SEARCHING FOR A LOCATION FOR THE İSTANBUL NAVAL MUSEUM IN THE REPUBLICAN ERA

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 50, 293 - 333, 31.07.2025

Hülya Utkuluer

https://doi.org/10.18244/cttad.1576185

Öz

This study examines the history of the Naval Museum, which currently hosts its visitors in its contemporary museum building in Beşiktaş, and the years when it was located in the Dolmabahçe Mosque between 1946 and 1960, which can be considered a turning point in this history. The search for a new location for the Naval Museum, which started in the 1930s, remained inconclusive for many years, and the Naval Museum collection, consisting of valuable works of Turkish maritime history, was damaged due to this carelessness. The main events studied in the long history of the Naval Museum are the emergence and development of the idea of placing the museum in the Dolmabahçe Mosque, the conditions for placing artifacts in the Mosque, and the relocation of the collection with the change of power that took place immediately after the opening of the Museum. Although it is a controversial issue in every period, the issue of turning a place of worship into a museum was not approached as a political phenomenon, this change in function was interpreted within the conditions of the period. Among the many conclusions reached by the research, the primary one is that the damage suffered by this essential collection, which was tried to be fitted into a building whose primary function is worship, due to lack of programming, is often overshadowed by the change in function in the Mosque. The photo album in the Celal Bayar Foundation Archive, which constitutes the beginning of the research, was combined with another album in the Istanbul Naval Museum Photo Archive showing the same period. These albums, which show the layout of the Museum within the Dolmabahçe Mosque, were interpreted with an extensive press scan and the study was developed with other archive sources and memories.

Anahtar Kelimeler

Istanbul Naval Museum , Dolmabahce Mosque , Bezmialem Valide Sultan Mosque , History of Turkish Museology , Refunctioning.

CUMHURİYET DÖNEMİNDE İSTANBUL DENİZ MÜZESİ’NE YER ARAYIŞLARI

Öz

Bu çalışma, günümüzde Beşiktaş’taki çağdaş müze binasında ziyaretçilerini ağırlayan Deniz Müzesi’nin tarihçesini ve bu tarihçe içinde bir dönüm noktası olarak 1946-1960 yıllarında Dolmabahçe Camisi içinde bulunduğu yıllarını incelemektedir. 1930’lu yıllarda başlayan Deniz Müzesi’ne uygun yer arama faaliyetleri uzun yıllar sonuçsuz kalmış ve Türk denizcilik tarihinin kıymetli eserlerinden müteşekkil Deniz Müzesi koleksiyonu, bu özensizlik sonucu zarar görmüştür. Deniz Müzesi’nin oldukça eskiye giden tarihçesi içinde Müze’nin Dolmabahçe Camisi’ne yerleştirilmesi fikrinin ortaya çıkışı ve gelişimi, eserlerin Cami’ye hangi şartlarda yerleştirildiği, Müze açıldıktan hemen sonra gerçekleşen iktidar değişikliğini takiben koleksiyonun yeniden yerinden edilmesi, incelenen zaman diliminin aslî olaylarıdır. Her dönem için tartışmalı bir konu olmakla beraber, bir ibadethanenin müzeleştirilmesi meselesine siyasi bir olgu olarak yaklaşılmamış, bu işlev değişikliğinin dönemin şartları içinde yorumlanmasına gayret edilmiştir. Araştırmanın vardığı birden fazla sonuç içinde öncelikli olan, asıl işlevi ibadet olan bir yapının içine sığdırılmaya çalışılan bu önemli koleksiyonun, programsızlık nedeniyle gördüğü zararın çoğu kez Cami’deki işlev değişikliğinin gölgesinde kalmasıdır. Araştırmaya başlangıç teşkil eden Celal Bayar Vakfı Arşivi’nde mevcut fotoğraf albümü, aynı dönemi gösteren İstanbul Deniz Müzesi Fotoğraf Arşivi’ndeki bir diğer albümle birleştirilmiş; Müze’nin Dolmabahçe Camisi içindeki düzenini de gösteren bu albümler geniş bir basın taraması etrafında yorumlanmış ve çalışma diğer arşiv kaynakları ve hatıralarla geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Deniz Müzesi , Dolmabahçe Camisi , Bezmialem Valide Sultan Camisi , Türk Müzecilik Tarihi , Yeniden İşlevlendirme

Teşekkür

Celal Bayar Vakfı, İstanbul Deniz Müzesi Komutanlığı

Kaynakça

• Boğaziçi Üniversitesi Arşiv ve Dokümantasyon Merkezi, Aziz Ogan Koleksiyonu.
• Celal Bayar Vakfı Arşivi (CBVA).
• Deniz Müzesi Fotoğraf Arşivi (DMFA).
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA).
• SALT Araştırma, Ali Saim Ülgen Mimarlık Arşivi.
• Altıer, Semiha. “Çanakkale-Bozcaadalı Bir Osmanlı Aydını: Bahriye Nazırı Hasan Hüsnü Paşa (1832-1903) ve Döneminin Kültür Ortamına Katkıları”, Anadolu Kültürlerinde Süreklilik ve Değişim, Dr. A. Mine Kadiroğlu’na Armağan Kitabı, Editör Ceren Erel, 55-74. Ankara: Rekmay Yayıncılık, 2011.
• Bahriye Müzesi Kataloğu. İstanbul: Matbaa-i Bahriye, 1917.
• Bal, Nurcan, haz., Süleyman Nutki Bey’in Hatıraları. İstanbul: Deniz İkmal Grup Komutanlığı Yayınları, 2003.
• Celep, Faik. “Deniz Müzesi’nin Tanıtılması”, içinde. I. Müzecilik Sempozyumu Bildirileri: 14-15 Ekim 1993. İstanbul: Deniz Müzesi Komutanlığı Yayınları, 1994, 7-12.
• Çetin, Ece, haz., İstanbul Deniz Müzesi. Ankara: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, 2009.
• Daver, Abidin, Yenileşen İstanbul. İstanbul: Belediye Matbaası, 1947.
• Gerçek, Ferruh, Türk Müzeciliği. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Gül, Murat, Modern İstanbul’un Doğuşu: Bir Kentin Dönüşümü ve Modernizasyonu. çev. Büşra Helvacıoğlu, İstanbul: Sel Yayıncılık, 2018.
• Hür, Ayşe, Çok Partili Dönemin Öteki Tarihi 1: İnönü ve Bayar’lı Yıllar (1938-1960). İstanbul: Profil Yayıncılık, 2015.
• Kazankaya, Serhan Aras, Dünyada ve Türkiye’de Deniz Müzeleri ve Deniz Müzeciliği. (ed: Bekir Onur), İstanbul: Deniz Basımevi, 2012.
• Özdeniz, Haluk, İstanbul Deniz Müzesi. İstanbul: Akbank Sanat Yayınları, 1978.
• Öztürk, Naif, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Prost, Henri, “İstanbul’un Nazım Planını İzah Eden Rapor”. İstanbul Belediye Matbaası, 1937. (Yeniden yayımlayan: İstanbul Araştırmaları Dergisi, 2 (1997), 247-279.
• Sıçrayık, Anılcan. “İstanbul’da Eski Eser Tahribi (1908-1938).” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2019.
• Şapolyo, Enver Behnan, Müzeler Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1936.
• Utkuluer, Hülya. “Taşınmaz Kültür Varlıklarına Yönelik Cumhuriyet Dönemi Politikaları Üzerine Bir İnceleme: İstanbul, 1923-1960.” Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2021.III. Süreli Yayınlar
• Bildik, Cemaleddin. “Deniz Müzesi İçin En Elverişli Bina: Çırağan Sarayı.” Akşam, 7 Mayıs 1951.
• Bildik, Cemaleddin. “Topkapı Sarayı Müzesi: Eski Müdür Yarıda Kalan İşleri Anlatıyor.” Akşam, 21 Eylül 1952.
• Boyar, Ali Sami. “Deniz Müzesine Dair Hatıralar.” Cumhuriyet, 3 Eylül 1952.
• Daver Abidin. “Deniz Müzemiz.” Cumhuriyet, 26 Kasım 1950.
• Daver, Abidin. “Deniz Müzemiz Gene mi Göç Ediyor?.” Cumhuriyet, 15 Mart 1950.
• Daver, Abidin. “Deniz Müzemize Bir Yer Bulalım.” Cumhuriyet, 13 Mart 1947.
• Daver, Abidin. “İstanbul’un İmarı İçin Lüzumlu Milyonları Nasıl Bulabiliriz?.” Cumhuriyet, 6 Haziran 1945.
• Daver, Abidin. “İstanbul’un İmarı İçin.” Cumhuriyet, 17 Mart 1950.
• Es, Hikmet Feridun. “Deniz Müzesi’ni Bir Ziyaret: Yeryüzünün 57 Kilo Ağırlığındaki En Uzun, En Geniş Bayrağı İstanbul’da.” Akşam, 22 Kasım 1936.
• Harun, Kenan. “Deniz Müzesi Başka Bir Binaya Nakledilemiyor, Müzede Yeni Salonlar Açıldı.” Vatan, 8 Ocak 1951.
• Koçu, Reşat Ekrem. “Denizcilerimize Açık Mektup: Tam Manasiyle Bir Deniz Müzesi Ne Zaman Açılacak?.” Son Telgraf, 3 Eylül 1942.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. “Hürriyet’i İlan Eden Top.” Yeni İstanbul, 3 Mayıs 1950.
• Şahsuvaroğlu, Haluk. “Bir İstanbul Valisi.” Cumhuriyet, 22 Şubat 1961.
• Şahsuvaroğlu, Haluk. “Deniz Müzemiz.” Cumhuriyet, 9 Kasım 1959.
• Tanrıöver, H. Suphi. “Deniz Müzesi Vesilesiyle Çırağan Sarayı.” Vatan, 19 Mayıs 1951.
• Tülbentçi, Feridun Fazıl. “Deniz Müzesi ve Türk Denizciliği.” Vatan, 25 Mayıs 1951.
• “İstanbul Deniz Müzesi’nin Tarihçesi.” Deniz Kuvvetleri Dergisi 82, 494 (Temmuz 1976): 43-49.
• “TTOK İdare Heyetinin 2 Nisan 1947’de Toplanan 1947 Senesi 4. Toplantısının Zabtı”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, 63-64 (Kasım 1947): 4-5.
• “Yurtta Olup Bitenler.” Akis, 318 (19 Eylül 1960): 17-18.
• “Yurtta Olup Bitenler.” Akis, 334 (28 Kasım 1960): 14.
• Erbil, Kazım, “Deniz Müzemiz.” Donanma Dergisi 80, 456 (1967): 38-40.
• Kandemir, “Deniz Müzesi.” Yirminci Asır, 38 (30 Nisan 1953): 29.
• Özel, Sibel, Dolmabahçe Bezmialem Valide Sultan Camisi, Milli Saraylar Dergisi, 6 (2010): 69-86.
• Özteke, Fahri, “II. Meşrutiyetten Demokrat Parti İktidarına Kadar Atıl Bırakılmış Hayrat Kurumları Meselesi”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 13, 26 (2018): 245-264.
• Utkuluer, Hülya, “İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı Döneminde Kültür Varlıklarına Yönelik İzlenen Politika”, Prof. Dr. A. Haluk Dursun’a Armağan, Editör Ali Satan, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2020.
• Yüksel, Ayşe Ersay, “Osmanlı Müzeciliğine Bir Bakış: Bahriye Müzesi”, Tarihin Engin Sularında: Prof. Dr. Vahdettin Engin’e Armağan, Editör Arif Kolay vd., 253-271, İstanbul: 2022. 326