İSLAM DÜŞÜNCESİNDE YALANCI PARADOKSU VE HOCAZADE BURSEVÎ’NİN “HALLU MAĞLATATİ’L-MÜSEMMÂTİ Bİ’L-CEZRİ’L-ESAMM” ADLI RİSALESİ

Yıl 2014, Sayı: 40, 167 - 213, 20.12.2014

Mehmet Aydın

Öz

Bu makalede “yalancı paradoksu”nun bir problem olarak İslam düşüncesinde ortaya çıkışını açıklamak ve onu çözmeye yönelik ileri sürülen bazı görüşleri analiz etmek amaçlanmıştır. Yalancı paradoksu, “Söylediğim bütün söz yalandır/yanlıştır” formunda dile getirilmiştir. Böyle bir cümle bir haber cümlesidir ve bu cümlede doğruluk ile yanlışlık birleşmektedir. Paradoks da iki çelişik iddianın bir cümlede birleşmesinden kaynaklanmaktadır. Yalancı paradoksunun tarihsel gelişimi ile birlikte Hocazade Bursevî’nin Hallu Mağlatati’l-Müsemmâti Bi’l-Cezri’l-Esamm adlı risalesinde paradoksu sunuşu ve çözme tarzı tahlil edilmiş ve değerlendirilmiştir. Hocazade eserinde hüküm ile hükmün durumu arasında bir ayrım yapmış, “doğrudur” veya “yanlıştır” gibi yüklemli cümlelerin problematik yapısını tartışmış ve sonunda yalancı paradoksunun kesinlikle çözülebilir olduğunu iddia etmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Yalancı paradoksu, haber cümlesi, mugalata, doğruluk ve yanlışlık, hüküm, önerme, delalet

Kaynakça

• el-Âmidî, Seyfeddîn Ebî’l-Hasen Ali b. Muhammed, el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, yay., eş-Şeyh İbrâhîm el-Acûz, c. 2, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1985.
• el-Bağdâdî, Ebî Mansûr Abdu’l-Kâhir b. Tâhir et-Temîmî, Usûlu’d-Dîn, İstanbul 1928.
• el-Bakıllânî, Ebî Bekr Muhammed b. Et-Tayyib, Kitâbu’t-Temhîd, ed., Richard J. McCarthy, S.J., Librairie Orientale, Beyrut 1957.
• Eric Toms, “The Liar Paradox”, The Philosophical Review, vol. 65 (1956), s. 542- 547.
• Eric Toms, “Reply to a Note on the Liar Paradox”, The Philosophical Review, vol. 67, no. 1 (1958), s. 101-105.
• Taftazani, Sa’du’d-Dîn Mes’ûd b. Umer b. Abdillah, Şerhu’l-Makâsıd, thk., İbrahim Şemseddin, c.3, Beyrut 2001.