FIKIH USULÜNDE FAHREDDİN er-RÂZÎ MEKTEBİ

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 18 - 42, 28.06.2024

Tuncay Başoğlu Çevirmen: Mustafa Hamza

Öz

Bu makalede Fahreddin er-Râzî ve onun takipçilerini “Fıkıh Usulünde Fahreddin er-Râzî Mektebi” şeklinde terimleştirmekte, Râzî’nin ve onun takipçileri arasından yedi usulcünün usul eserlerini dikkate alarak, Râzî mektebinin belli başlı özelliklerine değinmekteyiz. Râzî, kendi bilgi ve yöntem anlayışı çerçevesinde fıkıh usulünü yeniden inşa etmesiyle usul yazımında yeni bir çığır açmıştır. Râzî’nin, onun takipçilerinin ve Âmidî – İbnu’l-Hâcib çizgisinin çabalarıyla fıkıh usulü; konusu, gayesi, ilkeleri, meseleleri, konu tertibi, dil ve üslubu gibi çeşitli açılardan dönüşüm geçirmiştir ve bu dönüşümün mezhep sınırlarını aşan bir etkisi olmuştur. Dolayısıyla bu âlimlerin eserleriyle birlikte fıkıh usulünde müteahhirûn döneminin başladığı söylenebilir. Aynı sebeple Râzî Mektebi’nin katkılarının anlaşılması, müteahhirûn dönemi fıkıh usulünün gelişimine dair derinlikli bir kavrayışın temelini oluşturur. Bu dönüşüm sürecinde Gazâlî’nin çok önemli bir rolü olmakla birlikte ilim zihniyetindeki dönüşümü tam olarak yansıtanlar Râzî’nin ve Âmidî’nin eserleridir. Onların mantık kaidelerine ve “tahkik” yöntemine dayalı olarak yazdıkları el-Mahsul ve el-İhkâm, müteahhirûn döneminde usul yazımını belirlemiştir

Anahtar Kelimeler

Fahreddin er-Râzî, el-Mahsûl, Âmidî, el-İhkâm

FAKHR al-DĪN al-RĀZĪ SCHOOL in the USUL al-FİQH

Öz

In this article, I refer to Fakhr al-Dīn al-Rāzī and his followers as "Fakhr al-Dīn al-Rāzī School in the Usul al-Fiqh", and present the main features of the Rāzī school, taking into consideration the usul works of Rāzī and seven usul scholars among his followers. Rāzī broke new ground in the writing of usul al-fiqh by reconstructing it within the framework of his own approaches on knowledge and method. With the efforts of Rāzī, his followers and the Āmidī – Ibn al-Hājib line, usul al-fiqh was transformed in various aspects such as its subject, purpose, principles, issues, subject arrangement, language and style, and this transformation has had an impact beyond the borders of madhhabs. Therefore, it can be said that the late classical period (period of mutaakhkhirūn) in usul al-fiqh began with the works of these scholars. For the same reason, understanding the contributions of the Rāzī School forms the basis of an in-depth understanding of the developments in usul al-fiqh in the late classical period. Although Ghazālī had a very important role in this transformation process, it is the works of Rāzī and Āmidī that fully reflect the transformation in the scientific mentality. al-Mahsūl and al-Ihkām, which these two scholars wrote respectively, based on the principles of logic and the "tahqīq (investigation)" method, determined the usul writing in the period of mutaakhkhirūn.

Anahtar Kelimeler

Fakhr al-Dīn al-Rāzī, al-Mahsūl, al-Āmidī, al-Ihkām

مدرسة فخر الدين الرازي في أصول الفقه

Öz

أشير في هذه المقالة إلى فخر الدين الرازي وأتباعه باسم "مدرسة فخر الدين الرازي الأصولية"، وأعرض أبرز سمات مدرسة الرازي، مع الأخذ في الاعتبار آثار الرازي الأصولية وسبعة من الأصوليين من أتباعه. لقد فتح الرازي آفاقًًا جديدة في كتابة أصول الفقه من خلال إعادة بنائه في إطار مناهجه الخاصة في المعرفة والمنهج. وبجهود الرازي وأتباعه والخط الأمدي – ابن الحاجب، تحولت أصول الفقه في جوانب مختلفة مثل موضوعه وهدفه ومبادئه ومسائله وترتيب أبوابه ولغته وأسلوبه، وقد أحدث هذا التحول تأثيرا في كتابة الأصول يتجاوز حدود المذاهب. ولذلك يمكن القول أن فترة المتأخرين في أصول الفقه بدأت مع أعمال هؤلاء العلماء. وللسبب نفسه، يشكل فهم مساهمات مدرسة الرازي أساسًًا لفهم متعمق للتطورات في مجال أصول الفقه في عهد المتأخرين. ورغم أن الغزالي كان له دور مهم للغاية في عملية التحول هذه، إلا أن أعمال الرازي والأميدي هي التي تعكس بشكل كامل التحول في العقلية العلمية. والمحصول والإحكام، اللذان كتبهما هذان العالمان، استنادا إلى قواعد المنطق ومنهج التحقيق، هما اللذان حددا الكتابة الأصولية في عهد المتأخرين.

Anahtar Kelimeler

فخر الدين الرازي, المحصول, الآمدي, الإحكام.

Kaynakça

• Apaydın, H. Yunus, “İ‘lâmü’l-muvakkıîn”, DİA, XXII (2000): 75.
• Ebü’l-Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Ali b. Tayyib el-Basrî, el-Mu‘temed, nşr. Muhammed Hamîdullah, Dımaşk: Institut Français de Damas, 1383/1964.
• Başoğlu, Tuncay, Fıkıh Usûlünde Fahreddin Râzî Mektebi, İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• el-Beyzâvî, Ebû Saîd Nâsıruddin Abdullah b. Ömer, Minhâcü’l-vüsûl ilâ ilmi’l- usûl, nşr. Mustafa Şeyh Mustafa, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2006.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer et-Taberistânî, el-Mahsûl fî ilmi’l-usûl, nşr. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî, Beyrut: Müessesetü’r- risâle, 1412/1992.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer et-Taberistânî, el-Me‘âlim fî usûli’l-fıkh, nşr. Ali M. Muavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Kahire: Dârü’l-ma‘rife, 1414/1994.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer et-Taberistânî, Münâzarât, nşr. Fethullah Huleyf, A Study on Fakhr al-Dîn al-Râzî içinde, Beyrut: Dârü’l-meşrik, 1984: 45-47.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer et-Taberistânî, Nihâyetü’l- ukûl, Süleymaniye Ktp., Râgıb Paşa, nr. 596.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer et-Taberistânî, er-Riyâzü’l- mûnika fî ârâi ehli’l-ilm, nşr. Es‘ad Cum‘a, Tunus: Merkezü’n-neşri’l- câmiî, 2004.
• el-Hindî Safiyyüddin, el-Fâik fî usûli’l-fıkh, nşr. Mahmûd Nassâr, Beyrut: Dârü’l- kütübi’l-ilmiyye, 1426/2005.
• el-Hindî Safiyyüddin Muhammed b. Abdürrahîm, Nihâyetü’l-vüsûl fî dirâyeti’l- usûl, nşr. Sâlih b. Süleyman el-Yûsuf Sa‘d b. Sâlim es-Suveyh, Mekke- Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419/1999.
• el-İsfahânî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Mahmûd, el-Kâşif ani’l-Mahsûl fî ilmi’l-usûl, nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavvaz, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.
• el-İsfahânî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Mahmûd, el-Kavâidü’l- külliyye, Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, nr. 827.
• Kaplan, Hayri, “Bahâ Veled, Şems ve Mevlânâ’nın Râzî’ye Yönelik Eleştirileri ve Râzî’nin Sûfîlere / Tasavvufa Bakışı”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, VI/14 (2005): 285-330.
• el-Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddin Ahmed b. İdrîs el-Mısrî, el-İhkâm fî temyîzi’l- fetâvâ ani’l-ahkâm ve tasarrufâti’l-kâdî ve’l-imâm, nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Halep: Mektebetü’l-matbûâti’l-İslâmiyye, 1387/1967.
• el-Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddin Ahmed b. İdrîs el-Mısrî, Nefâisü’l-usûl fî şerhi’l-Mahsûl, nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali M. Muavvaz, Mekke- Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa elBâz, 1416/1995.
• el-Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddin Ahmed b. İdrîs el-Mısrî, Şerhu Tenkîhi’l- fusûl fî ihtisâri’l-Mahsûl, Beyrut: Dârü’l-fikr, 1424/2004.
• es-Safedî, Ebü’s-Safâ Selâhaddin Halîl b. Aybek, el-Fâik fî usûli’l-fıkh, nşr. Mahmûd Nassâr, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1426/2005.
• es-Safedî, Ebü’s-Safâ Selâhaddin Halîl b. Aybek, el-Vâfî bi’l-vefeyât, nşr. Ahmed el-Arnaût - Türkî Mustafa, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• es-Sübkî, Ebû Nasr Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali, el-İbhâc fî şerhi’l-Minhâc, nşr. Şa‘bân Muhammed İsmâil, Kahire: Mektebetü’l-külliyyâti’l-Ezheriyye, 1401-1402/1981-82.
• es-Sübkî, Ebû Nasr Tâceddin Abdülvehhâb b. Ali, el-Kavâidü’l-külliyye, Süleymaniye Ktp., Cârullah Efendi, nr. 827.
• el-Urmevî, Ebü’s-Senâ Sirâceddin Mahmûd b. Ebî Bekir, et-Tahsîl mine’l- Mahsûl, nşr. Abdülhamîd Ali Ebû Züneyd, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1408/1988.
• el-Urmevî, Ebû Abdullah Tâceddin Muhammed b. Hüseyin, el-Hâsıl, nşr. Abdüsselâm M. Ebû Nâcî, Bingazi: Câmiatü Kâryûnus, 1994.
• el-Vekîlî, Sagîr b. Abdüsselâm, el-İmâm eş-Şihâb el-Karâfî-Halkatü vaslin beyne’l-meşrık ve’l-magrib fî mezhebi Mâlik fi’l-karni’s-sâbi‘, Rabat: Vizâretü’l- evkāf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1417/1996.