Literary Devices in Abū Tammām’s Zuhd Poetry

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 1, 39 - 54, 30.06.2025

Adnan Arslan

https://doi.org/10.30627/cuilah.1633500

Öz

Abū Tammām (d. 231/846), one of the leading poets of Abbasid-era Arabic poetry, holds a distinguished position in literary history due to his unique style and powerful similes. His artistic mastery is particularly evident in his panegyrics and wisdom-laden verses. While his dīwān has attracted significant academic interest in the Arab world, it has been studied within a relatively narrower scope in Turkish academia. Although the high literary quality of his panegyrics is widely acknowledged in literary circles, the extent to which his zuhd-themed poetry employs literary devices remains an underexplored area of research. This study aims to adress this gap by examining this relatively less-studied aspect of Abū Tammām’s dīwān through the lens of zuhd poetry. The analysis reveals that the poet skillfully utilizes literary devices even in his zuhd-themed poems, maintaining a delicate balance between didactic messages and artistic expression. He effectively conveys themes central to Islamic thought, such as the transience of worldly life, preparation for the hereafter, and resistance to carnal desires, through compelling and original interpretations.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and rhetoric , Abbasid poetry , Abū Tammām , Zuhd , Qaṣīda

EBÛ TEMMÂM’IN ZÜHD ŞİİRLERİNDE EDEBİ SANATLAR

Öz

Abbâsî dönemi Arap şiirinin önde gelen isimlerinden biri olan Ebû Temmâm (ö. 231/846), kendine özgü üslubu ve güçlü teşbihleriyle edebiyat tarihinde seçkin bir konuma sahiptir. Şairin sanatsal yetkinliği özellikle methiyelerinde ve hikmet yüklü beyitlerinde belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Onun divanı, Arap dünyasında yoğun akademik ilgiyi üzerine çekerken, Türk akademisinde ise görece daha sınırlı bir çerçevede ele alınmıştır. Methiyelerinin yüksek edebi düzeyi edebiyat çevrelerinde genel kabul görmekle birlikte, zühd temalı şiirlerinin edebi sanatlar açısından taşıdığı niteliklere dair kapsamlı bir araştırmanın eksik olduğu dikkat çekmektedir. Bu çalışma, söz konusu boşluğu doldurmayı amaçlamakta ve Ebû Temmâm’ın divanında görece daha az incelenmiş olan bu yönünü zühd şiirleri ekseninde değerlendirmeyi hedeflemektedir. İncelemeler, şairin zühd içerikli şiirlerinde de edebi sanatları ustalıkla kullandığını ve didaktik mesajlar ile sanatsal üslup arasında dengeli bir ilişki kurduğunu ortaya koymaktadır. Dünya hayatının faniliği ve nefsin arzularına direnme gibi temaları özgün yorumlarla ele alarak etkileyici bir anlatım geliştirdiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagati , Abbasî şiiri , Ebû Temmâm , Zühd , Kaside

Kaynakça

• ´Atîk, Abdülazîz. ´İlmu’l-beyân. Beyrut: Dâru’n-Nahda, 1405/1982.
• Alevî, Yahyâ b. Hamza b. Alî b. İbrâhîm el-Hüseynî. eṭ-Ṭırâzü’l-müteżammin li-esrâri’l-belâġa. 3 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-´Unsuriyye, 1423.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbü’ṣ-Ṣınâʿateyn: el-kitâbe ve’ş-şiʿr. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Mektebetu’l-Unsuriyye, 1419.
• Câhiz, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, 1423.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkāhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Esrâru’l-belâga. thk. Mahmûd Şâkir (Kahire: Matba´atu’l- Medenî, ts.
• Çiftçi, Faruk. “Ebu’l-´Atâhiye’nin Şiirlerinde Zühd Anlayışı”. Nüsha 6/23 (2006), 75-96.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-Edebi’l-Arabî. 10 Cilt. Mısır: Dâr’ul-Maârif, 1995.
• Elmalı, Hüseyin. “Ebû Temmâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/241-243. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ertok, Rana – Padem, Hüseyin. “Sebzelerde Aşılama Fizyolojisi”. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Derim Dergisi 24/2 (2007), 20-26.
• Esen, Emine. Ebu`l-Atahiye Hayatı Ve Zühd İle İlgili Şiirlerinin Tesbiti. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbu’l-´ayn. thk. Mehdî e-Mahzûmî 8 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, ts.
• Ferrûh, ´Omer. Ebû Temmâm Şâ´iru’l-Halîfe. Beyrut: Matba´atu’l-Keşşâf, 1353/1935.
• Göçemen, Yakup. Ebû Temmâm Habîb b. Evs et-Tâî’nin Hayatı, Eserleri ve Arap Edebiyatındaki Yeri. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Göçemen, Yakup. Ebû Temmâm Hayatı, Eserleri ve Arap Edebiyatındaki Yeri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-belâga. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• İbn Ebü’l-İsba‘, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn. Taḥrîrü’t-Taḥbîr (fî ṣınâʿati’ş-şiʿr ve’n-nes̱r ve beyâni iʿcâzi’l-Ḳurʾân, thk. Hafnî Muhammed Şeraf. Birleşik Arap Cumhuriyeti: el-Meclisu’l-A´lâ li’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Feth Ziyâüddîn. el-Mes̱elü’s-sâʾir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâʿir. thk. Ahmed el-Hûfî. 4 Cilt. Kahire: Dâru Nahdati’l-Mısr, ts.
• Kazvînî, Ebü’l-Meâlî Celâlüddîn. el-Îżâḥ li-muḫtaṣari Telḫîṣi’l-Miftâḥ. thk. Muhammed Abdulmun´im Hafacî 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Kudâme b. Ca‘fer, Ebü’l-Ferec. Naḳdü’ş-şiʿr. İstanbul: Matbaatu’l-Cevâib, 1302.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ, nşr. Muhammed Zihni Efendi vd. İstanbul: Dâru’-Tıbâ´ati’l-´Âmira, 1334.
• Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn, Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 1423.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnavûd et-Turkî. 29 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1420/2000.
• Şeyha, Ruhâb Muhammed. “Ebu’l-Atâhiye ve zuhduhû”. Terbiye 17/135 (1996), 283-298.
• Tayyib, Rida. “Zuhiyyâtu Ebi’l-Atâhiye”. Mecelltu Ma´hedi’l-Âdâbi’l-Arabiyye. 223 (2019)1-5.
• Toktonaliev, Azat. “Abbasî Devrinde Zühd Kavramı: Ebü’l-Atâhiye Örneği”. İlahiyat Araştırmaları Dergisi 12 (Aralık 2019), 111-126.
• Yûsuf, Ahmed. Cemâliyyâtu’l-mufradeti’l-Kur’âniyye. Şam: Dâr’ul-Mektebî, 1419/1999.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-Arûs. 40 Cilt. Kuveyt: Vizâratu’l-irşâd, 1422/2001.