Mütenebbî’nin Bedr b. Ammâr İçin Söylediği Bekâî Şâe Kasidesinin Edebi Sanatlar Açısından Tahlili

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 1, 192 - 204, 31.05.2025

Adnan Arslan

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1596830

Öz

Arap şairi Mütenebbî’nin (ö. 354/965) edebi hayatı belirli dönemlere ayrılmaktadır. Edebiyat tarihçileri ve şiir eleştirmenlerinin dikkat çektikleri bu evreler içerisinde zirve sayılabilecek dönem, şairin Hamdânî Emiri Seyfüddevle (ö. 356/967) ile tanışıp onun saray şairi olarak yanında kaldığı dokuz yıllık zaman dilimidir. Bundan önceki evre ise Taberî Valisi Bedr b. Ammâr’ın yanında kaldığı üç yıllık süredir. Bu dönem, şairin zirve öncesi olgunluk dönemini temsil etmektedir. Şair üzerine yapılan akademik çalışmaların büyük bir kısmı zirve döneme yoğunlaşmış, buna karşılık Bedr b. Ammâr dönemi nispeten ihmal edilmiştir. Hâlbuki bu dönem de şairin edebi kariyerinin önemli bir basamağıdır ve oldukça nitelikli şiirler söylemiştir. Bu çalışmada işbu döneme ait kasideler içerisinde, şairin istidadını gösterdiği bir methiye kasidesi edebi sanatlar ekseninde incelenmiştir. Görüldüğü kadarıyla şair, bu kasidesinde Abbasi dönemi methiye geleneğini olduğu gibi devam ettirmiştir. Methiye kasidesinden beklenen fasıllara olduğu gibi riayet etmiş ve şekil bakımından bir yenilik getirmemiştir. Şairin daha sonraki dönemde alamet-i farikası sayılacak mübalağalı anlatımları, teşbih ve istiare uygulamaları ve özellikle de hikmet içerikli beyitleri serpiştirmesi kendini belirgin surette hissettirmektedir. Kasidenin edebi sanat açısından zayıf tarafları da bulunmaktadır. Çalışmada bunlar ayrıntılı olarak ele alınmış ve bulgu olarak sonuç kısmında paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Abbasi Şiiri, Mütenebbî, Bedr b. Ammâr, Methiye

Etik Beyan

Bu makalenin İngilizce çeviri sürecinde, Yükseköğretim Kurulu’nun Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Faaliyetlerinde Üretken Yapay Zekâ Kullanımına Dair Etik Rehber (2024) belgesinde belirtilen ilkeler doğrultusunda üretken yapay zeka destekleyici bir araç olarak kullanılmıştır. Bu bağlamda, OpenAI tarafından geliştirilen ChatGPT’den çeviri ve dil kontrolü amacıyla faydalanılmıştır. Nihai düzenlemeler ve akademik uygunluk kontrolleri yazar tarafından gerçekleştirilmiş olup, ortaya çıkan metnin tüm sorumluluğu yazara aittir.

The Literary Analysis of al-Mutanabbī's Baqā’ī Shāʼa Ode for Badr b. ʿAmmār from the Perspective of Rhetorical Devices

Öz

The literary journey of the Arab poet al-Mutanabbī is often divided into distinct phases, with the nine years he spent as the court poet of the Hamdānī Emir Sayf al-Dawla widely regarded as the pinnacle of his career. Preceding this celebrated period, however, are the three years he spent under the patronage of Badr b. ʿAmmār, the governor of Tabriz. This earlier phase represents a crucial stage of maturity in the poet’s development, serving as a significant prelude to his later peak. While most scholarly attention has been devoted to al-Mutanabbī's Hamdānī period, the Badr b. ʿAmmār phase has received comparatively less critical examination. Nevertheless, it holds considerable importance in the poet’s literary trajectory, marked by the composition of numerous high-quality poems. This study focuses on one of al-Mutanabbī's panegyric odes from the Badr b. ʿAmmār period, offering an in-depth analysis of its rhetorical devices. The findings suggest that the poet largely adhered to the conventional structure of the panegyric tradition established during the Abbasid era, without introducing substantial innovations. The poem maintains the expected sections of the genre and does not exhibit significant formal departures. However, several stylistic features that later became hallmarks of al-Mutanabbī's poetry—such as hyperbolic expressions, intricate similes and metaphors, and the integration of aphoristic wisdom—are already evident in this ode. The analysis also identifies certain weaknesses in the rhetorical elements of the poem, which are discussed comprehensively and summarized in the conclusion. These observations contribute to a nuanced understanding of this transitional yet formative phase in al-Mutanabbī’s literary career. These have been elaborated in detail in the study and presented as findings in the conclusion section.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Abbasid Poetry, al-Mutanabbī, Badr b. ʿAmmār, Panegyric

Etik Beyan

In the English translation process of this article, generative artificial intelligence was used as a supportive tool in line with the principles set out in (YÖK) Ethical Guidelines on the Use of Generative Artificial Intelligence in Scientific Research and Publication Activities of Higher Education Institutions (2024). In this context, ChatGPT developed by OpenAI was used for translation and language control. The final edits and academic suitability checks were carried out by the author, and the full responsibility for the resulting text belongs to the author.

Kaynakça

• Alevî, Ibn Tabataba. Iyaru'sh-Shi'r. ed. Abdulaziz b. Nasir al-Mani. Cairo: Maktabat al-Hancî, n.d.
• Alevî, Yahya b. Hamza b. Ali b. Ibrahim al-Husayni. At-Tiraz al-Mutazamin li-Asrar al-Balagha. 3 Volumes. Beirut: Maktabat al-Unsuriya, 1423 AH.
• Askerî, Abū Hilal al-Hasan b. Abdullah b. Sehl. Kitab al-Sin'atayn: al-Kitaba wa ash-Shi'r. Ed. Ali Muhammad al-Bijawi. Beirut: Maktabat al-Unsuriya, 1419 AH.
• Avcu, Ali. "Karmatians: Their Emergence, Ideas, Literature, and Contributions to Islamic Thought." Journal of Religious Sciences Academic Research 10/3 (2010).
• Ayyıldız, Esat. “el-Mutenebbî’nin Seyfüddevle’ye Methiyeleri (Seyfiyyât)”. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (Aralık 2020), 497-518.
• Cürcânî, Abu al-Hasan. al-Wasata bayn Al-Mutanabbī wa Khusumih. ed. Muhammad Abū al-Fadl Ibrahim. B.y.: Isa al-Babi Press, n.d.
• Durmuş, Ismail. "Mütenebbî." Turkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Enbâri, Abū al-Barakat. Nuzhat al-Albab. Ed. Ibrahim as-Samurai. Jordan: Maktabat al-Manar, 1405 AH/1985.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Beraat-i İstihlal.” Turkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/470. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Gökkaya, Şirin. el-Mütenebbî’nin Şiirlerinde Yaşam Felsefesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Hatîb al-Baghdadi, Abu Bakr Ahmed b. Ali b. Sâbit. Tarikh Baghdad. Ed. Mustafa Abdulqadir. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya, 1417 AH.
• Hazer, Dursun. “el-Mutenebbî’nin Şiirinde Humma Tasvîri”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/4 (2003), 17-36.
• Huseyin, Taha. Ma'a al-Mutanabbi. United Kingdom: Hindawi Publishing, 2013.
• Ibn al-Esir, Ziya al-Din. al-Mas'ala as-Sair fi Adab al-Katib wa ash-Shair. Ed. Muhammad Muhyiddin Abdulhamid. Beirut: Maktabat al-Asriyyah, 1430 AH.
• Ibn Hicce, Abū al-Mahasin Taqiuddin Abū Bakr b. Ali b. Abdullah. Khizānat al-adab wa-ghāyat al-Arab. Ed. Isam Shekyu. Beirut: Dar Ihya, 2004.
• Qayrawani, Ibn Rashik. al-Umda fi Mahasini ash-Shi'r. Beirut: Dar al-Jil, 1401 AH/1981.
• Qutayba, Abu Muhammad Abdullah b. Muslim b. ash-Shi'r wa ash-Shu'ara. Cairo: Dar al-Hadis, 1423 AH.
• Maqdīsī, Anis. Umara' ash-Shi'r al-Arabi fi al-Asr al-Abbasi. Beirut: Dar al-Ilm li'l-Malayin, 1989.
• Maqrīzī, Abu Muhammad (Abu al-Abbas) Taqiuddin. al-Muqaffa al-Kabir. ed. Muhammad Ya'laoui. Beirut: Dar al-Gharb al-Islami, 1428 AH/2006.
• Meczûb, Abdullah Tayyib. al-Murshid ila Fahmi Ash'ari al-Arab. Kuwait: Dar al-Asar al-Islami, 1409 AH/1989.
• Ibn al-Mulawwah, Qays. Dîwânû Qays b. al-Mulawwah. Beirut: Dār al-Kutub al-’Ilmiyya, n.d.
• Mutenabbî, Abu’t-Tayyib. Divan al-Mutanabbi. Beirut: Dar Beirut, 1403 AH/1983.
• Nâcî, İbrâhîm. “Arap Şiirinin Önde Gelen İki Şairi; el-Maʿarrî ve el-Mutenebbî’nin Mukâyesesi”. çev. Osman Düzgün. Nüsha 12/35 (2012), 131-144.
• Olçun, Muhammed Mahmut. “Klasik Arap Şiirinde Methiyenin Gelişimi”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (Aralık 2022), 32-62.
• Olçun, Muhammed Mahmut. Hilâfet Dönemi Endülüs Şiirinde Methiye. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı, Arap Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, 2022.
• Özdemir, Abdurrahman. “el-Mütenebbî’nin Şiirinde Maraş”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2006), 159-185.
• Rabīʿa, Omar b. Abū. Diwan al-Omar b. Abi Rabīʿa. Beirut: Al-Matba'a al-Mimeniyya, 1893.
• Sa'libi, Abū Manṣūr.Yatimatu al-Dahr. Ed. Mufid Muhammad Kumeyha. 4 Volumes. Beirut: Dār al-Kutub al-’Ilmiyya, 1403 AH/1983.
• Subkī, Bahāʾ al-Dīn. Arus al-Afraḥ fi Sharh al-Talkhis al-Miftah. Ed. Abdulhamid Hindawi. Beirut: Maktabat al-Asriyya, 1423 AH/2003.
• Sulaiman, Ihsan Mahmoud. "al-Makan fi al-Muqaddimat al-Taliliyyah fi Shi'r al-Mu'allaqat." Journal of Scientific Research in Literature (2020).
• Shakir, Mahmoud Muhammad. Kitab al-Mutanabbi. Cairo: Sharikatu al-Quds, 1977.