ADANA OVASININ ISLAHI PROJESİ (1924)

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 3, 206 - 222, 31.12.2021

Yıldıray Yıldırım

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1035601

Öz

ÖZ
Türkiye Cumhuriyetinin ilk Nafia Bakanı Süleyman Sırrı Bey (Aral), 1924 yılında Adana Ovasın ıslahı için bir proje hazırlamıştır. Proje, İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar doğrultusunda Adana Ovasında, üç beyaz olarak adlandırılan buğday, pamuk ve şeker üretilmesini hedeflemektedir. Bu sayede ülke ekonomisine önemli katkı sağlanacağı ve döviz çıktısının azaltılacağı düşünülmüştür. Projede, bölgenin coğrafi konumu, iklimi, bataklıklar, ulaşım ve sulama gibi konulara yer verilmiştir. Ancak çalışmanın esası bölgenin sulanması ile bu üç ürünün ekilmesi durumunda ülkenin elde edeceği kazançlar üzerinde durmaktadır. Hazırlanan projede tespit edilen tüm sorunlar ve tarım üretimini arttırma düşüncesi Osmanlı Devleti’nin son döneminde ele alınan konulardı. Fakat bu girişimler ülkenin içinde bulunduğu olumsuz şartlar nedeniyle yeterli boyutta gerçekleşememişti. Sırrı Beyin projesi de benzer nedenlerle hayata geçirilememiştir. Bu yüzden Adana Ovasından verimli bir şekilde yararlanmak ancak 1956 da inşa edilen barajdan sonra mümkün olabilmiştir. Bu çalışma, Süleyman Sırrı Bey’in Adana Ovası hakkında işaret ettiği sorunların Osmanlı Devletinin son dönemindeki durumu ile karşılaştırılarak bütüncül bir yaklaşımla ele almayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Adana Ovası, Tarım, Süleyman Sırrı Bey, Üç Beyaz Üretimi

IMPROVEMENT PROJECT OF ADANA PLAIN (1924)

Öz

Abstract
Mister Süleyman Sırrı (Aral), the first Minister of Public Works of the Republic of Turkey, prepared a project for the improvement of Adana Plain in 1924. The project aims to produce wheat, cotton and sugar, which are called three whites, in the Adana Plain, in line with the decisions taken at the Izmir Economy Congress. In this way, it is thought that a significant contribution to the country's economy will be made and the foreign exchange output will be reduced. In the project, subjects such as the geographical location of the region, climate, marshes, transportation and irrigation were included. However, the basis of the study focuses on the income that the country will gain if the region is irrigated and these three crops are planted. All the problems identified in the prepared project and the idea of increasing agricultural production were the issues discussed in the last period of the Ottoman Empire. However, these initiatives could not be realized in sufficient scale due to the adverse conditions in the country. Mister Süleyman Sırrı's project could not be implemented for similar reasons. Therefore, efficient use of the Adana Plain was only possible after the dam built in 1956. This study aims to deal with the problems that Mister Süleyman Sırrı pointed out about the Adana Plain with a holistic approach by comparing them with the situation in the last period of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Adana Plain, Agriculture, Mister Süleyman Sırrı, Three Whites Production

Kaynakça

• Akpolat M. S. (2004). “Tanzimat Sonrası Osmanlı Mimarlığından Bir Kesit: Adana-Mersin Demiryolu istasyon Binaları”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 21(1), 77-93.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. (1997). C.II, Ankara: Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.İD., 80/26-3; BOA, DH.MKT., 263/13; BOA, DH.MKT., 423/30; BOA, BEO., 3705/277845; BOA, Y.PRK.UM., 46/3; BOA, Y.A.HUS., 505/42; BOA, HRT.h. 2424; BOA, HRT.h. 2042; BOA, MV, 120/23; BOA, MV., 132/94.
• Beckert S. (2018). Pamuk İmparatorluğu, (Çev. Ali Nalbant). İstanbul: Say Yayınları.
• Beşirli M. (2004). “Bağdat Demiryolu’nun Akdeniz Uzantısı: Toprakkale-İskenderun Demiryolu”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (23), 215-236.
• Büyükyıldırım G. (2009) “Türkiye’de Su Mühendisliğinin Öncüsü, Türkiye Cumhuriyeti’nin 2. Bayındırlık Bakanı Süleyman Sırrı”, Türkiye Mühendislik Haberleri, (453), 36-39.
• Çanak E. (2015). “Cumhuriyet Döneminde Adana (Seyhan)’da Meydana Gelen Seller ve Alınan Önlemler (1930-1956)”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1), 296-341.
• Çanak E. ve Yeşil A. (2015). “Atatürk Döneminde Adana (Seyhan) Vilayetinin Demografik Yapısı” Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (14), 101-128.
• Çatal A. C. (2015). “Nehirlerin Sosyo-Ekonomik Yaşantıya Etkisi (Seyhan Nehri Örneği), Osmanlı Devletinde Nehirler ve Göller. (Haz. Şakir Batmaz, Özen Tok). Kayseri: Not Yayınları, 291-300.
• Doğan O. (2009) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi. Kahramanmaraş: Fa Ajans.
• Doğan O. ve Ünal E. F. (2011). Çukurova’ya Bereket Getiren Projeler. İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Güran T. (1997). Osmanlı Dönemi Tarım İstatistikleri 1909, 1913 ve 1914. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• Haktan O. (1998). “Atatürk'ün Ekonomi Politikası; Ulusal Bağımsızlık ve Ekonomik Bağımsızlık”. H.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi. 75. Yıl Özel Sayısı, 29-36
• Hasgül S. (2016) Salnâmelere Göre Adana Vilâyetinin Demografik ve Kültürel Yapısı (Adana Merkez, Kozan, Cebel-i Bereket, İçel ve Mersin Sancağı). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi. Mersin.
• Hatipoğlu S. (2014). “Doğu Sorunu Kapsamında Adana Ermeni Olayları”. Ermeni Özel Sayısı, Cilt 3, Yeni Türkiye, 2022-2038.
• İklim Sınıflandırması Adana. https://www.mgm.gov.tr/iklim/iklim-siniflandirmalari.aspx?m=ADANA, (10.08.2021).
• İnan, A. (1989), İzmir İktisat Kongresi. Ankara: TTK Yayınları.
• Karayaman M. (2010). “Osmanlı Devleti’nde Şeker Fabrikası Kurma Teşebbüsleri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 25(1), 297-318.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Nafia Nezareti’nden Çevre ve Şehircilik Bakanlığına Görev Yapmış Bakanlarımız(1848 - …), https://webdosya.csb.gov.tr/db/turkce/eskibakanlar/dergi/mobile/index.html.
• Ökçün A.G. (1981). Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir Haberler – Belgeler – Yorumlar. Ankara: AÜSBF Yayınları.
• Özer S. (2021). “Türkiye’de Şeker Sanayisi (1925-1950)”. CTAD, (33) 95-124.
• Özgün C. (2013). “Osmanlı Ağaç Kültüründe Yeni ve Egzotik Bir Tür: Okaliptüs”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi. 13(26), 5-29.
• Pamuk Ş. (2003). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Resmi İstatistikler. https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ADANA, (10.08.2021).
• Salname-i Vilayet-i Adana. (1902). Defa 12, Adana: Adana Vilayet Matbaası.
• Süleyman Sırrı (R. 1340). Adana Ovası, Ankara: Yeni Gün Matbaası.
• TBMM Albümü 1920-2010. (2010). C.1. Ankara: TBMM Basın ve Halkla İliskiler Müdürlügü Yayınları.
• TBMM Zabıt Ceridesi. 7/1, 18. Birleşim. 22.03.1340 Cumartesi (22 Mart 1924), 895, 949.
• TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası. (2006). “Aşağı Seyhan Sulama Projesi, Şanlıurfa Sulama Tünelleri, Yenikapı Atıksu Önarıtma Tesisi, Adana Hacı Sanabcı OSB Su Alma ve Arıtma Tesisi, Büyük İstanbul İçmesuyu II. Merhale Projesi Yeşilçay Sistemi”, Türkiye Mühendislik Haberleri, (442-443), 102-111.
• Toksöz M. (2006). “Bir Coğrafya, Bir Ürün, Bir Bölge: 19. Yüzyılda Çukurova”. Kebikeç, (21), 97-110.
• Toprak Z. (1978). “Cihan Harbi Yıllarında İttihat ve Terakki’nin İaşe Politikası”. Boğaziçi Üniversitesi Beşeri Bilimler Dergisi, 6, 211-225.
• Tulga D. ve Parlayan A. (2009). “Atatürk’ün Soyağacı”. NTV Tarih Dergisi. (10), 24-25.
• Türker A. H. (2008). “Tarsus-Karabucak Okaliptüs İşletmeciliğiyle Civar Bölge Tarımının Ekonomik Yönden Bir Kıyaslaması”. I. Ulusal Okaliptüs Sempozyumu. Tarsus. 250-258.
• Uğuz S. (2016). “Mersin Limanında Ticaret (1870-1912)”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 13(33), 334-363.
• Yaktı Ö. (2013). “Amerikan İç Savaşı ve Adana: Pamuk Tarımının Adana’nın Modernleşme Sürecine Etkisi”. A.Ü. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (54) 273-296.
• Yurtsever C. (2018). Bir Zamanlar Adana, İstanbul: Heyamola.