Beth Levin'in Tasnifine Göre Vesîletü'n-Necât'ta Eylemler

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 10, 145 - 164, 25.03.2025

Yaren Nur Yılmaz

Öz

Dil alanındaki araştırmalarda temel sözcük türü olarak değerlendirilen eylemler biçim bilimsel, söz dizimsel ve anlam bilimsel ölçütler temelinde tanımlanıp tasnif edilmiştir. Türk dili araştırmalarında son dönemlerde öteden beri süregelen geleneksel yaklaşımın dışına çıkılarak eylemlerin dil bilimsel bakış açısıyla tasnif edildiği görülmektedir. Öte yandan dünya dillerinde eylem tasnifleri konusunda yapılan çalışmalarda özellikle geniş sınırları olan anlam biliminin ileri bir seviyede işlendiğini söylemek mümkündür. Süleyman Çelebi (1351-1422), XV. yüzyıl Eski Anadolu Türkçesiyle yazılan Vesîletü’n-Necât adlı eserin sahibidir. Halk arasında çoğunlukla Mevlid adıyla bilinen eser, Bursa Ulu Cami’de meydana gelen bir tartışma sonucunda Hz. Muhammed’in diğer peygamberlerden üstünlüğünü ifade etmek amacıyla yazılmıştır. Vesîletü’n-Necât’ın ilk 100 beytinde geçen eylemlerin Levin’in tasnifine göre incelendiği bu çalışmada, Boz’un (2022) İstanbul Millet Kütüphanesi Nr. 1357’de kayıtlı yazmayı esas alarak hazırladığı eser tercih edilmiştir. İlk olarak her beyitte geçen eylemler işaretlenmiş ve ardından günümüz Türkçesiyle verilen her beyit Levin’in tasnifine göre ilgili başlığın altına alınmıştır

Anahtar Kelimeler

Eylem tasnifi, Süleyman Çelebi, Vesîletü’n-Necât, Mevlid, Levin

Kaynakça

• Akdağ, S. (2008). Süleyman Çelebi’nin Mevlidi Üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14 (36), 81-98.
• Aydoğmuş, E. (2021). Özbek Türkçesinde Mental Fiiller. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 22, 135-151.
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Biber, D., Conrad, S. ve Leech, G. (2002). Longman Student Grammar of Spoken and Written English, Longman.
• Bilgegil, M. K. (2014). Türkçe Dilbilgisi, Konya: Salkımsöğüt Yayınları.
• Bilgin Aksoy, G. (2021). Azerbaycan Türkçesinde Mental Fiiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Boz, E. (2022). Süleyman Çelebi Vesîletü’n-Necât (Mevlid), Ankara: Gazi Kitabevi.
• Cook, W. A. (1979). Case Grammar: Development of the Matrix Model (1970-1978), Washington D. C.: Georgetown University Press.
• Dilâçar, A. (1971). Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 19, 83-145.
• Dixon, R. M. W. (2005). A Semantic Approach to English Grammar, New York: Oxford University Press.
• Ediskun, H. (2017). Yeni Türk Dilbilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Emre, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Ergin, M. (2021). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G.-Boz, E. (2013). Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Hirik, S. (2018). Rol Kuramı ile Fiillerin Anlambilimsel Kategorilerinin İlişkisi: İyi ve Kötü Prens Öyküsü Örneği. Türkbilig, 35, 125-142.
• Karaağaç, G. (2009). Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2016). Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kemikli, B. (2016). Mevlid Külliyâtı I, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Korhonen, A. ve Briscoe, T. (2004). Extended Lexical-Semantic Classification of English Verbs. Proceedings of the Computational Lexical Semantics Workshop at HLT-NAACL, 2004, 38-45.
• Korkmaz, Z. (2022). Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köksal, M. F. (2022). Süleyman Çelebî ve Vesîletü’n-Necât, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Levin, B. (1993). English Verb Classes and Alternations: A Preliminary Investigation, Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Longacre, R. E. (1976). An Anatomy of Speech Notions, Lisse: The Peter de Ridder Press.
• Pekolcay, A. N. (2004). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 29, 485-486, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Seçkin, K. (2019). Eski Türkçede Mental Fiiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, S. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şentürk, A. A.-Kartal, A. (2017). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Timurtaş, F. (1989). Mevlid Süleyman Çelebî, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• User, H. Ş. (2009). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları: Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.
• Van Valin, R. D. (2005). Exploring the Syntax-Semantics Interface, Cambridge: Cambridge University Press.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2 (1), 17-51.
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygurcada Mental Fiiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, E. (2024). Temel Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Pegem Akademi.