Anadolu Ağızlarında Kadınlarla İlgili Tabu ve Örtmecelerin Kültürdilbilimsel Açıdan İncelenmesi

Yıl 2022, , 92 - 106, 15.12.2022

Hanife Yaman

https://doi.org/10.5281/zenodo.7422789

Öz

Dil, kültürün izlerini koruyabilir; bu sebeple dilin çözümlenmesi kültürün çözümlenmesi anlamına gelir. Tabuların (yasakların) oluşum sürecinde toplumun kültürel, mitolojik, dinî ve ahlaki birtakım nedenlerin olduğu söylenebilir. Bu yasaklar örtmecelerle dilsel ifadelere dönüştürülmektedir.
Kadın kavramı, bütün kültürler ve disiplinler (mitolojik, sosyolojik, psikolojik vb.) için araştırma konusu olmuş-tur. Yaşadığı toplumda yasaklamalara en çok kadınlar maruz bırakılmakta ve bu yasaklamalar da kültür ve dil bağlamında tabu ve örtmeceleri ortaya çıkartmaktadır.
Bu çalışmada, kadının Türk kültüründeki yeri hakkında bir perspektif çizilerek dilsel tabulardan biri olan “kadın” kavramı Anadolu Ağızları örnekleminde ele alınacaktır. Kadın kavramının yasaklar açısından ele alınış şekli, kadınla ilgili örtmecelerin kullanımı ve toplumun kadınlarla ilgili sahip olduğu inançlar ile sosyal ve kültürel yapı gibi unsurlar incelenecektir. Ayrıca Anadolu Ağızlarında kadın kavramı ile ilgili ortaya çıkan tabu ve örtmecelerin hangi özellikleri taşıdığı da ortaya konulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kültürdilbilim, tabu, örtmece, kadın, Anadolu Ağızları

A Cultural Linguistic Analysis Of The Taboos And Euphemisms About Women In Anatolian Dialects

Öz

Language can preserve traces of culture, so analyzing language means analyzing culture. It can be said that there are a number of cultural, mythological, religious and moral reasons in the formation process of taboos (prohibitions). These prohibitions are transformed into linguistic expressions through euphemisms.
The concept of woman has been the subject of research for all cultures and disciplines (mythological, sociological, psychological, etc.). Women are mostly subjected to prohibitions in the society they live in and these prohibitions reveal taboos and euphemisms in the context of culture and language.
In this study, by drawing a perspective on the place of women in Turkish culture, the concept of "woman", one of the linguistic taboos, will be discussed in the sample of Anatolian Dialects. Factors such as the way the concept of woman is handled in terms of prohibitions, the use of euphemisms related to women, the beliefs of the society about women, and the social and cultural structure will be examined. In addition, the characteristics of the taboos and euphemisms related to the concept of woman in Anatolian Dialects will be revealed.

Anahtar Kelimeler

Cultural linguistics, taboo, euphemism, woman, Anatolian Dialects

Kaynakça

• Allan, K. ve Burridge, K. (1988). Euphemism, dysphemism, and cross-varietal synonymy. La Trobe Working Papers in Linguistics. V.1 (1), p. 1-16.
• Alimjanova, G. M. (2016). Karşılaştırmalı Kültürdilbilim. Dil-Kültür-İnsan, (Çev. S. Uçar ve Ş. Aktay), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Çabuk Çiftoğlu, A . (2015). Türkçede Örtmece Sözlerin Oluşum Yolları. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (5),136-160.
• Çağatay, S. (1963). Türkçede “Kadın” İçin Kullanılan Sözler . Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 10, 13-49.
• Çotuksöken, Y. ve Ziya Gökalp (1991). Türk Uygarlığı Tarihi. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Erten, M. (1994). Diyarbakır Ağzı: İnceleme, Metinler, Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Freud, S. (2004). Totem and Taboo (2nd ed.). Routledge.
• Güner, N. (2018). Türkçenin Kadınla İlgili Söz Varlığı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Haşimi, A. (2016). Kırıkkale İli Ağızları (İnceleme-Metin-Sözlük). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.
• Kalafat, Y. (2022). Kişioğlu’nun Er Kişi Kadın Kişi Yapılanmasında Alplığın Mistik Boyutu Aranabilir Mi?. Türk Dünyasında Alp Kadın Uluslararası Sempozyumu, Gazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi e-Bildiri Kitabı.
• Kasımoğlu, S. (2022). Türk Kültüründe Doğumla İlgili Tabular ve İşlevleri. Folklor Akademi Dergisi, 5 (2) , 483-495.
• Khairullina, R. K., Fatkullina, F. G., So, Q., & Lin, Z. (2020). Taboo As A Linguistic And Cultural Phenomenon. In & D. K. Bataev (Ed.), Social and Cultural Transformations in the Context of Modern Globalism» Dedicated to the 80th Anniversary of Turkayev Hassan Vakhitovich, vol 92. European Proceedings of Social and Behavioural Sciences (pp. 1969-1975). European Publisher. https://doi.org/10.15405/epsbs.2020.10.05.259.
• Kozan, O. (2012). Rus ve Türk Gazetelerindeki Haber Başlıklarının Kültürdilbilimsel Çözümlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Leech, G. (1981). Semantics: The Study of Meaning. Penguin.
• Mutlu, H. K. (2008). Balıkesir İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Paşalıoğlu, C. (2017). “A Comparative Linguculturological Analysis: “Woman” Concept in Russian and Turkish Linguocultures (on the Basis of Russian and Turkish Languages)”, 4th International Symposium on Asian Languages and Literatures Proceedings (p.64-104). Aurangabad: Dr. Babasaheb Ambedkar Marathwada University Global Art Publications.
• Pilancı, H. (2002). Anadolu Ağızlarında Kadın İçin Kullanılan Sözler Üzerine Bir İnceleme. Kadın Araştırmaları Dergisi, 3(2), 71-82.
• Rásonyi, L. (1963). Türklükte Kadın Adları. TDAY-Belleten, 63-87.
• Sağır, M. (1995). Erzincan ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: TDK Yayınları.
• Sharifian, F. (2017). Cultural Linguistics. Ethnolinguistics. 28, p. 33-61.
• TDK (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. (6 Cilt). Ankara: TDK Yayınları.
• Thomas, N. W. (1910–11b). ‘Taboo’, Encyclopaedia Britannica, 11th ed., 26, 337.
• Türkçe Sözlük. (1998). Ankara: TDK Yayınları.
• Uçar, M. (2013). Anadolu Ağızlarında Kadının Söz Varlığına Dair Bir Tasnif Denemesi. Turkish Studies, 8 (9), 2465-2485.
• Uğurlu Sakallı, N. ve Akbaş, G. (2013). Namus Kültürlerinde “Namus” ve “Namus adına Kadına Şiddet”: Sosyal Psikolojik Açıklamalar, Türk Psikoloji Yazıları, 16 (32), 76-91.
• Wundt, W. (1906). Mythus und Religion, Teil II (Völkerpsychologie, Band II), Leipzig.
• Yıldız Altın, K. (2021). Kadın ve Şeytan: Güney Sibirya Sahası Türk Halk Anlatıları Üzerine Bir İnceleme. Folklor/Edebiyat, 129-146.