Türkiye Yerel Çeşit Genetik Kaynaklarının Muhafazası

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 1, 48 - 52, 01.06.2017

Necla Taş Gün Kırcalıoğlu Kader Kurşun Kırcı Umut Özer

Öz

Biyolojik çeşitlilik ve kültürel mirasın önemli bir bileşeni olan yerel çeşitler (YÇ) yetiştiği çevre koşullarına adapte olmuş, resmi ıslah programına alınmamış, yetiştiricinin kullanım, bilgi, alışkanlık ve gelenekleri ile yakından ilişkili değişken bir populasyon olarak tanımlanmaktadır. Yerel çeşitler coğrafik, ekolojik izolasyon ve tarımı yaygın olmayan türlere ait olmaları nedeniyle günümüze kadar gelebilmişlerdir. Yüksek verimli modern çeşitlerin doğrudan doğruya yerel çeşitlerin yerini alması, tescil edilmemiş tohumluk satışının yasak olması nedeniyle yerel çeşit yetiştiriciliği giderek azalmaktadır. Özellikle kendi tüketimleri için bu çeşitleri yetiştiren ve muhafaza eden kişilerin yaşlı olması nedeniyle bu çeşitler onlarla birlikte giderek kaybolmaktadır. Ülkemizde yetiştirilen yerel çeşitlere ait tam bir liste mevcut olmayıp, şu an hangilerinin yetiştirildiği ya da tamamen kaybolduğu tam anlamıyla bilinmemektedir. Yerel çeşit çeşitliliğinin sistematik, koordine ve entegre in situ ve ex situ koruması ulusal yerel çeşit yönetim planının geliştirilmesi ile mümkündür. Yerel çeşit ulusal yönetim planı, yerel çeşitlerin koruma ve kullanımında ulusal yaklaşımı ana hatları ile belirten bir belgedir. Yerel çeşitlerin listesi, dağılımı, yetiştiriciliği ve kullanım uygulamaları, tehdit değerlendirmesi, koruma durumları ve öncelikler yanında yetiştiriciler, ıslahçılar ve diğer kullanıcı bilgilerini de içerebilir. Ulusal yönetim planının geliştirilmesinde temel adım ulusal yerel çeşit checklist ve envanterinin hazırlanmasıdır. Envanterlerin hazırlanması tarımsal biyoçeşitliliğin korunmasında bir başlangıç noktasıdır. Dolayısıyla gelecek nesiller için yerel çeşit çeşitliliğinin kayıtlanması, ex situ ve in situ sistematik koruma durumlarının tanımlanması ve uygulanabilmesi, değişikliklerin izlenebilirliği, değişen pazar taleplerinin karşılanmasında yerel çeşit kullanımlarını artırma ve ülkemiz gıda güvenliğine katkı sağlaması bakımından ulusal yerel çeşit envanterinin hazırlanması öncelik taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

envanter, ex situ ve in situ koruma, ulusal yönetim planı, yerel çeşit

Kaynakça

• Camacho Villa TC, Maxted N, Scholten M, Ford-Lloyd B. 2005. Defining and identifying crop landraces. Plant Genetic Resources: Characterization and Evaluation 3, 373-384.
• Esquinas-Alcazar JT 1993. Plant genetic resources. In: M.D. Hayward, N.O. Bosemark and I. Romagosa (eds.) Plant Breeding: Principles and Prospects, Chapman & Hall, London, UK, pp. 33-51.
• Hammer K, Knupffer H, Xhuveli L, Perrino P. 1996. Estimating genetic erosion in landraces. Two case studies. Genetic Resources and Crop Evolution 43, 329-336.
• Hammer K. (2004). Resolving the challenge posed by agrobiodiversity and plant genetic resources - an attempt. Kassel University Press, Kassel, Germany. 184pp.
• Hammer K, Teklu Y. (2006). Erhaltungsstrategien pflanzengenetischer Ressourcen die PGR-Bewegung, und was dann? Vorträge für Pflanzenzüchtg 70, 7-15.
• Harlan JR. (1975). Our vanishing genetic resources. Science 188, 618-621.
• Kan M, Küçükçongar M, Keser M, Morgounov A, Muminjanov H, Özdemir F, Qualset C. 2014. Wheat Landraces Inventory Of Turkey.http://arastirma.tarim.gov.tr/bahridagdas/Belgeler/Turkey-Wheat-Landrace-Report-2014.pdf
• Kell SP, Maxted N, Allender C, Astley D, Ford-Lloyd BV. and contributors (2009). Vegetable Landrace Inventory of England and Wales. The University of Birmingham, UK. 117 pp.
• Maxted N, Magos Brehm J and Kell S. (2013). Resource book for preparation of national conservation plans for crop wild relatives and landraces.pp.1-463.
• Negri V., (2003). Landraces in central Italy: Where and why they are conserved and perspectives for their on-farm conservation. Genetic Resources and CropEvolution 50: 871-885.
• Negri, V. (2007). Towards a more comprehensive definition of “landrace” than currently published. In: Del Greco, A., Negri V. and Maxted, N. (compilers) Report of a Task Force on On-farm Conservation and Management, Second Meeting, 19-20 June 2006, Stegelitz, Germany. 20 pp. Bioversity International, Rome, Italy.
• Scholten M, Maxted N, Ford-Lloyd BV, Green N. (2008). Hebridean and Shetland Oat (Avena strigosa Schreb.), and Shetland cabbage (Brassica oleracea L.) landraces: occurrence and conservation issues. BIOVERSITY/FAO Plant
• Tan A. 2002. Türkiye (Geçit Bölgesi) Genetik Çeşitliliğinin İn situ (çiftçi şartlarında) muhafaza olanaklarının araştırılması. TUBİTAK, Proje NO: TOGTAG-2347. Aralık 2002, İzmir.
• Tsegaye B, Berg T. (2007). Genetic erosion of Ethiopian tetraploid wheat landraces in Eastern Shewa, Central Ethiopia. Genetic Resources and Crop Evolution 54: 715–726.
• Vavilov N. (1935). Botaniko-geografičeskie osnovy selekcii (Učenye ob ischodnom materiale v selekcii). [The phytogeographical basis for plant breeding]. In: Teoretičeskie osnovy selekcii. Sel’chozgiz, Moscow, Leningrad, Russia. Vol. 1, pp. 17-75.
• Vetelainen M, Negri V and Maxted N (Eds) 2009. European landraces:on-farm conservation, management and use. Bioversity Technical Bulletin 15. Bioversity International, Rome, pp. 1-22.
• Zade A. (1918). Der Hafer – eine Monographie auf wissenschaftlicher und praktischer Grundlage. [Oats – a monograph on scientific and practical grounds]. Gustav Fischer, Jena, Germany. 355 pp.
• Zeven AC. (1998). Landraces: a review of definitions and classifications. Euphytica 104: 127-139.