı, b.y.y., 1925.
• Türk Muhafazakâr Partisi Programı, Talat Altın Matbaası, İstanbul, 1947.
• Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi Ana Nizamname, Faaliyet Programı ve Parti Ana Nizamnamesinin İzahı, y.y., İstanbul, 1946.
• Yalnız Vatan İçin Partisi Seçim Beyannamesi, Talat Altın Matbaası, İstanbul, 1947.
• AĞAOĞLU, Ahmet, Serbest Fırka Hatıraları, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994.
• AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, İstanbul, 2001.
• ATATÜRK, Mustafa Kemal, Söylev ve Demeçler, C.III, Ankara, 1989.
• YURTSEVER ATEŞ, Nevin, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Sarmal Yayınevi, I. Baskı, İstanbul, 1994.
• AVŞAR, Abdulhamit, Bir Partinin Kapanmasında Basının Rolü: Serbest Cumhuriyet Fırkası, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 1998.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam, C.III, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1988.
• BAŞGİL, Ali Fuat, 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, Çeltüt Matbaacılık, İstanbul, 1966.
• BURÇAK, Rıfkı Salim, Türkiye’de Demokrasiye Geçiş (1945-1950), Olgaç Yayınları, Ankara, 1979.
• ÇEÇEN, Anıl, Atatürk ve Cumhuriyet, Türkiye İş Bankası Kültür Yayını: 223, Ankara, 1981.
• ERDAL, İbrahim, Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası, Cumhuriyetin Milli Burjuva Oluşturma Girişimi, İdeal Kültür Yayınevi, İstanbul, 2021.
• GÜRAN, Tevfik, “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150.Yılında Tanzimat, TTK Yayınları, Ankara, 1992, ss. 239-249.
• HATİPOĞLU, Zeyat, Cumhuriyet Rejiminde Türkiye Ekonomisinin Gelişimi, Yalçın Ofset Matbaası, İstanbul, 1974.
• İNAN, Süleyman, Muhalefet Yıllarında Adnan Menderes, Liberte Yayınları, Ankara, 2006.
• İNÖNÜ, İsmet, İnönü’nün Hatıraları, Bilge Yayınları, Ankara, 1991.
• KAÇAR, Aliye, Kadınlar Halk Fırkasından Türk Kadınlar Birliğine Kadın Hareketi ve Basına Yansıması (1923-1935), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 2020.
• KAYNAR, Mete Kaan, Cumhuriyet Dönemi Siyasi Partileri 1923-2006, Der. Mete Kaan Kaynar, İmge Kitabevi, Ankara, 2007.
• KILIÇBAY, Ahmet, Türkiye Ekonomisi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: 263, Ankara, 1984.
• MERAY, Seha L., Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar-Belgeler, C.IV, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• OZANKAYA, Özer, Cumhuriyet Çınarı, TTK Yayınları, Ankara, 1995.
• SARC, Ömer Celal, “Tanzimat ve Sanayimiz”, Tanzimat I, Maarif Matbaası, İstanbul, 1940.
• Ticaret-i Berriye Kanunu, Cihan matbaası, İstanbul, 1919.
• TİMUR, Taner, Türkiye’de Çok Partili Hayat Geçiş, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2003.
• TOPRAK, Zafer, İttihat-Terakki ve Cihan Harbi, Savaş Ekonomisi ve Türkiye’de Devletçilik Kaynak Yayınları, İstanbul, 2016.
• TOPRAK, Zafer, İttihat-Terakki ve Devletçilik, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1995.
• TÖKİN, Füruzan Hüsrev, Türkiye’de Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişmesi, Elif Yayınları, İstanbul, 1965.
• TUNCER, Erol, Osmanlıdan Günümüze Seçimler (1877–2002), Tesav Yayınları, Ankara, 2003.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2005.
• TURAL, Mehmet Akif, Atatürk Devrinde İktisadi Yapılaşma ve Celal Bayar (1920-1938), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 848, Ankara, 1987.
• Türkiye’de Bölge Kalkınmasının Evreleri, Millî Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği Yayınları No: 2, Ankara, 1993.
• ÜLGENAY, Ayhan Hüseyin, Türkiye Cumhuriyeti’nde Kurulan Siyasi Partiler, Kurucular ve Amblemler 1923-1960, Sanat Kitabevi, Ankara, 2011.
• YEŞİL, Ahmet, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Cedit Neşriyat, Ankara, 2002.
• DEMİR, Şerif, “Hâkimiyet-i Milliye Gazetesine Göre Lozan Konferansında mali ve İktisadi Konular”, History Studies, (Lozan Özel Sayısı), Vol.5, Issue.4, Temmuz 2013, ss. 1-17.
• EKİNCİKLİ, Mustafa, “Türk Demokrasi Kültürünün Gelişim Sürecinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Kuruluşu”, Akademik Bakış Dergisi, C.6, S.11, Kış 2012, ss. 151-163.
• KILINÇKAYA, Derviş, Serbest Cumhuriyet Fırkasının Toplumsal Tabanı ve Cumhuriyet Halk Partisi, CTAD, S.15, Bahar 2012, ss. 3-18.
• PINAR, Mehmet, “Cumhuriyet Döneminde Unutulmuş Bir Siyasi Hareket, Ahali Cumhuriyet Fırkası”, Tarih Okulu Dergisi, S.XXVI, Haziran 2016, ss. 337-362.
• SARI, Kader Akdağ, “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Muhalefet: Yarın Gazetesi Ve Arif Oruç”, CTAD, S.29, Bahar 2019, ss. 285-315.
• ŞATIROĞLU, Ayşe, “San Francisco Konferansı Sonrası Dünyada Türkiye’nin Yer Arayışı”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, C.3, S.12, 2006, ss. 23-40.
• TUNA, Işıl, “Verilişinin 70. Yılında Demokratikleşme Belgesi Olarak Türk Siyasal Hayatında Dörtlü Takrir”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.XV, S.30, 2015, ss. 206-207.