TEVFÎK SIDKÎ’NİN HADİS VE SÜNNETE YÖNELİK İTİRAZLARINA REŞÎD RIZÂ’NIN YAKLAŞIMI VE ELEŞTİRİLERİ

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 249 - 280, 31.03.2022

Muammer Bayraktutar

https://doi.org/10.33415/daad.1036140

Öz

Modern zamanlarda Hz. Peygamber’in sünneti ve hadisleri tartışmaların odağında yer almaya başlamış, sünnetin ve hadislerin dindeki yerine ve otoritesine yönelik birtakım itirazlar yöneltilmiştir. Ehl-i Kur’ân hareketinin başını çektiği hadis ve sünnet karşıtı söylemler Hindistan’da ortaya çıkmış, akabinde İslâm dünyasına da intikal ederek ilk önce Mısır’da seslendirilmeye başlanmıştır. Mısır’da “Kur’ân’la yetinme” söylemiyle sünnete ve hadislere itiraz yönelten isimlerden biri de M. Tevfîk Sıdkî’dir (öl. 1920). O, bu hususta Mecelletü’l-Menâr’da “İslâm sadece Kur’ân’dan ibârettir” adıyla iki makale kaleme almış; sünnet ve hadislerin dinde delil olmasına itiraz eden birtakım iddialarda bulunmuş ve görüşler ortaya koymuştur. Sıdkî’nin iddia ve itirazlarına diğer bazı âlimler gibi Reşîd Rızâ da (öl. 1935) cevap vermiş, tenkit ve değerlendirmelerde bulunmuştur. Muhammed Abduh (öl. 1905) ve Reşîd Rızâ’nın öncülüğünü yaptığı tecdit hareketine yakın bir isim olarak Tevfîk Sıdkî’nin itirazlarına üstadı Rızâ’nın nasıl bir yaklaşım sergilediği araştırılmayı hak eden bir konudur. Rızâ’nın bu bağlamda ortaya koyduğu yaklaşımlar, ayrıca hadis ve sünnet anlayışını yansıtması bakımından oldukça önem arz etmektedir. Bu makalede Rızâ’nın sadece Sıdkî’nin meşhur iki makalesinde sünnete ve hadislere yönelttiği bazı itirazlara yaklaşımı incelenecek, bu bağlamda ortaya koyduğu cevap, tenkit ve itirazlar özelinde hadis ve sünnetle ilgili tartışmalı konulardaki tavrı ve hadis ve sünnet anlayışı ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Kur’ân İslâmı, Reşîd Rızâ, Tevfîk Sıdkî

The Approach and Criticism of Rashid Rıḍā towards Tawfik Sidqi’s Objections to the Ḥadīth and Sunnah

Öz

In modern times, the Sunnah and ḥadīths of the Prophet have started to take place at the center of the discussions, and some objections have been raised against the position and authority of the sunnah and ḥadīths in religion. The discourses against ḥadīth and sunnah, led by the Ahl al-Qur'an movement emerged in India, were subsequently transferred to the Islamic world and first started to be addressed in Egypt. M. Tawfik Sidqī (d. 1920) is one of the names who raised objections to the Sunnah and ḥadīths with the discourse of being content with the Qur'an in Egypt. He wrote two articles on this subject in al-Manar with the name “Islam consists only of the Qur'an”; there have been some claims and opinions that objected to the fact that sunnah and hadiths are evidence in religion. Like some other scholars, Rashid Riḍā (d. 1935) gave answers to Sidqī's claims and objections and made criticisms and evaluations. As a name close to the tajdid movement pioneered by Muḥammad ʿAbduh (d. 1905) and Rashid Riḍā, the approach of his master Riḍā to the objections of Tawfik Sidqī has a value that needs to be investigated. The approaches that Riḍā put forward in this context are also critical in reflecting his understanding of hadith and sunnah. In this article, Riḍā's approach to some of the objections that Sidqī made to the sunnah and ḥadīths in his two famous articles will be examined. In this context, his attitude towards controversial issues related to hadith and sunnah and his understanding of ḥadīths and sunnah will be discussed, particularly his response, criticism, and objections.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Sunnah, Quranic Islam, Rashid Riḍā, Tawfik Sidqī

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaut - Adil Murşid. Beyrut: Muessesetu’r-Risale, 1421/2001.
• Aydın, Mustafa. Neo-Selefilik Ekolünün Hadis-Sünnet Anlayışı (Reşîd Rızâ Örneği). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Aydınlı, Abdullah. “Hadis Rivayetinde Yazının Kullanımı ve Güvenilirliği”. Sünnetin Dindeki Yeri. 307-320. İstanbul, Ensar Neşriyat., 1995.
• A’zamî, Muhammed Mustafa. Dirâsât fi’l-hadîsi’n-Nebevî ve târîhi tedvînih. el-Mektebu’l-İslâmî, 1400/1980.
• Azîmâbâdî, Ebu-t Tayyib Muhammed. Avnu’l-Maʿbûd. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. I-XIV Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’s-Selefiyye, 1388/1968.
• Bayraktutar, Muammer. “Modernleşme Sürecinde Sünnete/Hadise İtirazlar: Tevfik Sıdkî Örneği”. 320-336. Bayburt, 2021.
• Bâz, Ahmed Mansur. “ed-Dînu kulluhû mâ câe bihi’r-Rasûl”. Mecelletu’l-Menâr 9/8 (1324/1906), 610-613.
• Bişrî, Tâhâ. “Usûlu’l-İslâm: el-Kitâb- es-Sünne- el-İcmâ- el-Kıyâs”. Mecelletu’l-Menâr 9/9 (1324–1906), 699-711.
• Brown, Daniel. İslâm Düşüncesinde Sünneti Yeniden Düşünmek. çev. Salih Özer - Sabri Kızılkaya. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr en-Nâsır. Dâru tavki’n- necât, 1422/2002.
• Düzenli, Muhittin. “Hadise Yönelik Rasyonalist Yaklaşımlar: Ehl‐i Kur’ân Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2012), 101-138.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût - M. Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, 1430/2009.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünen. thk. M. Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: el-Mektebetu’l- asriyye, ts.
• Ertürk, Mustafa. “Kur’ân İslâm’ı Söyleminin İlmî Değeri”. İslâm’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri. 213-236. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Hatiboğlu, Mehmed Said. “Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”. İslâmî Araştırmalar 10/1 (1997), 1-14.
• Hekim, M. Tahir. Sünnetin Etrafındaki Şüpheler. çev. Hüseyin Aslan. İstanbul: Pınar Yayınları, 1985.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. thk. Şuayb vd. el-Arnaût. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-risâleti’l-âlemiyye, 1430/2009.
• İbrahim, Hamûd İbrahim. Mustafa es-Sıbâî ve cühûduhu fi’s-sünneti’n-nebeviyye. Beyrut, 1436/2017.
• İnan, Sait. Hicri Birinci Yüzyılda Hadis Kitabeti - Hz. Peygamber Sonrası. Konya: Hikmetevi Yayınları, 2021.
• Juynboll, G. Herald A. Modern Mısır’da Hadis Tartışmaları. çev. Salih Özer. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Karataş, Mustafa. “Hadis Rivayeti Karşısında Sahâbenin Tutumu”. Diyanet İlmi Dergi 36/1 (2000), 5-18.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslâm Düşüncesinde Sünnet. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
• Ma’mer b. Râşid, Ebû Urve Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmi’ (Abdurrezzâk’ın Musannef’i ile birlikte basım). thk. Habîburrahman el-’Âzamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1403.
• Müslim, Ebu’l-Hasen Müslim b. el-Haccac. el-Müsnedu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbakî. Beyrut: Dâru İhyai’t-turasi’l-Arabî, ts.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Polemik Türü Rivâyetlerin Gerçek Mâhiyeti”. İslâmiyât 1/3 (1998), 19-48.
• Özsoy, Abdulvahap. “Ebû Hureyre’ye Yönelik İksâru’l-Hadîs Eleştirisine Farklı Bir Bakış”. Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 41 (2014), 239-255.
• Özsoy, Abdulvahap. Hadis Tenkidi. İstanbul: Beka Yayınları, 2021.
• Öztürk, Mustafa. “Dinî Hükümlerin Kaynağını Kur’ân ile Sınırlandırma Eğiliminin Kaynakları ve Tutarlılığı”. Dinî Hükümlerin Kaynağı ve Dinî Metinlerin Anlaşılması Konusundaki Çağdaş Yaklaşımlar Çalıştayı. ed. Cengiz Kallek. 13-67. İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
• Ramazânî, Muhammed b. Ramazan. Ârâu Muhammed Reşîd Rızâ fî kadâya’s-sünneti’n-nebeviyye min hılâli Mecelleti’l-Menâr. Riyâd: Mecelletu’l-Beyân, 1434.
• Rıza, M. Reşid. “Babu’l-Munâzara ve’l-Murâsale”. Mecelletu’l-Menâr 12/9 (1327/1909), 693-699.
• Rıza, M. Reşid. “el-İslâm hüve’l-Kur’ân ve’s-Sünne”. Mecelletu’l-Menâr 9/12 (1324/1907), 925-930.
• Rıza, M. Reşid. “Tercemetü’t-tabîb Muhammed Tevfîk Sıdkî”. Mecelletu’l-Menâr 21/9 (1338/1920), 483-495.
• Rızâ, Muhammed Reşid. Tefsîru’l-Menâr. 12 Cilt. Mısır: Daru’l-Menar, 1367.
• Salloum, Mahmoud. Menâr Ekolü’nün Hadis Anlayışı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Sıbâî, Mustafa. İslâm Hukukunda Sünnetin Yeri. çev. Halil Kendir. İstanbul: Işık Akademi, 2009.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “ed-Dînu kulluhû mine’l-Kur’ân”. Mecelletu’l-Menâr 15/3 (1330/1912), 215-220.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “el-İslâm hüve’l-Kur’ân vahdeh: ârâun ve efkârun”. Mecelletu’l-Menâr 9/7 (1324/1906), 515-525.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “el-İslâm hüve’l-Kur’ân vahdeh: raddun li-raddin”. Mecelletu’l-Menâr 9/12 (1324/1907), 906-930.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “en-Nesh fi’ş-şerâi’i’l-ilâhiyye”. Mecelletu’l-Menâr 10/9 (1325/1907), 683-689.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “Hicâbu’l-mer’e fi’l-İslâm”. Mecelletu’l-Menâr 13/9 (1328/1910), 689-694.
• Sıdkî, Muhammed Tevfîk. “Usûlu’l-İslâm kelimetu insâf ve i’tirâf”. Mecelletu’l-Menâr 10/2 (1325/1907), 140.
• Suyûtî, Celâluddîn b. Abdurrahman. Miftâhu’l-cenne fi’l-i’tisâm bi’s-sünne. thk. Mustafa Âşûr. Riyâd: Mektebetu’s-Sâ‘î, 1407/1987.
• Şâfi‘î, Ebû Abdillah Muhammed b İdrîs. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1410/1990.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre et-. Sünenü’t-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l- garbi’l-arabî, 1418/1998.
• Toprak, Mehmet Sait. “Hadislerin Rivâyeti ve Korunmasında Şahsî Kayıtlar”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 8/2 (2008), 101-126.
• Yâfiî, Şeyh Sâlih. “es-Sünen ve’l-ehâdîsu’n-nebeviyye”. Mecelletu’l-Menâr 11/2 (1326/1908), 141-144.
• Yıldırım, Enbiya. Kur’ân Bize Yeter Söylemi. Ankara: Takdim Yayınları, 2019.
• Yıldırım, Enbiya. “Sünnet veya Rivayet Karşıtı Söylemlerin Tarihi”. İslâm’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri. 155-186. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yıldız, Halil İbrahim. Muhammed Tevfik Sıdki’nin Hadis ve Sünnet Anlayışı. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.