DÜNDEN BUGÜNE TÜRK DÜNYASI’NDA İSLAM DÜŞÜNCE GELENEĞİNİN OLUŞUMU ve GELİŞİMİ

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 2, 232 - 261, 31.12.2024

Bekir Karlığa Çevirmen: Mustafa Hamza

Öz

Altay Dağları çevresinde göçebe olarak yaşayan Türk kabileleri, Tuman Yabgu ve Mete Han liderliğinde Orta Asya steplerine yayılarak Hazar’dan Hindistan’a uzanan geniş bir bölgede ilk büyük Türk devletini kurdular. Başlangıçta Animizm ve Şamanizm inançlarına sahip olan Türkler, Maniheizm, Budizm, Nesturi Hristiyanlık, Yahudilik gibi farklı dinleri benimsedi. 751 Talas Savaşı sonrası İslamiyet’i kabul etmeye başlayan Türkler, bu dinin Orta Asya’da ve ötesinde yayılmasında büyük rol oynadı. Abbasiler döneminde Horasan ve Maveraünnehir bölgeleri bilim, kültür ve düşünce merkezi haline geldi. Bu dönemde tefsir, hadis, felsefe, matematik ve astronomi gibi alanlarda önemli eserler üretildi. Karahanlılar, Samaniler ve Gazneliler, İslamiyet’i geniş coğrafyalara yayarken bilim ve sanat alanında da gelişmeler sağladılar. Selçuklular, Malazgirt Zaferi ile Anadolu’ya hakim oldu ve Haçlılara ve Moğollara karşı mücadele etti. Osmanlılar ise Bizans topraklarını fethederek İstanbul’u aldı ve güçlü bir cihan devleti kurdu. Türk devletleri, İslamiyet’i geniş coğrafyalara yayarken bilim, sanat ve kültürde önemli ilerlemeler sağladı ve dünya tarihine yön veren medeniyetler arasında yer aldı.

Anahtar Kelimeler

Türk Dünyası, Orta Asya, Horasan, Maveraünnehir, İslam Düşünce Geleneği

FORMATION and DEVELOPMENT of ISLAMIC THOUGHT TRADITION in the TURKIC WORLD FROM PAST to PRESENT

Öz

The Turkic tribes, originally nomadic and residing around the Altai Mountains, expanded into the steppes of Central Asia under the leadership of Tuman Yabgu and Mete Khan, and established the first great Turkic state, spanning a vast region from the Caspian Sea to India. The Turks, who initially believed in Animism and Shamanism, later embraced various religions, including Manichaeism, Buddhism, Nestorian Christianity, and Judaism. Following the 751 Battle of Talas, the Turks began to adopt Islam and played a significant role in its spread throughout Central Asia and beyond. During the Abbasid period, the regions of Khorasan and Mavarannahr became thriving centers of science, culture, and intellectual thought. During this period, significant works were produced in various fields, including tafsir, hadith, philosophy, mathematics, and astronomy. The Kara-Khanids, Samanids, and Ghaznavids, while spreading Islam across vast regions, also contributed to advancements in science and art. The Seljuks established their dominance in Anatolia following the victory at the Battle of Malazgirt and engaged in battles against both the Crusaders and the Mongols. The Ottomans, on the other hand, conquered Byzantine lands, took control of Istanbul, and established a powerful world state. While spreading Islam across vast regions, Turkish states made significant advancements in science, art, and culture, establishing themselves as key civilizations that shaped world history.

Anahtar Kelimeler

Turkic World, Central Asia, Khorasan, Mavarannahr, Islamic Thought Tradition

نشأة التفكير الإسلامي في العالم التركي وتطوره من الماضي إلى الحاضر

Öz

إن القبائل التركية التي كانت تعيش كبدو رُحّل حول جبال ألطاي، انتشرت وامتدت إلى سهوب آسيا الوسطى تحت قيادة طومان يابغو ومَتَه خان وأنشأت أول دولة تركية عظيمة في منطقة واسعة تمتد من بحر قزوين إلى الهند. وكان الأتراك قديما يعتنقون بالأرواحية (الإحيائية) والشامانية، ثم اعتنقوا ديانات مختلفة مثل المانوية والبوذية والمسيحية النسطورية واليهودية. ولعب الأتراك، الذين بدأوا اعتناق الإسلام بعد معركة طلاس عام 751، دورًا كبيرًا في انتشار هذا الدين في آسيا الوسطى وما ورائها. وفي العصر العباسي، أصبحت مناطق خراسان وما وراء النهر مراكز للعلم والثقافة والفكر. خلال هذه الفترة، كما تم تأليف أعمال مهمة في مجالات مثل التفسير والحديث والفلسفة والرياضيات وعلم الفلك. كما أن القراخانيين والسامانيين والغزنويين نشروا الإسلام في مناطق جغرافية واسعة، وأحرزوا أيضًا تقدمًا كبيرا في مجالات العلوم والفنون. أما السلاجقة فقد سيطروا على الأناضول بعد الانتصار في معركة ملاذكرد، وقاتلوا الصليبيين والمغول. وفتح العثمانيون الأراضي البيزنطية، وضموا إسطنبول إلى أراضيهم وأنشأوا دولة عالمية قوية. فالدول التركية بينما كانت تنشر الإسلام في مناطق جغرافية واسعة، فقد حققت تقدمًا كبيرًا في العلوم والفنون والثقافة أيضا وتبوأت مكانها بين الحضارات التي شكلت تاريخ العالم.

Anahtar Kelimeler

العالم التركي, آسيا الوسطى, خراسان, بلاد ما وراء النهر, تقاليد الفكر الإسلامي

Kaynakça

• Banarlı, Nihad Sâmî, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, 1971.
• Barthold, Vasilij Vladimiroviç, Moğol İstilâsına Kadar Türkistan (neşre haz. Hakkı Dursun Yıldız), Ankara, 1990.
• d’AIvemy, M. Threse – Avicenna Latinus, Archive d’Hûtoire Doctrina le et Litteraire du Moyen Age, J. Vrin, 1978.
• Emin, Ahmed, Zuhru’l-İslâm, Kahire, 1962.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-nihâye, Kahire, 1358.
• Kâtib Çelebi, Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn, nşr. Şerefüddin Yaltkaya – Kilisli Muallim Rıfat, İstanbul, 1360-1362/1941-1943.
• Saydı, Aydın, Uluğ Bey ve Semerkand’daki İlim Faaliyeti Hakkında Ğıyâsüddîn- i Kâşî’nin Mektubu, Ankara, 1985.
• Taşköprizâde Ahmed Efendi, eş-Şekâiku’n-nu‘mâniyye fî ulûmi’d-devleti’l-Osmâniyye (trc. Mecdî Muhammed), İstanbul: Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire, 1269.