Eşitsizlikle Uyumlandirilmiş insani Gelişme Endeksinin Türkiye için Değerlendirilmesi

Yıl 2013, Cilt: 22 Sayı: 2, 195 - 208, 29.12.2013

Yrd.doç.dr. Görkemli Kazar Yrd.doç.dr. Altuğ Kazar

Öz

As a result of trying to explain development process with social indicators by United Nations social development problems became more important then it was In this study the human development index HDI as the most accepted index for measuring development with levels of education health and income will be analysed The purpose of the study is to evaluate the performance of Turkey by comparing developed and developing countries using the new method for measuring HDI and inequality adjusted human development index with its sub indicators which considers inequalities It could be seen that although Turkey improves its index values and reaches the world average in the period of 1980 2011 which the study is being held her performance is insufficient to catch up the developed countries Also when examined the values of inequality adjusted index because of inequalities in education and income the ample loss from the difference between the potential index values and performance could be seen The study exposes the necessity of dispelling the inequalities in the distributions of education health services and income for Turkey in order to catch up her potential at the improved level Key Words: Development Inequality Human Development Index

Anahtar Kelimeler

Development, Inequality, Human Development Index

Eşitsizlikle Uyumlandirilmiş insani Gelişme Endeksinin Türkiye için Değerlendirilmesi

Öz

Birleşmiş Milletlerin kalkınma sürecini sosyal göstergelerle açıklama çabaları sonucu ülkeler için sosyal olarak kalkınma sorunları daha önemli hale gelmiştir Bu çalışmada en kabul görmüş endeks olarak kalkınmayı eğitim sağlık ve gelir düzeyleriyle ölçen İnsani Gelişme Endeksi İGE incelenmiştir Çalışmanın amacı Birleşmiş Milletler Kalkınma Programında oluşturulan İGE yeni ölçüm yöntemi ve eşitsizliklerin de dikkate alındığı eşitsizlikle uyumlandırılmış insani gelişme endeksi ve alt gösterge değerlerinin gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırılarak Türkiye’nin performansının değerlendirilmesidir Çalışmada ele alınan 1980 2011 döneminde Türkiye’nin endeks değerlerini iyileştirip dünya ortalamasını yakalamasına karşın gösterdiği performansın gelişmiş ülkeleri yakalamada yetersiz kaldığı görülmektedir Ayrıca eşitsizliklerle uyumlandırılmış endeks değerleri incelendiğinde Türkiye’nin eğitim ve gelir eşitsizliğinden dolayı po tansiyel endeks değeri ile performansı arasında oluşan kayıbın çok büyük olduğu görülmektedir Çalışma Türkiye’nin gelişmişlik düzeyinde potansiyelini yakalayabilmesi özellikle eğitim sağlık hizmetleri ile gelir dağılımında eşitsizliklerin giderilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır Anahtar Kelimeler: Kalkınma Eşitsizlik İnsani Gelişme Endeksi EVALUATİON OF INEQUALİTY ADJUSTED HUMAN DEVELOPMENT INDEX FOR TURKEY

Anahtar Kelimeler

Kalkınma, Eşitsizlik, İnsani Gelişme Endeksi

Kaynakça

• Atkinson, A.B., (1970), On the measurement of economic inequality, Journal of Economic Theory, 2 (3), s. 244-63
• Barro, R. J., and J. W. Lee, (2010), A New Data Set of Educational Attainment in the World,1950–2010, NBER Working Paper 15902, Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research. http://www.nber.org/papers/w15902 Erişim: 03.08.2012
• Demir Şeker, S. (2011), Türkiye’nin İnsani Gelişme Endeksi ve Endeks Sıralamasının Analizi, T.C. Kalkınma Bakanlığı Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• IMF(International Monetary Fund), (2010), Government Finance Statistics. Washington, DC. http://www.imf.org/external/pubs/ft/gfs/manual/gfs.htm Erişim: 03.08.2012
• _____,( 2011), “World Economic Outlook database, April 2011.” Washington, DC. www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2011/01/weodata/index.aspx. Erişim: 002012
• Kaynak, M. (2011), Kalkınma İktisadı 4. Baskı, Gazi Kitabevi Tic.Ltf.Şti., Ankara.
• Tüysüz, N. (2011), Sosyal Sermayenin Ekonomik Gelişme Açısından Önemi ve Sosyal Sermaye Endeksinin Hesaplanması, Uzmanlık Tezi, T.C. Kalkınma Bakanlığı Yayın No:2827, Ankara.
• UNDESA (United Nations Department of Economic and Social Affairs),( 2009), World Population Prospects: The 2008 Revision. Highlights, Working Paper No. ESA/P/WP.210.
• _____,( 2011), World Population Prospects: The 2010 Revision. New York. http://esa.un.org/unpd/wpp/index.htm. Erişim: 03.08.2012
• UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) Institute for Statistics,(2011),“UNESCO Institute for Statistics Data Site.”, New York. http://stats.uis.unesco.org Erişim: 03.08.2012
• UNDP (United Nations Development Programme), (2010), Human Development Report 2011 The Real Wealth of Nations: Pathways to Human Development, New York
• _____, (2011), Human Development Report 2011 Sustainability and Equity: A Better Future for All, New York
• _____, (2012),” United Nations Development Programme International Human Development Indicators Database” http://hdrstats.undp.org/en/tables Erişim: 03.08.2012
• UNSD (United Nations Statistics Division). 2011. National Accounts Main Aggregates Database. New York. http://unstats.un.org/unsd/snaama Erişim: 03.08.2012
• Yumuşak, İ G. , Tuna, Y. ,Kalkınmışlık Göstergesi Olarak Beşerî Kalkınma İndeksi ve Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme, IV. Uluslararası Ekonomi Kongresi, ODTÜ, Ankara,(2000).
• WorldBank (2010) World Development Indicators 2010. Washington, DC
• _____,(2011) “World Development Indicators database”,Washington, DC http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators Erişim: 002012 EK-1
• EġİTSİZLİKLE UYUMLANDIRILMIġ ENDEKS DEĞERLERİNİN HESAPLANMASI UNDP Atkinson (1970) çalışmasındaki eşitsizlik tanımından hareketle eşitsizlik ölçütünü A = 1 – g/μ olarak tanımlamıştır.Bu tanımda g is the geometrik ortalama ve μ dağılımın aritmetik ortalamasıdır. Bu durumda eşitsizlik aşağıdaki gibi tanımlanır: X X X X
• A n n x .. 1 2 1   Burada {X1 …, Xn} ilgilenilen dağılımın boyutlarını göstermektedir. Her değişken için (yaşam beklentisi, ortalama okula gidilen yıl sayısı, kullanılabilir gelir, kişi başına tüketim) A x değeri hesaplanmaktadır. Boyut endekslerinin eşitsizlikle uyumlandırılabilmesi aşağıdaki gibi yapılmaktadır:   n n x X X X A X .. 1 2 1   Dolayısıyla, geometrik ortalama dağılımdaki eşitsizlikten arındırılarak oluşan aritmetik ortalamayı göstermektedir. Eşitsizlikle uyumlandırılmış boyut endeksleri de İGE boyut endekslerinin I x , (1-A x ) ile çarpılmasıyla elde edilmektedir. Burada A x Atkinson ölçütünü göstermektedir. Buna göre eşitsizlikle uyumlandırılmış endeks değeri aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:   x x x I A I     1 EUGE ise eşitsizlikle uyumlandırılmış üç boyut endeksinin geometrik ortalamasıdır: EUGE *       3 * 3 * * * 1 1 1 G G E E Y Y G E Y I A I A I A I I I      Bu değişken hesaplanırken gelir endeksi logaritma alınarak hesaplanmadığından İGE değeri gelirin logaritması alınmadan yeniden hesaplanmıştır: 3 * E Y * G I I I İGE  Her boyuttaki eşitsizlikten kaynaklanan İGE * ’deki kayıp aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır: KAYIP     3 * * 1 1 1 1 EUGE 1 G E Y A A A İGE        Gelir dağılımındaki eşitsizliğin yarattığı yüzde kayıbın hem ortalama gelir hem de logaritmesı için aynı olduğu varsayıldığında EUGE aşağıdaki gibi hesaplanabilir: EUGE=     İGE A A A İGE İGE EUGE G E Y 1 1 1 3 * *          