Necâtî’nin Hoş-Pesendîde Adlı Mesnevisi

Yıl 2025, Sayı: 9, 43 - 68, 21.10.2025

Mehmet Akif Gözitok

https://doi.org/10.62425/culture.1757349

Öz

Klasik Türk edebiyatı tahkiye geleneği, başlangıçta çoğunlukla temsili ve idealize edilmiş tipler üzerinden şekillenmiştir. Ancak özellikle XVII. yüzyıldan itibaren bu anlayışta gözle görülür bir dönüşüm yaşanmış ve toplumun içinden seçilmiş daha gerçekçi tip ve karakterler metinlere konu olmaya başlamıştır. Bu dönemde kaleme alınan pek çok hikâye, bireysel zaafların ve toplumsal çözülmenin hiciv yoluyla eleştirildiği metinler hâline gelirken anlatılar toplumun değer yargılarını da koruma işlevi üstlenmiştir. Bu bağlamda kaleme alınmış realist hususiyetler gösteren hikâyelerden biri olan Hoş-Pesendîde, XVIII. yüzyılda yaşadığı düşünülen Necâtî mahlaslı bir şaire ait, 263 beyitlik manzum bir eserdir. Remel bahrinin feʿilātün/feʿilātün/feʿilün kalıbıyla yazılan ve bugüne değin hakkında hiçbir bilgi bulunmayan bu mesnevi, Halîfezâde adlı zenpâre bir karakterin sefahat dolu hayatını, kadınlara olan zaafını ve nihayetinde düştüğü dramatik hâli konu edinir. Mizah, hiciv ve toplumsal eleştiri unsurlarını bir arada barındıran eser, klasik zenpâre hikâyelerinden farklı olarak, kolektif ve bilinçli bir cezalandırma anlatısı sunar. Bu makalede Hoş-Pesendîde’nin şu an için tespit edilebilen yegâne nüshasına dayanarak eserin transkripsiyonlu metni hazırlanmış; eser şekil ve muhteva özellikleri açısından ayrıntılı bir şekilde incelenerek tahlil edilmiş ve klasik örnekleriyle karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Necâtî , Hoş-Pesendîde , Zenpâre , Mesnevi

Necati’s Masnavi: Hoş-Pesendîde

Öz

The narrative tradition in classical Turkish literature was initially shaped predominantly by allegorical and idealized character types. However, from the seventeenth century onward, a discernible transformation occurred in this tradition, whereby narratives began to focus more frequently on realistic characters drawn from within society. During this period, many stories assumed the function of social critique, using satire to expose individual weaknesses and moral decay while simultaneously aiming to preserve communal values.
Hoş-Pesendîde, composed within this context and exhibiting realist characteristics, is a 263-verse masnavi attributed to a poet known by the pseudonym Necâtî, who is thought to have lived in the eighteenth century. Written in the remel meter (feʿilātün / feʿilātün / feʿilün), this previously unstudied work narrates the debauched life, unrestrained desire for women, and ultimately disgraceful downfall of a character named Halîfezâde—a zenpâre (libertine). Incorporating elements of humor, satire, and social critique, the work distinguishes itself from earlier classical zenpâre narratives through its portrayal of a collective and consciously executed punishment.
This article offers a critical edition of Hoş-Pesendîde based on the only known manuscript copy currently identified. In addition to presenting a fully transcribed text, the study provides a detailed analysis of the work’s formal and thematic aspects and offers comparative insights with earlier examples from the classical tradition.

Anahtar Kelimeler

Necâtî , Hoş-Pesendîde , Zenpâre (libertine figure) , Masnavi

Kaynakça

• Artan, T. (1993). Mahremiyet: Mahrumiyetin Resmi. Defter, (20), 91-115.
• Atnur, G. (2017). Mısır Valisi Koca Cafer Paşa’nın Acayib Hikâyesi. Eser Yayınları.
• Çavuşoğlu, H. (2018). Şeyhzâde Mehmed Vardarî-Gülşen-i Zürefâ. Kriter Yayınevi.
• Daştan, N. (2023). IV. Murad ve İsmail Çelebi Hikâyesi Üzerine Bir İnceleme. Çizgi Kitabevi.
• Evin, A. Ö. (2004). Türk Romanının Kökenleri ve Gelişimi. Agora Kitaplığı.
• İspir, M. (2019). Klasik Türk Edebiyatındaki Hikâyelerde Ahlâkî Eleştiri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (24), 543–560.
• Kırkıl, H. (2024). Bir Anlatım Aracı Olarak Hikâye ve 16. Yüzyıl Ahlak Mesnevilerinde Yer Alan Hikâyelerin Anlatılış Amaçları. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (32), 628-655.
• Nevʿî-zâde Atâyî. (2017). Sohbetü’l-Ebkâr (Muhammet Yelten hz.). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Seropyan, V. (1993). Kevork Kilisesi. İstanbul Ansiklopedisi, (4), 552-554. Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• Sona, İ. (2015). Klasik Türk Edebiyatı Mensur Hikâyelerindeki Olağanüstü Unsurlara Bir Bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 228–233.
• Şahin, O. (2025). Nüzhetü’l-Uşşâk -Bir Lâle Devri Metni Enderunlu Küçük Hâfız’ın Âşık-Maşûk Polemiğine Dair Kırkyama Bir Risalesi. Kabalcı Yayınları.
• Şemsettin Sami (1317). Kamus-i Türkî. İkdam Matbaası.
• Tuman, M. N. (2001). Tuhfe-i Nâilî (C. Kurnaz & M. Tatçı, hz.). Bizim Büro Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1962-1982). Derleme Sözlüğü I- XII. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, G. A. (2022). Klasik Türk Edebiyatında Mizahî Bir Zaaf: Zen-pârelik. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (56), 359-381.