Kazan: Bozkır Kültüründe Güç, Varlık ve Birlik Sembolü

Yıl 2025, Sayı: 9, 69 - 79, 21.10.2025

Aslı Çandarlı

https://doi.org/10.62425/culture.1769129

Öz

üretilen ve yemek pişirme amacına hizmet eden işlevsel bir mutfak malzemesidir. Metal kazanlar, Erken Demir Çağı'nın başlamasıyla birlikte yaygınlaşmış; İskit döneminde özel bir konuma sahip olmuştur. Esas olarak benzer bir teknolojik ve sanatsal gelenekle üretilseler de kullanım amaçları ve kendilerine yüklenen anlamlarla doğru orantılı olarak boyut, biçim ve süsleme farklılıkları göstermişlerdir. Konargöçer hayatta yurdun tam merkezinde yer alan ocak ve üstündeki kazan her bir aile için o ailenin sürekliliğinin göstergesiyken hükümdar tarafından düzenlenen ziyafetlerde iktidarın gücünü, yönetilenlerin bağlılık ve aidiyetini pekiştiren bir nesnedir. Cenaze ve kurban törenlerindeki kullanım, kazana inanç dünyası içinde bir kutsiyet kazandırmış; etrafında toplanan insanların kazan aracılığı ile dayanışma ve birlik duygularını yaşamasına aracılık etmiştir. Kazanlar zenginlik ve refaha işaret eden sosyal statü göstergeleri olmuştur. Toplumun büyüklüğünün de bir sembolü olarak algılanan kazanın ters çevrilmesi, devrilmesi ya da kırılıp zarar görmesi herhangi bir maddi nesnenin hasar görmesinden çok daha fazlasını ifade etmiş; düzenin bozulması, bağlı olanların memnuniyetsizliği ve başkaldırısı olarak değerlendirilmiştir. Kazanın ters konumu inanç dünyasından izler de taşımaktadır. Bu çalışmada, arkeolojik buluntular ve yazılı kaynakların verdiği bilgiler doğrultusunda kazan türleri ve tarihi süreklilikte kazana yüklenen sembolik anlamlar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kazan , Sembol , Sosyal Statü , Güç , Konargöçer Kültür.

The Cauldron: Symbol of Power, Wealth and Unity in Steppe Culture

Öz

A cauldron is a functional kitchen utensil made of various metals such as iron, copper, and bronze, which are part of the food and drink culture and is used for cooking. Metal cauldrons became widespread with the beginning of the Early Iron Age and held a special place during the Scythian period. Although they were primarily produced using similar technological and artistic traditions, they exhibited differences in size, shape, and decoration in proportion to their intended use and the meanings attributed to them. In nomadic life, the hearth and the cauldron above it, located at the very center of the home, are a symbol of continuity for each family, while at feasts organized by the ruler, they are an object that reinforces the power of the ruler and the loyalty and belonging of those under his rule. Its use in funeral and sacrificial ceremonies has endowed the cauldron with a sacredness within the realm of belief, facilitating the sense of solidarity and unity among the people gathered around it. The overturning, tipping over, or breaking and damaging of the cauldron, which was perceived as a symbol of the size of the community, meant much more than the damage to any material object; it was interpreted as a disruption of order, dissatisfaction among those connected to it, and rebellion. In this study, cauldron types and the symbolic meanings attributed to the cauldron throughout history are examined in light of archaeological data and written sources.

Anahtar Kelimeler

Cauldron , Symbol , Social Status , Power , Nomadic Culture.

Kaynakça

• Akar, M. (2017). Taykazan. Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Artamanov, M. İ. (1958). Sarkel Belaya Veja. Trudı Volgo-Donskoy Arheologiçeskoy Ekspeditsii, (1), 7-84.
• Barthes, R. (2012). Göstergebilimsel Serüven (M. Rifat ve S. Rifat, çev.), Yapı Kredi Yayınları.
• Beysenov, A. Z., & Cumabekova, G. S. (2017). O Drevnem Rituale Porçi Predmetv, İspolzuemıh V Obsyade Pogrebeniya Koçevnikov. Povoljskaya Arheologiya, 2(20), 29-42.
• Bokovenko, N. A. (1981). Bronzovıe Kotlı Epohi Rannih Koçevnikov v Aziatskih Stepyah. Problemı Zapadnosibirskoy Arheologii Epoha Jeleza, 42-52.
• Bokovenko, N. A. (1990). Skifskie Bronzovıe Kotlı Severnogo Priçernomorya: (K Probleme Vıdeleniya Kulturnıh Tipov). Drevnie Pamyatniki Kubani.
• Bokovenko, N. A., & Zasetskaya, İ. P. (1993). Proishojdenie Kotlov “Gunskogo Tipo” Vostoçnoy Evropı v Svete Prblemı Hunno-Gunnskih Svyazey. Peterburgskiy Arheologiçeskiy Vestnik, (3), 73-93.
• Cumabekova, G. S., & Bazarbaeva, G. A. (2017). Kotel/Kazan v Kulture Koçevnikov. Metalliçeskie Kotlı Rannih Koçevnikov Jetısui Institut Arheologii İm. A. H. Margulana, Komiteta Nauki Ministerstva Obrazovaniya i Nauki Respubliki Kazahstan, 133-145.
• Çhaidze, V. N. (2015). Korlı İz Pogrebeniy Koçevnikov XI-XIV vv B Stepno Predkavkazye. Kratkie Soobşeniya İnstituta Arheologii, (237), 280-291.
• Eliade, M. (2018). İmgeler ve Simgeler (M. A. Kılıçbay, çev.), Doğubatı.
• Érdy, M. (1995). Hun and Xiong-nu type cauldron finds throughout Eurasia. Eurasian Studies Yearbook, (67), 5–94.
• Érdly, M. (1996). Orta Avrasya Boyunca Hiong-nu Tarzı Kazanlar Ve Bunların Kaya Kabartmalarında Ortaya Çıkışları. Tarih İncelemeleri Dergisi, 11(1), 265-316.
• Érdly, M. (2002). Hsiung-nu Ve Hunlar Arasında Üç Arkeolojik Bağlantı. Türkler, (1), 928-941.
• Ergin, M. (2006). Dede Korkut Kitabı. Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (2013). Orhun Abideleri. Boğaziçi Yayınları.
• Galiev, A. A. (1997). Traditsionnoe Mirovozzrenie Kazahov.
• Herodot Tarihi. (M. Ökmen, çev.,) İstanbul 1973.
• Janik, P. (2015). Origins Of ‘Hunnic’ Cauldrons In Context of Metal Vessel Development Among Great Steppe Nomads. Novensia Journal, (26), 43-59.
• Karasoy, Y. (2008). Aydaş, Aydaşlık ve Aydaş Olmak Üzerine. Gazi Türkiyat, (2), 75-87.
• Kravets, V. V. (2011). Sotsialnaya Atributirovannost Posudı i Poyasnogo Nabora V Zolotoordınskih Pogrebeniyah. Arheologiçeskie Pamyatniki Vostoçnoy Evropı, 219–222.
• Kuznetsova, T. M. (2008). Sotsialnıe İndikatorı V Pogrebalnom Obryade Skifov (Bronzovıe Kotlı), Problemı Sovremennoy Arheologii Sbornik Pamyati V. A. Başilova, 173–198.
• Levina, L. M. (1966). Keramika i Voprosı Hronologii Pamyatnikov Djetı-asarskoy Kulturı, Materialnaya Kultura Narodov Sredney Azii i Kazahstana, 45-90.
• Lovova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Kainat ve Zaman Nesneler Dünyası (M. Ergun, çev.), Kömen.
• Masek, Z. (2017). A Fresh Look at Hunnie Cauldrons İn The Light of a New Find From Hungary. Acta Archaelogica Academiae Scientiarum Hungaricae, (68), 75-135.
• Meanchen-Helfen, J. O. (1973). The World of the Huns: Studies in Their History and Culture. Los Angeles. Oktay Çerezci, Ö. (2002). Türklerde Demir Eşyanın Sembolizmi. Alet İşler (A. Kuruçay, Ed.), 136-149.
• Ögel, B. (2002). Türk Mitolojisi (Cilt II), Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pletneva, S. A. (1958). Peçenegi, Torki, Polovtsı V Yujnorusskih Stepyah. Trudı Volga-Donskoy Arheologiçeskoy Ekspeditsii, (1), 151-226.
• Pletneva, S. A. (1967). Ot Koçeviy K Gorodam.
• Pletneva, S. A. (1982). Koçevniki Srednevekovya.
• Potemkina, T. M. (2012a). Metalliçeskie Posudovidnıe İzdeniya İz Pogrebeniy Nomadov Zolotoordınskogo Vremeni Vostoçnoy Evropı: Problemı i Stereotipı. Stepi Evropı v Epohu Srednevekovya, (11), 279 - 306.
• Potemkina, T. M. (2012b). İerarhiya Polovetskoy Znati (po Pogrebeniyam So Statusımi Predmetami). Stepi Evropı v Epohu Srednevekovya, (10), 7-36.
• Potemkina, T. M. (2012c). Etnokulturnıy i Sotsialnıy Aspektı Pozdnekoçevniçeskih Pogrebeniy S Kotlom. Arheologiçeskie Zapiski, (7), 287–296.
• Seregin, N. N. (2015). Simbolı Vlasti V Obşestve Ranesrednevekovıh Turok Tsentralnoy Azii (po Arheologiçeskim Materialam). Uralskiy İstoriçeskiy Vestnik, 4(49), 77-85.
• Sinitsin, M. S. (1967). Nekotorıe Sobstvenno Skifskie Elementı V Kulture Gerodotorov Skifii. Zapiski Obşestva Arheologii Istorii i Etnografii, II (35).
• Şvetsov, M. L. (1980). Kotlı İz Pogrebeniy Srednevekovıh Koçevnikov. Sovetskaya Arheologiya, (2), 192-202.
• Togan, Z. V. (1982). Oğuz Destanı (Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili). Enderun Yayınları.
• Toleybaev, A. T. (1991). Reliktı Doislamskih Verovaniy V Semeynoy Obryadnosti Kazahov (XIX–Naçalo XX v.). Almaata.
• Yadanova, K. V. (2014). Obryad Gadaniya Po Ritualnoy Çaşke V Altayskom Şamanizme, Narodı i Kulturı Yujnoy Sibiri i Sopredelnıh Territoriy. Abakan.
• Wilkinson, K. (2021). Kökenleri ve Anlamlarıyla Semboller İşaretler. (Seda Toksoy, çev. ). Alfa.