SARI UYGURCADA EYLEM YAPIMI

Yıl 2017, Cilt: 26 Sayı: 2, 248 - 262, 31.10.2017

Özlem Ayazlı

Öz

Sarı Uygur diline ait eylem yapımının incelendiği bu
çalışmada, addan eylem yapan ve eylemden eylem yapan ekler üzerinde
durulmuştur. Addan eylem yapan ekler bölümünde on ek, eylemden eylem türeten
ekler bölümünde ise on üç ek incelenmiştir. Addan eylem yapan en işlek ekler +A, +lA- ve türevleri olarak görülürken
eylemden eylem yapan en işlek ekler de ettirgenlik çatı eki -t-, -DIr-
ve işteş çatı eki -s- olarak tespit edilmiştir. Bütün bu ekler,
Sarı Uygurcadaki görev ve işlevlerine göre ayrıntılı olarak incelenmiş ve Sarı
Uygurcanın eylem yapımı diğer Sibirya Türk dilleri ile
karşılaştırılmıştır.  Sarı
Uygurcaya ait addan eylem ve eylemden eylem türeten eklerin hem Güney hem de
Kuzey Sibirya’da yaşadığı tespit edilmiştir. Sarı Uygurcadaki bazı eklerde işlev ayrılığını belirgin olarak dikkat
çekmektedir. Sözgelimi addan eylem türeten +Gıra-
eki yalnızca yansıma sözcüklere gelirken addan eylem türeten +Ar- eki ise renk adlarına gelerek renk
adlarından eylemler türetmektedir. Eylemden eylem türeten yapım eklerini
ise beş bölüme ayırmak mümkündür: 1. Ettirgen çatı ekleri, 2. Edilgen çatı
ekleri, 3. Dönüşlü çatı ekleri, 4. Kalıplaşmış ekler, 5. İşteş çatı ekleri.

Anahtar Kelimeler

Sarı Uygurca, eylem yapımı, addan eylem yapımı, eylemden eylem yapımı, Sibirya dilleri

Kaynakça

• Arıkoğlu, Ekrem (2012), “Tuva Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları: 1149-1228. Arıkoğlu, Ekrem (2012), “Hakas Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları: 1085-1148. Cheng, Shiliang (1997), Tujue Bijiao Yuyanxue, (A Comparative Study of The Turkic Languages), Ürümçi: Şinciang Halk Yayınevi. Clauson, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford. Cuŋgodiki Türki Tiller (1987), Şinciang Daşü Neşriyatı: 244-285. Dilek, Figen Güner (2012), “Altay Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları: 1009-1084. Erdal, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon I-II, Wiesbaden: Otto Harrasowitz Verlag. Hahn, F. Reinhard (1998), “Yellow Uyghur and Salar”. The Turkic Languages, (Ed. Lars Johanson, Éva Á. Csató), London: Routledge: 397-402. Kirişçioğlu, M. Fatih (2012), “Saha Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. Prof. Dr. Ahmet B. Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları: 1229-1284. Korkmaz, Zeynep (2009), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Lessing, Ferdinand D. (1960), Mongolian-English Dictionary, Berkeley and Los Angeles: University of California Press. Malov, Sergey Yefimoviç (1957), Yazık jyoltıh uygurov: Slovar' i grammatika, Alma-Ata. Malov, Sergey Yefimoviç (1967), Yazık jyoltıh uygurov: Teksti i perevodı, Moskva. Naskali, Emine Gürsoy ve Muvaffak Duranlı (1999), Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Naskali, Emine Gürsoy, Viktor Butanayev, Almagül İsina, Erdal Şahin, Liaisan Şahin ve Aylin Koç (2000), Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Nugteren, Hans & Marti Roos (2006), “Prolegomena to the classification of Western Yugur”, Exploring the Eastern Frontiers of Turkic, (Ed. Marcel Erdal and Irina Nevskaya), Wiesbaden: Harrassowitz Verlag: 99-130. Ölmez, Mehmet (2007), Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Parallelen, Tuvacanın Sözvarlığı Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle, Wiesbaden. Roos, Martina Erica (2000), The Western Yugur (Yellow Uygur) Language, Grammar, Text, Vocabulary, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Rijks Üniversitesi, Leiden. Schönig, Claus (1997), “A new attempt to classify the Turkic Languages (I)”, Turkic Languages 1: 117–133. Schönig, Claus (1998), “South Siberian Turkic”, The Turkic Languages, (Ed. Lars Johanson, Éva Á. Csató), London: Routledge: 403-416. Sleptsov, P. A. (1972), Yakutsko-russkiy slovar’, Moskva. Tekin, Talat (1982), “On The Structure of Altaic Echoic Verbs in {-kIrA}”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae XXXVI (1-3): 503-513. Tenişev, E. Rahimoviç & B. H. Todayeva (1966), Yazık jyoltıh Uygurov, Moskva. Tenişev, E. Rahimoviç (1968), Tuvinsko-russkiy slovar’, Moskva. Tenişev, E. Rahimoviç (1976), Stroy sarıg-yugurskogo yazıka, Moskva. Yıldız, Hülya (2007), Orhon Türkçesi İle Yakutçanın Sözvarlığı ve Söz Yapımı Bakımından Karşılaştırılması, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.