TÜRKÇEDE İŞTE SÖZCÜĞÜ ve ORHAN KEMAL’İN ÖNCE EKMEK ADLI ÖYKÜSÜNDEKİ GÖRÜNÜMLERİ

Yıl 2015, Cilt: 24 Sayı: 2, 397 - 410, 31.10.2015

Yasemin Çelik

Öz

Bu çalışmada işte sözcüğünün kullanımları üzerinde durulmuştur. İşte sözcüğü ile ilgili bulgular bazı sözlükler, gramer kitapları ve bazı dönemlere (11-15. yüzyıl arası) ait eserlerin dizin kısımlarının incelenmesi yolu ile elde edilmiştir. Bu malzemelere dayanılarak işte sözcüğünün ilk olarak 13. ve 14. yüzyıllarda Eski Anadolu Türkçesi döneminde ortaya çıktığı, ancak daha önceki dönemlerde daha başka bazı biçimlerde (uş, uşbu, uşol vs.) işte işlevi ve anlamıyla kullanılan sözcüklerin olduğu görülmüştür. İşte sözcüğünü değerlendirirken bu sözcüğün anlamsal özellikleri, etimolojisi, tür ve söz dizimi özellikleri incelenmiş ve bu tespitler Orhan Kemal’in Önce Ekmek adlı eseriyle desteklenmiştir. İşte sözcüğü, araştırmacılar tarafından ayrıntılı olarak incelenmemiş; birkaç gramer kitabı, makale ve sözlüğün dışında bu sözcüğe değinilmemiştir. Bu amaçla işte sözcüğü üzerine tespitler yapılarak (anlam, etimoloji ve tür özellikleri bakımından) bu sözcüğe açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İşte, anlam, etimoloji, sözcük türü, Orhan Kemal, Önce Ekmek.

Kaynakça

• Abik, A. D. (2005). Meyveler Münazarası (Doğu Türkçesi), Ankara, Seçkin Yayınevi. Aktunç, H. (2010). Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları. Arat, R.R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. Hazırlayanlar: Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce, İstanbul, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Arat, R.R. (2006). Edib Ahmed b. Mahmud Yükneki Atabetü’l Hakayık. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Ata, A. (1998). Nehcü’l Ferādīs Uştmaḫlarnıŋ Açuḳ Yolı (Cennetlerin Açık Yolu) III Dizin-Sözlük, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Ata, A. (2004). Karahanlı Türkçesi - Türkçe İlk Kur'an Tercümesi (Rylands Nüshası - Giriş, Metin, Notlar, Dizin), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Atalay, B. (2006). Kāşgarlı Mahmud Divanü Lūgati’t-Türk (Çeviri). Cilt (I-II), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Bilgegil, M. K. (1984). Türkçe Dilbilgisi, Dergah Yayınları. Borovkov, A.K (2002). Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı. Çeviren: H. İbrahim Usta. Ebulfez Amanoğlu, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Büyük Türk Sözlüğü (1969). İstanbul, Hayat Yayınları. Clauson, S.G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth Century Turkish. Oxford University Press. Derleme sözlüğü I-VI (2009). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Ediskun, H. (2005). Türk Dilbilgisi (Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümle Bilgisi), Remzi Kitabevi. Emre, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi, İstanbul, Türk Dil Kurumu Yayınları. Ergin, M. (2003). Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım. Gabain, A. (2003). Eski Türkçenin Grameri, Çeviren: Mehmet Akalın, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi, İstanbul, Ayraç Yayınları. Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları. Hançerlioğlu, O. (1992). Türk Dili Sözlüğü, Remzi Kitabevi. Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Gülistan Tercümesi, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Korkmaz, Z. (2003).Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Kurgan, Ş. (1943). İzahlı Eski Metinler Antolojisi. İstanbul, MFV Yayınları. Meninski, F. M. (2002). Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae-Arabicae - Persicae = Lexicon Turcico - Arabico - Persicum 1 – 6, İstanbul, Simurg Yayınları. Özmen, M. (1995), “Cümlenin Altıncı Ögesi ve Bir Terim Önerisi”, Türk Dili Dergisi. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Püsküllüoğlu, A. (2004). Türkçe Sözlük, Ankara, Arkadaş Yayınevi. Resimli Türkçe Sözlük (1977). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Stachowski, M. (2007). “Genel Türkçe Bağlamında Türkiye Türkçesinde Şimdi ve İşte Sözcüklerinin Etimolojisi”. Çeviren: Hülya Kaya. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2009, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Sevortyan, E.V (1974). Etimologicoskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov I. Akadyemiya Nauk SSSR İnstityt Yazıkoz Naniya. İzdatelstvo Nauka Moskva. Tarama Sözlüğü I-VIII, (2009). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi. XV. Yüzyıl Gramer-Metin-Sözlük, Enderun Kitapevi. Toparlı, R. (1992). İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtin, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Toparlı, R. (2000). Ahmet Vefik Paşa Lehce-i Osmānī, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkçe Lūgat (1929). Cihia Matbaası, İstanbul. Türkçe Sözlük (1946). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkçe Sözlük (1974). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkçe Sözlük (1983). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkçe Sözlük (1988). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkçe Sözlük (1998). Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkçe Sözlük (2005). 10. Baskı. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Türkçe Sözlük (2011). 11. Baskı. Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları. Yavuzarslan, P. (2010). Kamus-ı Türkî. Şemsettin Sami, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.