Arap Dili Kaynaklarında Hadis Rivayetinin Yeri (Hicri Ilk Üç Asır Örneği)

Yıl 2019, Özel Sayı, 19 - 36, 31.12.2019

Nilüfer Kalkan Yorulmaz

Öz

Fuat Sezgin (ö. 2018) Muhadarât fî Târîhi’l-Ulûmi’l-Arabiyye ve’l-İslamiyye isimli eserdeki “Arap-İslam İlminde İsnadın Ehemmiyeti” makalesi ve Buhari’nin Kaynakları adlı kitabında, Buhârî’nin (ö. 256/870) el-Câmiu’s-Sahîh isimli eserinin özellikle tefsir kitabının Ferrâ’ın (ö. 207/822) Me‛âni’l-Kur’ân ve Ebû Ubeyde Ma‛mer b. el-Müsennâ’nın (ö. 209/824) el-Mecâzu’l-Kur’ân adındaki çalışmasının bir özeti mahiyetinde olduğunu iddia etmektedir. Fuat Sezgin’in bu tespiti Buhârî’nin eserini oluştururken sadece şifahi kaynaklara değil, aynı zamanda yazılı kaynaklara da dayandığı tezinin temelini oluşturmaktadır. Çalışmamızda ise Fuat Sezgin’in Buhâri’nin Ma‛mer b. el-Müsennâ’nın eserinden alıntılar yaptığı yönündeki iddiası genişletilecek ve özellikle hicri ikinci asır Arap Dili eserlerindeki hadis rivayetlerinin hicri üçüncü asır hadis eserlerine intikali tespit edilmeye çalışılacaktır. Böylece mezkur iddiadan hareketle hicri ikinci asırda telif edilmiş olan Arap Dili alanındaki eserlerin ihtiva ettiği hadisler bakımından ilk kaynak olup olmama özelliği ve isnad kullanım usulleri belirlenmeye çalışılacaktır. Bu yapılırken ise öncelikle Arap Dili alanındaki eserler Basra ve Kufe ekolü kaynakları olmak üzere iki ana çerçevede incelenecektir. Ayrıca Arap Dilindeki genel hadis kullanım usulü, hadisle istişhad hususundaki yaklaşım, rivayetin aktarıldığı tarikler ve muhtemel isnadlar, hadis eserleriyle kronolojik olarak karşılaştırmalı bir şekilde ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Arap Dili, Ahmed, Ferrâ, Kütüb-i Sitte

The Function of Hadīth Chains in the Arabic Language Sources (First Three Centuries of Islam)

Öz

Fuad Sezgin’s (d. 2018) article on “The Importance of Isnad in Arab-Islamic Science” and the book titled Buhari’nin Kaynakları claims that Muḥammad b. Ismāʿīl al-Bukhārī (d.256/870) -in the tafsīr book- summarizes Yaḥyā b. Ziyād alFarrā’s (d. 207/822) al-Maʿāni al-Qur’ân and Abū ʿUbayda Maʿmar b. al-Muthannā’s (d. 209/824) al-Macāz al-Qur’ān. The main idea of Fuad Sezgin is that al-Bukhārī did not only rely on oral sources but also on written sources when he created the al-Jāmi al-Ṣaḥīḥ. Therefore, Arabic Language Literature in the first three centuries has to be investigated and compared with al-Kutub al-Sitta to reach a final conclusion. In this article, the claims of Fuad Sezgin will be extended and discussed in this respect. In order to verify the authenticity of these claims, the ahadith and the chain system of the al-Baṣra and al-Kūfa Arabic Language books will be determined. If the aḥādīth given in these sources comes before the al-Kutub al-Sitta, this means that we can reach earlier sources about the ahādīth given in al-Kutub al-Sitta. In addition, the method of using the hadith in the these sources, the hadīth chains and the possible tariqs will be examined in a chronological and comparative way.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Arabic Language, al- Kutub al-sitta, Khalīl b. Aḥmad, al-Farrāʾ

Kaynakça

• Abbott, Nabia. Studies ın Arabic Literary Papyri: Qur’anic Commentary and Tradition. Chicago: The University of Chicago Press, 1967.
• Bağdâdî, Hatib. Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Cu‛fî. Câmiu’s-Sahîh. Daru Tavki’n-Necât, 1422)
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Cu‛fî. Târîhu’l-kebîr. Hayradabad: Dâru’lme‛ârifi’l-Osmaniyye, ty.
• Demirayak, Kenan, Bakırcı, Selami. Arap Dili Gramer Tarihi. Erzurum, by, 2001.
• Dilek Tekin. “Yazılı-Şifâhî Rivayet Bağlamında Müslim’in Eser Sahibi Hocalarından Rivayeti.” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi 2015.
• Goldizher, Ignaz. Muslim Studies. London, 1971. Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahman el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-Ayn. Beyrut: Dâr ve Mektebetu’l-hilal, ty. Hamevî, Ebû Abdillah Şihâbuddîn Yâkut b. Abdillah. Mu‛cemu’l-udebâ. Beyrut: Dâru’l-Garbi’lİslamî, 1993.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed b. İdris. el-Cerh ve’t-ta’dil. Haydarabad: Dâru’l-me‛ârifi’l-Osmaniyye, 1952.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fazl Şihabuddin Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbu’l-Tehzib. Hind: Matbaatu Dâru’l-Me‛ârif, 1326.
• İbn Hallikân, Ebûl-Abbas Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekr. Vefeyâtu’l-a’yân. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1990.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed. Sikât. Haydarabad, Dâru’l-me‛ârifi’lOsmaniyye, 1973.
• İbn Sellâm, Ebû Abdillah Muhammed b. Sellâm el-Cumâhî. Tabakâtu Fuhûli’ş-Şuarâ. Cidde: Dâru’l-medenî, ty. İbnu’l-Kıftî, Ebu’l-Hasan Cemâlüddin Ali b. Yusuf b. İbrahim b. Abdilvâhid. İnbâhu’r-ruvât. Beyrut: Mektebetu’l-unsuriyye, 1424.
• İbnu’l-Mu’tez, Ebû’l-Abbas Abdullah b. Muhammed el-Mu‛tez Billah b. Mütevekkil b. el-Mu‛tasım b. er-Reşîd el-Abbâsî. Tabakâtu’ş-şuarâ.
• Kahire: Dâru’l-ma‛rife, ty. Juynboll, Gualtherus Hendrik Albert. Muslim Tradition. London: Cambridge University Press, 2008.
• Kalkan Yorulmaz, Nilüfer. “Hicri İlk Üç Asır Arap Dili ve Belagatı Kaynaklarında Rivayet Sistemi.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi 2017.
• Kalkan Yorulmaz, Nilüfer. Ehl-i Rey’in Rivayet Anlayışı (İmam Muhammed’in Kitâbu’l-âsâr’ı Örneği). İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2018.
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Cemâlüddin Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yusuf. Tehzîbu’l-Kemâl. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1980.
• Özbalıkçı, M. Reşit. Arap Gramerinde Kur’ân ve Hadisin Rolü. İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Rafi’i, M. Sâdık. Târihu Adâbi’l-Arab. Kahire, Mektebetu’l-iman, ty. Sa‛leb, Ebû’l-Abbâs Ahmed b. Yahya b. Zeyd b. Yesâr. el-Mecâlisu Sa‛leb. Kahire:Dâru’l-Me‛ârif, 1980.
• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford: Oxford University Press 1975.
• Schoeler, Gregor. The Genesis of Literature in Islam. Edinburgh: Edinburgh Press, 2009.
• Sezgin, Fuat. “İsnadın Arap Dili ve İslami İlimlerdeki Önemi.” çev. Hüseyin Kahraman. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5, no. 5 (1993): 301-310.
• Sezgin, Fuat. Buhâri’nin Kaynakları. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi, 1956.
• Sibeveyh, Ebû Bişr. el-Kitâb. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1988.
• Suyûtî, Ebû’l-Fazl Celâlüddin. el-İktirâh. Beyrut: Dâru’l-Beyruti, 2006. Tenûhi, Ebû’l-Mehâsin el-Mufaddal b. Muhammed b. Mus‛ir. Târîhu’l-ulemâi’n-nahviyyin. Kahire: by, 1992.
• Topuzluoğlu, Tevfik Rüştü. “Halîl b. Ahmed.” DİA, 15:310. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru A’lâmi’n-nubelâ. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2006.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayruddin b. Mahmud b. Muhammed b. Ali b. Fâris. el-A‛lâm. Dâru’l- İlm, 2002.