COFFEE CULTURE IN THE OTTOMAN PERIOD EXEMPLIFIED BY ARTIFACTS FROM THE ADANA MUSEUM

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 2, 805 - 820, 23.10.2023

Ela Yılmaz

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1310486

Öz

The coffee plant, beginning its journey on the African continent, reaching the Ottoman countries via Yemen and spreading to Istanbul and finally to Europe via ambassadors and travelers and the whole world, became an indispensable consumer good. Although coffee has been consumed for centuries and is a common beverage worldwide, each country has developed its own methods of preparation, brewing and presentation. So there are many varieties of coffee with different tastes and aromas. Turkish coffee, consumed by the Ottomans since the 16th century, has become a part of social and cultural life which represents one of these different types of coffee. Turkish coffee is prepared using traditional techniques of preparation and brewing, and served which makes it a household ceremoniously is a household name. The tools and equipment used in roasting, cooling, grinding, storing, cooking and serving Turkish coffee have led to the creation of works of aesthetic and artistic value. This article examines the coffee culture of the Ottoman period through examples of artifacts from the Adana Museum collection, which have both functional and aesthetic value while reflecting the traditions and material culture of the society.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Period Coffee Culture, Adana Museum, Coffee, Turkish Coffee.

Adana Müzesi Eserlerinden Örneklerle Osmanlı Dönemi'nde Kahve Kültürü

Öz

Kahve bitkisinin Afrika Kıtası’nda başlayan, Yemen üzerinden Osmanlı topraklarına geçerek İstanbul’a sonrasında ise elçiler ve seyyahlar aracılığıyla Avrupa’ya ve tüm dünyaya yayılan serüveninin sonunda kahve bitkisi artık vazgeçilmez bir tüketim ürünü olur. Yüzyıllardır tüketilen kahve dünyanın ortak bir içeceği olsa da her ülke kendine özgü hazırlama, pişirme ve sunum yöntemleri geliştirmiş böylece farklı tat ve aromalarda birçok kahve çeşidi ortaya çıkmıştır. 16. yüzyıldan itibaren Osmanlı toplumunda tüketilen, sosyal ve kültürel yaşamın bir parçası olan Türk Kahvesi de bu farklı kahve türlerinden biri olmuştur. Türk Kahvesi, geleneksel teknikler uygulanarak gerçekleştirilen hazırlama ve pişirme evreleri ile seremoniye dönüşen sunumuyla birlikte karakteristik bir kimlik kazanmıştır. Türk Kahvesi’nin kavurma, soğutma, öğütme, saklama, pişirme ve servis edilme sürecinde kullanılan araç ve gereçler ise estetik ve sanatsal değeri olan eserlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu makalede, Adana Müzesi koleksiyonunda bulunan hem işlevsel hem de estetik değeri olan, toplumun geleneğini ve maddi kültürünü yansıtan eserlerden örneklerle Osmanlı Dönemi kahve kültürü değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Dönemi Kahve Kültürü, Adana Müzesi, Kahve, Türk Kahvesi

Kaynakça

• Allom, T. (2017). İstanbul manzaraları-Rumeli’de ve batı anadolu’da gezintilerle. Çev. Ş. Türkömer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Altun, A., Carswell, J. ve Öney, G. (1991). Sadberk hanım müzesi türk çini ve seramikleri. Vehbi Koç Vakfı Yayınları.
• Amicis, E. de. (2009). İstanbul. Çev. S. T. Yanar. Pegasus Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (2011). Kahveniz nasıl olsun? Kapı Yayınları.
• Ayyıldız, E. (2021). Kahve sözcüğünün etimolojisi ve arap literatüründeki yansımaları. International Anatolian Conference on Coffee&Cocoa, 3-5 December 2021, Malatya, Iksad Global Publishing House, 61-68.
• Bilirgen, E. (2011). Osmanlı saray hazinesinden fincan zarfları. Tüm zamanların hatırına sarayda bir fincan kahve. TBMM Milli Saraylar, 103-109.
• Blount, H. (2010). Doğu akdeniz’e yolculuk (1634). Çev. D. Cenkçiler. ODTÜ Yayıncılık.
• Bursa, N. (2015). Bir keyfin âdâbı: Çekirdekten fincana türk kahvesinin maddi kültürü. Bir taşım keyif türk kahvesinin 500 yıllık öyküsü. Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği Yayını, 239-281.
• Değirmenci, T. (2015). Kahve bahane, kahvehane şahane: Bir osmanlı kahvehanesinin portresi. Bir taşım keyif türk kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü. Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği Yayını, 119-137.
• Demir, E. (2011). Kahve-mistik bir lezzetin küresel bir tutkuya dönüşümünün kısa tarihçesi. Türk kahvesi kitabı. Kitabevi, 3-24.
• D’Ohsson, M. de M. (1980). 18. yüzyıl türkiyesinde örf ve adetler. Çev. Z. Yüksel. Tercüman Yayınları.
• Emeksiz, A. (2009). İstanbul kahvehaneleri. Karaların ve denizlerin sultanı istanbul. Cilt II. Yapı Kredi Yayınları, 123-139.
• Erdem, S. (1992). Buhur. TDV İslâm Ansiklopedisi, 6. Cilt, 383-384.
• Erdoğdu, A. ve Gedük, S. (2015). Çin porseleni fincanlar. Bir taşım keyif türk kahvesinin 500 yıllık öyküsü. Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği Yayını, 283-301.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji. Ayraç Yayınları.
• Grégoire, H. D. (1999). Giriş. Doğu’da kahve ve kahvehaneler. Çev. M. Atik ve E. Özdoğan. Yapı Kredi Yayınları, 13-25.
• Heise, U. (2001). Kahve ve kahvehane. Dost Kitapevi Yayınları.
• Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2017). Günümüz türkçesiyle evliya çelebi seyahatnamesi istanbul. 1. Kitap, 2. Cilt. Yapı Kredi Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (1980). Mîzanü’l-hakk fi ihtiyari’l-ahakk. Haz. Orhan Şaik Gökyay. Tercüman Yayınları.
• Keskin, N., K. (2011). Kahve ile bâde âresinde 17. yüzyıl divan şiiri. Türk kahvesi kitabı. Kitabevi, 27-42.
• Koz, G., F. (2011). Çekirdekten fincana: Bir yudum kahve kırk yıllık hatır. Tüm zamanların hatırına sarayda bir fincan kahve. TBMM Milli Saraylar, 13-35.
• Kuzucu, K. ve Koz, M., S. (2021). Türk kahvesi. Yapı Kredi Yayınları.
• Ögel, Z. ve Soley, U. (2015). Kahve molası kütahya ve çini seramiklerinde kahve serüveni. Pera Müzesi Yayınları.
• Özlü, Z. (2006). XVIII. yüzyılın ikinci yarısında gaziantep mutfağı. Milli Folklor, 72, 118-128.
• Pardoe, J. (2017). Sultanlar şehri istanbul. Çev. M. B. Büyükkal. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Râlamb, C. (2017). İstanbul’a bir yolculuk 1657-1658. Çev. A. Arel. Kitap Yayınevi.
• Sevim, M. (2002). Gravürlerle türkiye IV – anadolu 1. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sevin, N., A. (2006). Gravürlerde yaşayan osmanlı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Tan, A., Ö. (2015). Kahve kronolojisi. Bir taşım keyif türk kahvesinin 500 yıllık öyküsü. Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği Yayını, 14-19.
• Tarım, Z. (2015). Osmanlı devlet teşrifatında kahve ikramı. Bir taşım keyif türk kahvesinin 500 yıllık öyküsü. Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği Yayını, 199-215.
• Thevenot, J. (2009). Thévenot seyahatnamesi. Çev. A. Berktay. Kitap Yayınevi.
• Tournefort, Joseph de. (2013). Tournefort seyahatnamesi. İkinci Kitap. Çev. T. Tunçdoğan. Kitap Yayınevi.
• Tufan, Ö. (2015). Topkapı sarayı ve hareminde kahve. Bir taşım keyif türk kahvesinin 500 yıllık öyküsü. Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği Yayını, 217-237.
• Ünver, S. (1963). Türkiye’de kahve ve kahvehaneler, Türk Etnografya Dergisi 5, 39-88.
• Yenişehirlioğlu, F. (2013). Fincanınızda ne var? Osmanlı döneminde günlük yaşam, sosyal değişimler ve fincan tipleri. Yemekte tarih var yemek kültürü ve tarihçiliği. Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 91-124.
• Yerisamos, M. (2019). Evliya çelebi seyahatnâmesinde yemek kültürü-yorumlar ve sistematik dizin. Yapı Kredi Yayınları.