Reality Imaginations in Mesnevis in Respect of its Sources in the Light of Symbolic Texts

Yıl 2014, Cilt: 13 Sayı: 13, 61 - 124, 01.12.2014

Hayrettin Orhanoğlu

https://doi.org/10.15247/dev.203

Öz

Each work of art contains the essence of reality. Accordingly, the cost of creating a fictional world, is to test the perception of reality. At the beginning of perception there comes the concept of "dream". Compared with the position where the other perception of reality of dream, especially in our classical poetry, followed a different path from today's fiction understanding that will arise when examined. Reality emphasis is also considered the cornerstone of the philosophy of mystical stories such as Budalaname of Kaygusuz Abdal who was trained in culture of some madrasas as also in some other types of text encountered in a wide range. This proves that no doubt constitutes an important reality of Sufism. Divan poetry often, especially with relation to the handling mesnevis mystical treatise on the reality of the prominent Islamic cultural landscape format, hardly been addressed. However, comparison of the perception of reality in this mesnevis texts, poems, and thus will contribute to the understanding of the Court in the Mathnawi. As far as reality construct is concerned, it's possible to speak of a reality that sits at the base of mesnevis basis. What kind of reality constructs are in question besides the definitions of farazia, utopia and surrealism?In this study, we will question the perception of reality in the act of perception of reality in Mathnawis.

Anahtar Kelimeler

Mathnawi, traveler, reality, sufizm, love.

Beslendiği Kaynaklar İtibariyle Sembolik Metinlerin Işığında Mesnevilerde Gerçeklik Tasavvurları

Öz

Her sanat eseri özünde bir gerçeklik kurgusu barındırır. Buna göre kurmaca bir dünya yaratmanın bedeli, o eserin gerçekliğinin sınanacağı tasavvur algısıdır. Bu tasavvurların başında “hayal” kavramı gelmektedir. Gerçekliğin diğer algılarıyla karşılaştırılıp özellikle klasik şiirimizin hayale verdiği konum incelendiğinde günümüz itibarilik anlayışından farklı bir yol izlediği ortaya çıkacaktır. Felsefenin de temel taşı sayılan gerçeklik vurgusu, tasavvufi kimi hikâyeler ve öte yanda medrese kültürüyle yetişmiş Kaygusuz Abdal’ın Budalaname’si türünden kimi metinlerle karşılaştırıldığında geniş bir yelpazede karşımıza çıkmaktadır. Bu, hiç şüphesiz gerçekliğin tasavvufta önemli bir teşkil ettiğini kanıtlamaktadır. İslam kültür coğrafyasında öne çıkan tasavvufî risalelerinin gerçeklikleri ele alma biçimlerinin çoğu kez Divan şiiri ve özellikle mesnevilerle olan bağıntısı, hemen hemen hiç ele alınmamıştır. Oysa bu metinlerle mesnevilerdeki gerçeklik algılarının karşılaştırılması, Divan şiirinin ve dolayısıyla mesnevilerin de anlaşılmasına katkıda bulunacaktır. Gerçeklik kurgusu itibariyle anlatı temelinde mesnevilerin de oturduğu bir gerçeklik temelinden söz etmek mümkündür. Farazya, ütopya yahut gerçeküstücülük gibi tanımlamaların dışında nasıl bir gerçeklik kurgusu söz konusudur bu metinlerde? Biz bu çalışmada gerçeklik algılarından hareket ederek mesnevilerdeki gerçeklik algılarını sorgulayacağız.

Anahtar Kelimeler

Mesnevi, yolcu, gerçeklik, aşk, tasavvuf.

Kaynakça

• Ahmed Gazzalî (2004), Aşkın Halleri (Çev. Turan Koç-A.Cüneyt Çetinkaya) İstanbul, Gelenek Yay.
• ANDREWS, Walter (2000), “Yabancılaşmış Ben’in Şarkısı: Guattari, Deleuze ve Osmanlı Divan Şiirinde Özne’nin Lirik Kod Çözümü”, Defter, S.39, Bahar, s.105.
• ______, Walter G. (2003), Şiirin Sesi, Toplumun Şarkısı, (Çev. Tansel Güney), İstanbul: İletişim Yay.
• ATALAY, Mehmet (2007), Mistik Tecrübenin Felsefî Boyutları, Serhendî Örneği, İstanbul Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• ATEŞ, Süleyman (1992), İslam Tasavvufu, İstanbul: Dergâh Yay.
• AYDIN, İ.Hakkı (2000), Farabî’de Metafizik Düşünce, İstanbul: Bil Yay.
• AYDIN, Mehmet (1990), Din Felsefesi, İzmir: 9 Eylül Üniversitesi Yay.
• AYTAÇ, Bedrettin (1989), İbnTufeyl’in Hayy Bin Yakzan adlı Romanının Öz, Biçim ve Üslup İncelemesi, Ank Ünv. Sosyal Bilimler Ens. Yayınlan- mamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara
• BABACAN, İsrafil (2008), ‘Klasik Türk Siiri’nde Sebk-i Hindî (Hint Üslubu), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• BİLGEGİL, Kaya (1992), Hüsn ü Aşk, (Haz. Orhan Okay-Hüseyin Ayan), İstanbul: Dergâh Yay.
• BLACKHAM H.J. (2005), Altı Varoluşçu Düşünür, (Çev. Ekin Uşşaklı), Anka- ra: Dost Yay.
• BRUCKHART, Titus (1994), Aklın Aynası, (Çev. Volkan Ersoy), İstanbul: İnsan Yay.
• CEVİZCİ, Ahmet (1999), Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay.
• ÇINAR, Aliye (2007), Varoluşçu Düşünür-Paul Tillich’te Din ve Sembol, İstan- bul: İz Yay.
• BRUCKHART, Titus (1997), “Dinî Sanat, İslam Sanat Felsefesine ve İlkeleri- ne Bir Bakış”, Hikmet ve Sanat, (Çev. Mehmet Kanar), İstanbul: İn- san Yay.
• CHITTICK, Villiam (1999), Hayâl Âlemleri, İbn Arabî ve Dinlerin Çeşitliliği Meselesi, (Çev. Mehmet Demirkaya), İstanbul: Kaknüs Yay.
• CHITTICK, William, Sachiko C. Murata (2000), İslâm’ın Vizyonu, (Çev. Turan Koç) İstanbul: İnsan Yay.
• CHITTICK, William (1997), Varolmanın Boyutları, (Çev. Turan Koç), İstanbul: İnsan Yay..
• CORBİN, Henry (1994), İslam Felsefesi Tarihi, (Çev. Hüseyin Hatemi), İstan- bul: İletişim Yay.
• ÇAKMAKLIOĞLU, Mustafa (2005), Muhyiddin İbnü’l Arabî’ye Göre Dil- Hakikat İlişkisi Marifetin İfadesi Sorunu, Ankara Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• DEMİREL, Şener (2009), “XVII. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinin Anlam Boyutun- da Meydana Gelen Üslup Hareketleri: Klasik Üslup-Sebk-i Hindî- Hikemî Tarz-Mahallileşme”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or TurkicVolume 4/2 Winter, s.302-303.
• DİLÇİN, Cem (2003), “Cumhuriyetin 80. Yılında Divan Şiiri Üzerine”, A.Ü. DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Cumhuriyetin 80. Yılını Kutlama Etkinlikleri Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu, Ankara.
• DURAND, Gilbert (1998), Sembolik İmgelem, (Çev. Ayşe Meral), İstanbul: İnsan Yay.
• DURUSOY, Ali (1998), “Hayâl”, DİA, C. 17, İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
• EMİROĞLU, İbrahim (2002), Sûfi ve Dil [Mevlânâ Örneği], İstanbul: İnsan Yayınları.
• ERKAL, Abdülkadir (2009), Divan Şiiri Poetikası, Ankara, Birleşik Yay.
• FAHRİ, Macit (2000), İslam Felsefesi Tarihi, (Çev. Kasım Turhan), İstanbul: Birleşik Yay.
• FUZÛLÎ, (2000), Leyla ve Mecnun- Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklama- lar (Haz. Muhammet Nur Doğan), İstanbul: YKY.
• GAZÂLÎ (2004), Nur Metafiziği, (Çev. A.Cüneyd Köksal), İstanbul: Gelenek Yay.
• GÖLPINARLI, Abdulbaki (1999), “Tabiat ve Divan Edebiyatı” Osmanlı Divan Edebiyatı Üzerine Metinler, (Haz. Mehmet Kalpaklı), İstanbul: YKY.
• HAKÎM, Suat El (2005), İbnü’l Arabî Sözlüğü, (Çev. Ekrem Demirli), İstanbul: Kabalcı Yay.
• HAMDÎ (1991), Yûsuf u Züleyhâ, (Haz. Naci Onur), Ankara: Akçağ Yay.
• HOLBROOK, Victoria (2005), Aşkın Okunamaz Kıyıları, (Çev. Erol Köroğ- lu, Engin Kılıç), İstanbul: İletişim Yay.
• İBN SÎNÂ-Sühreverdî- A. Gazâlî-N.Râzî (1997), İslam Felsefesinde Sembolik Hikâyeler 1, (Çev. Derya Örs), İstanbul: İnsan Yay.
• İBN TUFEYL (1985), Ruhun Uyanışı Ya da Hayy bin Yakzan’ın Olağanüstü Serüveni, (Çev. Ahmet Özalp), İstanbul: İnsan Yay.
• İMAM RABBANİ (2002), Mebde’ ve Mead, (Çev. Süleyman Kuku), İstanbul: Hakikat Kitabevi.
• İNALCIK, Sevkiye (1967), Kays b. al-Mulavvah (al-Macnûn) ve Dîvânı, Ankara: A. Ü. Dil ve Tarih-Cografya Fakültesi Yay.
• İZUTSU, Toshihiko (1995), İslam’da Varlık Düşüncesi, (Çev. İbrahim Kalın), İstanbul: İnsan yay.
• ______, (1998), İbn Arabî’nin Füsûs’unda Anahtar-Kavramlar, (Çev. A.Yüksel Özemre), İstanbul: Kaknüs Yay.
• JONES, W.T. (2006), Batı Felsefesi Tarihi-Klasik Düşünce, (Çev. Hakkı Hünler), Cilt I, İstanbul: Paradigma Yay.
• KAPLAN, Mahmut (2003), Deh-i Murg-ı Şemsî İnceleme-Metin-Sözlük, Manisa Celal Bayar Ünv., YÖV. Yay.
• KOÇ, Turan (2001), “Şiir Dili”, Hece Dergisi, Türk Şiiri Özel Sayısı, Sayı 53-54- 55, Mayıs-Haziran-Temmuz, s.96.
• ______, (1998), Din Dili, İstanbul: İnsan Yay.
• KONUK, Hüseyin Avni (1992), Fusûsu’l-hikem Tercüme ve Şerhi, (Haz. Musta- fa Tahralı-Selçuk Eraydın) İstanbul: Marmara Ünv. İlahiyat Vakfı Yay.
• KÖKTÜRK, Miray (2001), Ernst Cassirer’de Sembol ve Sembolik Formlar, AÜ. Sosyal Bilimler Ens. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• KUT, Günay (2004),“Türk Edebiyatında Klasik Dönem” Osmanlı Uygarlığı, (Haz. Halil İnalcık-Gürsel Renda), C.II, İstanbul: Kültür Bakanlığı
• LATÎFÎ (2000), Tezkiretü’ş- Şu’âra ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, (Haz. Rıdvan Ca- nım), Ankara: AKM Yay.
• LÉVY-BRUHL, Lucien (2006), İlkel Toplumlarda Mistik Deneyim ve Simgeler (Çev. Oğuz Adanır) Ankara, Doğu Batı Yay.
• MACİT Muhsin, (2006), Türk Edebiyatı Tarihi, C.II, İstanbul: Kültür ve Tu- rizm Bak. Yay.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1984), Divan Edebiyatında Kelimeler ve Remizler, Maz- munlar ve Mevhumlar, İstanbul.
• ______, (1959), Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnun Hikâyesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• MAHMUD, Zekî Necip (2002), İbn Arabî Anısına, (Çev. Tahir Uluç), İstanbul: İnsan Yay.
• MANGUEL, Alberto - Guadalupı, Gianni (2009), Hayali Yerler Sözlüğü, (Çev. S. Oktay-K.Kutlu), C.I-II, İstanbul: YKY.
• MAZIOĞLU, Hasibe (1986), Fuzûlî ve Türkçe Divanı’ndan Seçmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• MUM, Cafer (2009), “Sebk-i Hindî’de Beyit Yapısı, Paradoksal İmajlar ve Çoklu Duyulama”, Sebk-i Hindî-Bildiriler, İstanbul: Turkuaz Yay.
• NASR, Seyyid Hüseyin (1985), İslam Kozmoloji Öğretilerine Giriş, (Çev. Nazife Şişman) İstanbul: İnsan Yay.,
• ______, (1992), İslam Sanatı ve Mâneviyatı, (Çev. Ahmet Demirhan), İstanbul: İnsan Yay.
• OKUDAN, Rifat (2001), İşrak Filozofu Sühreverdî ve Eserlerindeki Üslup ve Be- lağat, Isparta Ünv. Sosyal Bilimler Ens., Basılmamış Doktora Tezi, Isparta.
• OKUYUCU, Cihan (2004), Divan Edebiyatı Estetiği, İstanbul: L&M Yay.
• PÜRCEVADÎ, Nasrullah (1998), Can Esintisi, (Çev. Hicabi Kırlangıç), İstan- bul: İnsan Yay.
• RIFAT- Mehmet , Ali Suavi, İbn Miskeveyh (2011), Kebetos Pinaks (İnsan Ya- şamının Tablosu), (Haz. Ali Utku-Nevzat H. Yanık), Konya: Çizgi Yay.
• SADREDDİN KONEVÎ (2002), en-Nefehâtü’l-İlâhiyye, (Çev. Ekrem Demirli), İstanbul: İz Yay.
• SAYIN, Zeynep (2000), Noli Ma Tengere: Beden Yazısı II, İstanbul: Kaknüs
• SCHİMMEL, Annemarie (1988), Sayıların Gizemi, (Çev. Mustafa Küpüşoğlu), İstanbul: Kabalcı Yay.
• SÜPHANDAĞI, İsmail (1996), Şiir ve Mutlak, İstanbul: İz Yay.
• SÜHREVERDÎ (1986), Nur Heykelleri, (Çev. Saffet Yetkin), İstanbul: MEB Yay.
• ŞELEBİ, Abdülcelil (2004), “Batinî Tefsirin Doğuşu Ve Nedenleri”, (Çev. Gıyasettin Aslan), Fırat Ünv. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Elazığ 9: 1 s.104.
• ŞENTÜRK, Atilla -Yûsuf Çotuksöken (1993-1994), Thema Larousse, VI. Cilt, İstanbul: Milliyet Yay.s.57.
• ŞEYH GÂLİB (2002), Hüsn ü Aşk, (Haz. M.Nur Doğan), İstanbul: Ötüken Yay.
• ______, (1992), Hüsn ü Aşk, (Haz. Hüseyin Ayan), İstanbul: Dergâh Yay.
• ______, (2006), Hüsn ü Aşk, (Çev. Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (1997), 19. Asır Türk Edebiyatı, İstanbul, Çağla- yan Kitabevi
• TARLAN, Ali Nihat(1981), Edebiyat Meseleleri, İstanbul: Ötüken Yay.
• TENİK, Ali(2009), “Tasavvuf”, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, (İbnü’l- Arabî Özel Sayısı-2), yıl: 10 S. 23.
• TÜRİNAY, Necmettin (1995), “Klasik Hikâyenin Son Merhalesi Hüsn ü Aşk”, Şeyh Gâlib Kitabı, (Haz. Beşir Ayvazoğlu), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• ULUÇ, Tahir (2005), İbn Arabî’de Mistik Sembolizm, S.Ü.S.B.E., Konya: Yayın- lanmamış Doktora Tezi.
• ULUÇ, Tahir (2007), İbn Arabî’de Sembolizm, İstanbul: İnsan Yay.
• ULUDAĞ, Süleyman (2005), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yay.
• Vahdet-i Vücud ve Tevhid Risaleleri (2006), (Haz. Tahir Galip Seratlı) İstanbul: Furkan Kitaplığı.
• YALTKAYA, M. Şerafettin (1997), Hayy Bin Yakzan, (Haz. N.Ahmet Özalp), İstanbul: YKY.
• YAVUZ, Hilmi (2001), “Divan Şiirinin Çağdaş Türk Şiirindeki İzdüşümleri” Yağmur Dergisi, Sayı: 11, Nisan-Mayıs Haziran, s.8.
• YAVUZ, Ömer Faruk (2006), Kur’an’da Sembolik Dil, Ankara, Ankara Okulu Yay.
• YETİŞ, Kâzım (1996), “Namık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları, İstanbul: Alfa Yay.
• YILDIRIM, Ali (2006), “Klasik Şiirde Romantik Söylem veya Osmanlı Ro- mantizmi” Türk Edebiyatı, C.II, s.101, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• ZİYA PAŞA (1978), Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi, (Haz. Mehmet Kaplan, İnci Enginün, Birol Emil, Zeynep Kerman), C.II., İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.